Opieka naprzemienna – wszystko co warto o niej wiedzieć

Opieka naprzemienna - definicja

W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie ma obecnie definicji opieki naprzemiennej. Wprawdzie do opieki naprzemiennej odwołują się przepisy innych ustaw m.in. ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci czy ustawy o świadczeniach rodzinnych, jednak wprost tej instytucji nie definiują.

Pomimo braku definicji opieki naprzemiennej w praktyce nie ma przeszkód do jej stosowania. Przyjmuje się, iż orzekanie o opiece naprzemiennej jest możliwe na podstawie art. 58 i 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Polecamy: Seria 5 książek. Poznaj swoje prawa!

Czym jest zatem jest opieka naprzemienna?

Opieka naprzemienna polega na sprawowaniu przez rodziców opieki nad dzieckiem naprzemiennie w porównywalnych okresach. W praktyce zatem dziecko może przebywać na zmianę u każdego z rodziców na przykład dwa tygodnie u mamy, a dwa kolejne – u taty.

O tym czy opieka naprzemienna może znaleźć zastosowanie w konkretnej sytuacji decyduje dobro dziecka.

Warto pamiętać, iż z przyczyn praktycznych nie w każdym przypadku opieka naprzemienna może być sprawowana. Trzeba bowiem pamiętać o takich aspektach jak wiek dziecka czy konieczność dojazdów do szkoły.

Opieka naprzemienna a władza rodzicielska

Chociaż opieka naprzemienna często kojarzy się rodzicom z kontaktami z dzieckiem, tak naprawdę jest jednym ze sposobów wykonywania władzy rodzicielskiej. Aby sprawowanie opieki naprzemiennej było możliwe, obydwojgu rodzicom powinna przysługiwać pełnia władzy rodzicielskiej.

Nie zawsze jednak rodzice, którym przysługuje pełna władza rodzicielska sprawują nad dzieckiem opiekę naprzemienną.

Opieka naprzemienna – wady i zalety

Nie ma idealnego rozwiązania dotyczącego sprawowania opieki nad dzieckiem po rozwodzie, dlatego również w przypadku opieki naprzemiennej wymienia się zarówno wady, jak i zalety tej instytucji.

Dr n. hum. Ewa Milewska specjalista psycholog kliniczny do zalet zalicza m.in. indywidualny i bardziej swobodny kontakt z każdym rodzicem, możliwość kontaktu z dziadkami i innymi członkami rodziny każdego z rodziców. Zdaniem autorki „poczucie bezpieczeństwa stwarza rodzic swoim postępowaniem, a nie miejsce” (Dr n. hum. Ewa Milewska, Kancelaria Senatu Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji, Ocena wpływu opieki naprzemiennej na małoletnie dzieci i ich relacje z rodzicami, OE – 263 Listopad 2017).

Do wad często zaliczane są zwiększone wydatki związane z urządzeniem dziecku dwóch miejsc zamieszkania. Podnosi się też, iż szczególnej uwagi wymaga naprzemienna opieka rodzicielska w przypadku przemocy w rodzinie. Jest to jedna z kluczowych kwestii dla zachowania praw dziecka po rozpadzie związku rodziców według uczestników czwartej międzynarodowej konferencji nt. naprzemiennej opieki rodzicielskiej, która odbyła się w Palais de l'Europe w Strasburgu we Francji w dniach 22 - 23 listopada 2018 r.

Jak ustalić opiekę naprzemienną?

Przede wszystkim istotne jest tu współdziałanie rodziców. Sprawowanie opieki naprzemiennej może być mocno utrudnione, gdy rodzice są ze sobą skonfliktowani, nie potrafią się ze sobą porozumieć co do poszczególnych kwestii dotyczących opieki nad wspólnym dzieckiem.

Dobrym rozwiązaniem jest sporządzenie rodzicielskiego planu wychowawczego. W takim porozumieniu można wypunktować poszczególne ustalenia rodziców dotyczące władzy rodzicielskiej czy kontaktów z dzieckiem. Plan powinien mieć formę pisemną. Im więcej aspektów zostanie w nim zawartych, tym łatwiej w przyszłości uniknąć nieporozumień. Często plan jest efektem mediacji.

Opieka naprzemienna bez porozumienia – czy to możliwe?

W braku porozumienia o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie rozstrzyga sąd. Uwzględnia przy tym prawo dziecka do wychowywania przez oboje rodziców. Jeżeli dobro dziecka za tym przemawia, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Jeżeli zatem rodzice nie przedstawią pisemnego porozumienia, to o sposobie władzy rodzicielskiej zdecyduje sąd. Formalnie nie ma przeszkód, by orzekł on o opiece naprzemiennej, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Należy pamiętać, iż każdy przypadek jest inny i zawsze oceniany indywidualnie.

Opieka naprzemienna bez zgody rodzica

Z tego powodu również brak zgody jednego z rodziców nie stanowi formalnie przeszkody do orzeczenia opieki naprzemiennej, jednak takie sytuacje nie są częste.

Opieka naprzemienna a alimenty (orzecznictwo)

Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (dziecka) oraz od majątkowych i zarobkowych możliwości zobowiązanego (rodzica). Poza tym wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

Decyzja o opiece naprzemiennej nad dzieckiem nie pozostaje zatem bez wpływu na kwestię alimentów.

„Wobec uznania, że dochody rodziców powódki są porównywalne, przy założeniu, że do dochodu pozwanego nie wlicza się zasiłku pielęgnacyjnego, jak również zakładając, że przedstawicielka ustawowa i pozwany sprawują opiekę nad dzieckiem w podobnych bądź zbliżonych okresach czasowych, wobec czego ich osobiste starania o utrzymanie i wychowanie córki są porównywalne, zasadnym jest podzielenie między rodziców kosztów utrzymania córki w częściach równych” – tak uznał Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 24 października 2014 r. (sygn. XII Ca 236/14).

Może się jednak zdarzyć, iż dochody rodziców są zróżnicowane. W takiej sytuacji pomimo opieki naprzemiennej nie sposób obciążać rodziców kosztami utrzymania dziecka w jednakowej wysokości. Podkreślił to m.in. Sąd Okręgowy we Wrocławiu w wyroku z dnia 15 stycznia 2014 r. (sygn. XIII Ca 486/13).

„Jeżeli podczas pobytu małoletniego u ojca potrzeby dziecka są zaspokajane na bardzo wysokim poziomie (np. wakacje), to przy zredukowaniu alimentów zgodnie z żądaniem pozwu, w okresie pobytu u matki małoletni miałby zaspokajane niezbędne potrzeby na poziomie minimalnym. Powyższe pozostaje w sprzeczności zarówno z dobrem małoletniego jak i z zasadą równej stopy życiowej, zgodnie z którą potrzeby dziecka winny być zaspokajane na poziomie adekwatnym do tego, na którym następuje realizacja potrzeb jego rodziców” – uznał sąd.

Opieka naprzemienna a 500 plus

Jeżeli dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.

Podobnie jest w przypadku świadczenia dobry start.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j. t. Dz. U. z 2020 r., poz. 1359)

Polecamy serwis: Dziecko i prawo