Kiedy pracownik może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia?

Rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę z dnia na dzień

Pracownik chcący zakończyć współpracę z aktualnym pracodawcą ma możliwość wypowiedzenia umowy o pracę, rozwiązania jej na mocy porozumienia stron lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, w tzw. trybie natychmiastowym. Jednak rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (czyli z dnia na dzień) nie jest możliwe w każdym przypadku.

Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika

Jedną z przesłanek uprawniających do skorzystania z tej formy rozwiązania umowy o pracę jest dopuszczenie się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Polecamy: Kodeks pracy 2020. Praktyczny komentarz z przykładami

Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy. Pracownik musi dokonać oceny, czy mające miejsce naruszenie podstawowych obowiązków pracodawcy jest wystarczającą przyczyną uzasadniającą rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, z winy pracodawcy.

Odszkodowanie

W związku z rozwiązaniem umowy o pracę z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków, których dopuścił się pracodawca –  pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.

Podstawowe obowiązki pracodawcy wobec pracownika

Zakres podstawowych obowiązków pracodawcy wobec pracownika jest bardzo szeroki. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany w szczególności:

1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami;

2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy;

2 a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie;

Autopromocja

Kodeks pracy 2024. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

2 b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy;

3) (uchylony)

4) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

5) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie;

6) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych;

7)stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy;

8) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników;

9) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy;

9 a) prowadzić i przechowywać w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników (dokumentacja pracownicza);

9 b) przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności, integralności, kompletności oraz dostępności, w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem przez okres zatrudnienia, a także przez okres 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej;

10)wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

"Ciężkie" naruszenie obowiązków

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „ciężkie” naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika. W tym zakresie każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie. Mimo, iż jednorazowe, kilkudniowe, opóźnienie wypłaty wynagrodzenia nie jest uznawane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków, sąd pracy może postanowić inaczej. Na pewno ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków wobec pracownika będzie działanie celowe, powtarzające się, które ma charakter winy umyślnej lub wystąpiło w skutek rażącego niedbalstwa. Sąd Najwyższy w wyroku z 4.04.2000 r.,I PKN 516/99, OSNP 2001/16, poz. 516, potwierdził, że pracodawca, który nie wypłaca pracownikowi w terminie całości wynagrodzenia, ciężko narusza swój podstawowy obowiązek z winy umyślnej, choćby z przyczyn niezawinionych nie uzyskał środków finansowych na wynagrodzenia. Również wyrok SN z 24.10.2013 r., II PK 25/13, potwierdził, że niewypłacanie wynagrodzenia jest przesłanką niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika.

Ponadto, jeżeli pracodawca opóźnia się z wypłatą wynagrodzenia za pracę, pracownik, który nie otrzymał wypłaty w terminie, może żądać odsetek ustawowych z tytułu zwłoki w wypłacie. Sąd Najwyższy w wyroku z 26.02.1975 r.,IPR 31/75, OSNC 1975/12, poz. 176 orzekł, że w przypadkach niewypłacania wynagrodzenia za pracę w ustalonym terminie pracownik może żądać odsetek ustawowych, chociażby nie poniósł z tego powodu żadnej szkody, a opóźnienie było następstwem okoliczności, za które pracodawca nie ponosi odpowiedzialności. Jeżeli zaś pracownik poniósł dodatkowo szkodę wskutek nieterminowej zapłaty wynagrodzenia spowodowanej okolicznościami, za które pracodawca ponosi odpowiedzialność, to może dochodzić odszkodowania na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym (art. 471 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 Kodeksu pracy).

Brak wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe może okazać się przyczyną wystarczającą do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków wobec pracownika będzie również brak zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca może jednak kwestionować wskazane przez pracownika przyczyny rozwiązania umowy w procesie o odszkodowanie przewidziane w art. 61(1) Kodeksu pracy lub art. 61(2) Kodeksu pracy, a w razie wstrzymania się z wypłatą odszkodowania przewidzianego w art. 55 par. 1 (1) zdanie drugie Kodeksu pracy – także w procesie wytoczonym przez pracownika o to odszkodowanie.

Art.  55. Kodeksu pracy [Rozwiązanie bez wypowiedzenia przez pracownika]

(…)

• 1(1). Pracownik może rozwiązać umowę o pracę w trybie określonym w § 1 także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.

Art.  61(1). Kodeksu pracy [Odszkodowanie dla pracodawcy]

W razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 § 1(1), pracodawcy przysługuje roszczenie o odszkodowanie. O odszkodowaniu orzeka sąd pracy.

Art.  61(2). Kodeksu pracy [Wysokość odszkodowania]

1. Odszkodowanie, o którym mowa w art. 61(1), przysługuje w wysokości wynagrodzenia pracownika za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony, odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.

2. W razie orzeczenia przez sąd pracy o odszkodowaniu, przepisu art. 55 § 3 nie stosuje się.

Ciężar dowodu leży po stronie pracownika

Co do zasady ciężar udowodnienia faktu spoczywa na pracowniku. Dowodami, które mogą być przedstawione w sądzie to, m.in.:

• kopia ewidencji czasu pracy (pracownik ma prawo wnioskować o wydanie kopii dokumentacji pracowniczej, w tym kopii ewidencji czasu pracy),
• zeznania świadków, które wskażą konkretne sytuacje, w których np. pracownik pracował w godzinach nadliczbowych, z podaniem dat, czasu i okoliczności,
• wydruki z poczty elektronicznej,
• samodzielne zapiski, które jednak mogą okazać się dla sądu niewystarczające, najlepiej, gdyby miały potwierdzenie np. w postaci wydruków z poczty elektronicznej,
• wykaz prowadzonych telefonicznych rozmów służbowych,
• wyciąg z konta wykazujący brak wypłaty wynagrodzenia w odpowiednim terminie lub opóźnienie w terminie wypłaty,
• dokumenty potwierdzające datę i godzinę wykonywania pracy,
• zdjęcia wykonane w miejscu pracy,
• powołanie na elektroniczny rejestrator wejść i wyjść,
• wystąpienie o zabezpieczenie nagrań z terenu zakładu pracy lub
• wnioskowanie o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Porzucenie pracy przyczyną dyscyplinarki

Pracownik, który chciałby rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym, a którego pracodawca nie wyraża zgody na rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron musi liczyć się z tym, że nie zawsze będzie możliwe rozwiązanie umowy o pracę na mocy art. 55 Kodeksu pracy, czyli z winy pracodawcy. Pracownicy, którzy nie mają podstaw do rozwiązania umowy o pracę w tym trybie najczęściej porzucają pracę. Porzucenie pracy to ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracodawcy, w związku z czym pracodawca rozwiązuje umowę o pracę z takim pracownikiem w myśl art. 52 Kodeksu pracy, z winy pracownika, w trybie tzw. dyscyplinarnym.