Umowa dożywocia jako forma zabezpieczenia na starość

W świetle art. 908 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm.) umowa dożywocia polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości, nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Przeniesienie własności nieruchomości następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia, a nabywca wstępuje ex lege w prawa i obowiązki zbywcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1968 r., II CR 236/68). Zbywcą nieruchomości (zwany inaczej dożywotnikiem) może być wyłącznie osoba fizyczna,  natomiast nabywcą nieruchomości może być każdy podmiot prawa cywilnego, tj. osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, czyli jednostka organizacyjna określona w art. 33¹ k.c. Nie budzi wątpliwości, że przedmiotem umowy przewidzianej w ww. przepisie może być także udział we współwłasności (wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 30 marca 1998 r., III CKN 219/98).

Zobacz serwis: Konsument i umowy

Należy podkreślić, że o zakresie świadczeń należnych dożywotnikowi przesądza umowa dożywocia. Obowiązki nabywcy mogą być uregulowanie dowolnie, zgodnie z zasadą swobody umów wynikającą z art. 353¹ k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 września 2012 V ACa 270/12), jednakże powinny one być precyzyjnie wymienione. W razie  braku szczegółowych ustaleń w umowie, zakres świadczeń określa się według  art. 908 § 1 k.c., nabywca zobowiązuje się zatem do: przyjęcia dożywotnika jako domownika, dostarczenia mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienie mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego  z dnia 9 maja 2008 r. (III CSK 359/07): „obowiązkiem nabywcy nieruchomości w ramach stosunku dożywocia jest w zasadzie spełnianie takich świadczeń na rzecz dożywotnika, które zaspokoją jego potrzeby w taki sposób, aby nie musiał on przyczyniać się do zdobywania środków na zaspokojenie niezbędnych wymagań życiowych”.  

Dodatkowo, jeżeli w umowie dożywocia nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia. Podstawową zatem funkcją umowy dożywocia jest funkcja alimentacyjna, zapewnienie dożywotnikowi środków utrzymania na starość w zakresie i na zasadach ustalonych w umowie. Warto podkreślić osobisty charakter świadczeń osoby zobowiązanej z tytułu umowy o dożywocie oraz dążenie do pozostawania stron w bezpośredniej ze sobą styczności i bliskich stosunkach osobistych. Jak wynika z powyższego, umowa dożywocia daje większe bezpieczeństwo właścicielom przekazującym swoje mienie następcom niż powszechnie stosowana darowizna. Ponadto, prawo to jest niezbywalne (art. 912 k.c.), wygasa najpóźniej  z chwilą śmierci uprawnionego.                  

Zobacz serwis: Prawa seniora