Czy ZUS zapłaci za błędy ustawodawcy

Anna Stykowska

17 grudnia 2001 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (DzU nr 154, poz. 1793), która m.in. znowelizowała ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Do tego momentu w systemie ubezpieczeń społecznych istniały zarówno zasiłki, jak i świadczenia przedemerytalne. Ustawa nowelizująca zniosła zasiłki przedemerytalne i zmieniła podstawy prawne przyznawania świadczeń przedemerytalnych oraz wprowadziła przepisy przejściowe chroniące osoby, które pod rządami starej ustawy nabyły prawo do świadczeń przedemerytalnych (lub spełniły warunki do ich nabycia).

Ponieważ ww. ustawę opublikowano w Dzienniku Ustaw 29 grudnia 2001 r., natomiast weszła o­na w życie 1 stycznia 2002 r., to trzydniowy okres między opublikowaniem ustawy a wejściem jej w życie praktycznie uniemożliwił – do 31 grudnia 2001 r. ustanowiony wtedy wymóg rejestrowania się do końca grudnia 2001 r. w urzędach pracy tych wszystkich, którzy ubiegali się o zasiłki i świadczenia przedemerytalne po spełnieniu innych warunków. Wprowadzone regulacje odebrały możliwość uzyskania świadczeń na dotychczasowych zasadach przez tych bezrobotnych, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy spełniali warunki do nabycia świadczeń, lecz nie zdążyli zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy, jak również osobom, które w momencie wejścia w życie nowej ustawy pozostawały w okresie wypowiedzenia stosunku pracy, w związku z czym nie miały szansy w wymaganym terminie zarejestrować się w urzędzie.

Sejm zlikwidował zasiłki przedemerytalne, obniżył wysokość świadczeń przedemerytalnych z 90 do 80 proc. kwoty naliczonej emerytury i ograniczył je do 200 proc. zasiłku dla bezrobotnych. Dla byłych pracowników PGR ustanowiono ponadto wstecznie graniczny termin rejestracji jako bezrobotnych – 7 listopada 2001 r.

Zmiany dotknęły zwłaszcza tych bezrobotnych, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy spełniali warunki do nabycia świadczeń, lecz nie zdążyli zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy, odebrały im bowiem możliwość uzyskania świadczeń na dotychczasowych zasadach. Nowelizacja dotknęła również osoby, które w momencie wejścia w życie nowej ustawy pozostawały w okresie wypowiedzenia stosunku pracy, w związku z czym nie miały szansy w wymaganym terminie uzyskać statusu bezrobotnego.

Do końca lipca 2004 r. świadczenia przedemerytalne były przyznawane na zasadach i w wysokości wynikających z ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (DzU z 2003 r. nr 58, poz. 514 ze zm). Stąd też do dnia przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznawania i wypłaty świadczeń przedemerytalnych, co nastąpiło 1 sierpnia 2004 r., świadczenia te ustalały i wypłacały osobom zarejestrowanym powiatowe urzędy pracy, jeżeli osoby te spełniały warunki do przyznania tych świadczeń.

Grupa posłów na Sejm RP, Komisja Krajowej NSZZ „Solidarność”, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Rada Powiatu Bydgoskiego, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rada Gminy Kochanowice zaskarżyły niektóre przepisów dotyczące zasad uzyskiwania świadczeń przedemerytalnych.

• art. 3 pkt 14 lit f) ustawy nowelizującej z 17 grudnia 2001 r., ustalający nowe brzmienie art. 37k ust. 9 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, w części w jakiej zawiera zwrot „w dniu 7 listopada 2001 r.” uzależniający prawo do świadczenia przedemerytalnego pracowników byłych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej od posiadania w tym dniu statusu bezrobotnego,

• art. 11 ust. 2 tejże ustawy nowelizującej, w części zawierającej zwrot: „zarejestrowały się w powiatowym urzędzie pracy i”, który wyłącza możliwość nabycie prawa do świadczenia na dotychczasowych zasadach przez osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy spełniły warunki do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, lecz nie zarejestrowały się w powiatowym urzędzie pracy,

są niezgodne z art. 2 konstytucji (zasadą demokratycznego państwa prawa), narusza bowiem zasadę ochrony praw nabytych oraz zasadę lex retro non agit (niedziałania prawa wstecz).

W przypadku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności przepisu z konstytucją poszkodowani mają prawo do wniesienia wniosku o wznowienie sprawy przez ZUS lub inny organ rentowy w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK – tj. od dnia opublikowania go w Dzienniku Ustaw. Nastąpiło to 12 kwietnia 2005 r. – DzU nr 41, poz. 401.

W przypadku bowiem ustalenia po dniu wejścia w życie nowelizacji prawa do świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, powiatowe urzędy pracy po dokonaniu wypłaty świadczeń przedemerytalnych i zasiłków przedemerytalnych za okres do dnia przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznawania i wypłaty świadczeń przedemerytalnych niezwłocznie przekażą ZUS informację i dokumentację, dotyczącą tych świadczeń (art. 30 pkt 2 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych – DzU nr 120, poz. 1252).

W lepszej sytuacji są poszkodowani, którzy wystąpili w tamtym okresie do sądu w celu dochodzenia swoich racji. Termin na złożenie wniosku w takim wypadku przedłuża się do trzech miesięcy od wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 401¹ oraz 407 § 2 k.p.c.).

W sytuacji gdy z uzasadnionych przyczyn zarówno w przypadku pierwszego, jak i drugiego z ww. terminów (tj. 13 maja i 13 lipca) poszkodowany niedotrzymał terminu na wniesienie wniosku, pozostaje jeszcze możliwość wystąpienia o jego przywrócenie.