Skutki oświadczenia o odrzuceniu spadku

Czy mogę odrzucić spadek

Stryj pozostawił testament, w którym powołał mnie do spadkobrania. O testamencie dowiedziałem się siedem miesięcy po jego śmierci. Jednocześnie powziąłem informację, że wuj pozostawił tylko długi. Czy mogę jeszcze odrzucić spadek?

Tak

Spadek odrzucić może zarówno spadkobierca powołany w testamencie, jak i ten, który dziedziczy z mocy ustawy. Spadkobierca ma sześć miesięcy od momentu, gdy dowiedział się, że został powołany do dziedziczenia. Dla spadkobiercy ustawowego będzie to zazwyczaj dzień, gdy dowiedział się o śmierci spadkodawcy, a dla spadkobiercy testamentowego - dzień, kiedy dowiedział się o istnieniu testamentu. Jeśli spadkobierca nie ma zdolności do czynności prawnych (jest niepełnoletni lub ubezwłasnowolniony), termin sześciomiesięczny rozpoczyna się od chwili, gdy o powołaniu do spadku dowiedział się jego przedstawiciel ustawowy.

Podstawa prawna

• Art. 1015 i nast. ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Czy małoletni może złożyć oświadczenie

Zmarł ojciec mojej 11-letniej córki i nie pozostawił testamentu. Wiem, że zaciągnął kredyty i inne zobowiązania, a nie posiadał żadnego majątku. Czy córka może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Nie

Samodzielne oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoby małoletnie oraz osoby ubezwłasnowolnione (całkowicie lub częściowo) składają takie oświadczenie przez swego przedstawiciela ustawowego. Na odrzucenie spadku w imieniu osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Brak takiej zgody pociąga za sobą nieważność oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego (uchwała SN z 24 czerwca 1961 r., 1 CO 16/61, OSNCP 1963 nr 11, poz. 187; orzeczenie SN z 27 maja 1998 r., I CKN 181/97, niepubl.).

Podstawa prawna

• Art. 101 par. 3 ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.).

Czy oświadczenie musi być na piśmie

Wyjeżdżam na kilka miesięcy za granicę. Chciałbym wcześniej dopełnić formalności związanych z odrzuceniem spadku. Czy takie oświadczenie musi być złożone przed sądem?

Nie

Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się przed sądem, w okręgu którego znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie, lub przed sądem spadku, albo przed notariuszem. Można je złożyć ustnie do protokołu lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Oświadczenie powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;

• tytuł powołania do spadku (na podstawie testamentu czy z ustawy);

• treść złożonego oświadczenia („odrzucam spadek po ...”).

Składający oświadczenie musi też wymienić osoby należące do kręgu spadkobierców, o których wie. Powinien też powołać testamenty, nawet jeśli uważa je za nieważne. Do oświadczenia powinien też dołączyć wypis aktu zgonu spadkodawcy (lub prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego albo o stwierdzeniu zgonu) - jeżeli dokumenty te nie zostały wcześniej złożone.

Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Musi być ono jednak pełnomocnictwem szczególnym.

Podstawa prawna

• Art. 641 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.).

Czy mogę odwołać oświadczenie

Złożyłem oświadczenie o odrzuceniu spadku. Zmieniłem jednak zdanie i chciałbym je wycofać. Czy mam do tego prawo?

Nie

Po złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku spadkobierca traci wszelkie prawa do spadku i nie może tego odwołać. Traktuje się go, jakby nie dożył spadku. Przy dziedziczeniu ustawowym w jego miejsce wchodzą wówczas jego zstępni, a gdy ich nie ma (lub są, ale odrzucili spadek), zwiększają się udziały spadkowe pozostałych spadkobierców. Przy dziedziczeniu testamentowym w miejsce spadkobiercy odrzucającego spadek dochodzą do dziedziczenia spadkobiercy ustawowi albo zwiększeniu ulegają udziały spadkowe pozostałych spadkobierców.

Podstawa prawna

• Art. 1020 i nast. ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Czy można zrzec się spadku

Odziedziczyłem spadek. Chciałbym się jego zrzec na rzecz mojego dziecka. Czy mam do tego prawo?

Nie

Spadkobierca nie może zrzec się spadku na rzecz innej, wskazanej osoby. Jeśli chce przekazać jej majątek, może przyjąć spadek, a następnie przekazać go w drodze darowizny. Ustawa dopuszcza zrzeczenie się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Ta umowa także musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

Podstawa prawna

• Art. 1048 i nast. ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Czy wierzyciele mogą żądać spłaty

Po śmierci mojego ojca zaczęli się do mnie zgłaszać jego wierzyciele. Okazało się, że pozostawił po sobie ogromne długi. Ojciec nie sporządził testamentu, ale jestem jego jedynym dzieckiem i to ja dziedziczę po nim z mocy ustawy. Czy wierzyciele mają prawo ode mnie żądać spłaty długów ojca?

Tak

Spadkobierca ma trzy możliwości: może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) lub spadek odrzucić. Jeśli od śmierci ojca minęło sześć miesięcy i nie złożyła pani oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności, uznaje się, że przyjęła pani spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. Wierzyciele mogą więc żądać spłaty długu.

Od zasady tej istnieją wyjątki. Jeśli spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna - brak oświadczenia spadkobiercy w terminie skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Podstawa prawna

• Art. 1012 i nast. ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Czy oświadczenie jest bezskuteczne

Przedsiębiorca zaciągnął u mnie zobowiązania na kwotę około 400 tys. zł i nie uregulował ich. Postępowanie egzekucyjne wobec niego okazało się bezskuteczne, ponieważ nie posiadał żadnego majątku. Kiedy zmarł jego ojciec, pozostawiając mu w spadku dom w Warszawie i działkę rolną na Mazurach, przedsiębiorca spadek odrzucił. Spadek po dziadku odziedziczył jego syn. Czy mogę żądać uznania takiego oświadczenia za bezskuteczne?

Tak

Jeśli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może domagać się, aby odrzucenie w stosunku do niego zostało uznane za bezskuteczne. Wierzyciel ma na to sześć miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, ale nie później niż z upływem trzech lat od tego momentu. Wierzyciel musi udowodnić, że wskutek odrzucenia spadku spadkobierca dłużnik stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż przed dokonaniem tej czynności. Na tę zasadę nie mogą jednak powoływać się wierzyciele spadkowi. Dotyczy ona wyłącznie zobowiązań spadkobiercy.

Powództwo należy kierować przeciwko spadkobiercy, który zostaje powołany do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku. Z żądaniem uznania odrzucenia spadku na bezskuteczne nie może wystąpić osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem spadkobiercy odrzucającego spadek.

Podstawa prawna

• Art. 1024 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Czy oświadczenie jest nieważne

90-letnia kobieta została powołana do dziedziczenia na mocy testamentu po swoim bracie. Jej syn namówił ją do podpisania oświadczenia o odrzuceniu spadku. Kobieta była przekonana, że podpisuje oświadczenie o przyjęciu spadku. Po odrzuceniu przez nią spadku, jej syn dziedziczy majątek po wuju. Czy takie oświadczenie może być uznane za nieważne?

Tak

Nieważne jest oświadczenie złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne wyrażenie woli. Może być to np. stan nieprzytomności wywołany wysoką gorączką lub schorzeniami związanymi ze starością, upojenie alkoholowe.

Nieważne jest także oświadczenie złożone pod wpływem błędu. Może on dotyczyć osoby spadkodawcy, tytułu powołania lub przedmiotu spadku. Chodzi tu m.in. o brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego, pod warunkiem że spadkobiercy nie można zarzucić braku staranności w ustaleniu tego faktu.

Za nieważne zostanie uznane również oświadczenie złożone pod wpływem groźby. Mamy z nią do czynienia, gdy ktoś, chcąc zmusić spadkobiercę do złożenia oświadczenia woli określonej treści, grozi podjęciem jakichś niekorzystnych działań. Taka groźba musi mieć charakter poważny, a niebezpieczeństwo zagrażać majątkowi bądź osobie.

Uchylenie się od skutków prawnych złożenia oświadczenia może nastąpić tylko przed sądem. Sąd ustala, czy oświadczenie zostało rzeczywiście złożone pod wpływem błędu lub groźby. Ciężar dowodu w tym przypadku spoczywa na spadkobiercy. Spadkobierca musi jednocześnie oświadczyć, czy spadek przyjmuje, czy odrzuca. Prawo do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Podstawa prawna

• Art. 1019 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Przygotowała Teresa Siudem