Przedawnienie mandatu i przedawnienie wykroczeń - kiedy następuje?

Rodzaje mandatów karnych

Postępowanie mandatowe, charakterystyczne w sprawach o wykroczenia regulowane jest przepisami art. 95 – 102 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Dla opisywanego zagadnienia przedawnienia kar grzywny nałożonych w drodze mandatu istotny jest przepis art. 98, zgodnie z którym grzywny mogą być nakładane w drodze mandatu:

1. gotówkowego - wydawanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył,
2. kredytowanego - wydawanego ukaranemu za potwierdzeniem odbioru,
3. zaocznego.

Grzywna w drodze mandatu gotówkowego może być nałożona jedynie wobec osoby niemającej stałego miejsca pobytu albo zamieszkania, aczkolwiek przebywającej czasowo na terytorium RP. Do kategorii osób, które mogą być ukarane tego typu mandatem, należy zaliczyć cudzoziemców przebywających czasowo na terytorium RP (turyści, cudzoziemcy przejeżdżający przez Polskę tranzytem), a także obywateli polskich nie mających stałego miejsca zamieszkania bądź pobytu (np. bezdomni czy posiadający stałe miejsce zamieszkania za granicą). Mandat taki staje się prawomocny z chwilą zapłaty grzywny do rąk funkcjonariusza, który ją nałożył.

Mandatem kredytowanym może być nałożona grzywna jedynie wobec osób innych niż w przypadku mandatu gotówkowego. Mandat powinien zawierać pouczenie o konieczności uiszczenia nałożonej grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach niedokonania wpłaty w terminie. Mandat tego rodzaju staje się prawomocny w momencie pokwitowania go przez osobę nim ukaraną. Do kategorii osób, na które mogą być nałożone grzywny w drodze mandatu kredytowanego należą osoby, które mają stałe miejsce zamieszkania bądź pobytu w Polsce, tak obywatele jak i obcokrajowcy.

Mandatem zaocznym można nałożyć grzywnę w razie stwierdzenia wykroczenia, którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, pod warunkiem, że nie zachodzi wątpliwość co do tożsamości osoby sprawcy. Można go nałożyć np. gdy funkcjonariusz Straży Leśnej widzi wjeżdżający do lasu pojazd, którego kierujący jest mu osobiście znany i jedzie bez pasażerów, a następnie, po pewnym czasie widzi ten sam samochód bez kierującego, zaparkowany w niedozwolonym miejscu. Mandat taki powinien być zostawiony w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać. Mandat zaoczny powinien wskazywać, gdzie w terminie 7 dni od daty jego wystawienia ukarany może uiścić grzywnę oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Staje się on prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny we wskazanym miejscu i terminie. W razie nieuiszczenia grzywny w terminie jedyną możliwością pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności jest wniesienie przez upoważniony organ wniosku o ukaranie do sądu.

Wobec powyższego stwierdzić należy, iż przedawnieniu może ulec jedynie grzywna nałożona mandatem kredytowanym, gdyż mandat gotówkowy staje się prawomocny dopiero po uiszczeniu grzywny, zaś – jak wskazano, brak uiszczenia grzywny w ciągu 7 dni od wystawienia mandatu zaocznego uniemożliwia prowadzenie postępowania egzekucyjnego, gdyż mandat taki nigdy nie stanie się prawomocny.

Przedawnienie mandatu kredytowanego

Jak już wspomniałem, od momentu uprawomocnienia - pokwitowania mandatu karnego kredytowanego zaczyna biec termin jego przedawnienia, który wynosi 3 lata. Ściąganie grzywien nałożonych w postępowaniu mandatowym odbywa się w drodze postępowania egzekucyjnego w administracji. Organem właściwym do jej prowadzenia jest Naczelnik Urzędu Skarbowego właściwy dla miejsca zamieszkania osoby ukaranej mandatem. W razie bezskutecznej egzekucji, po 3 latach od uprawomocnienia się mandatu postępowanie egzekucyjne powinno być umorzone.

Przedawnienie wykroczeń

W razie nie przyjęcia mandatu gotówkowego oraz nieopłacenia mandatu zaocznego jedyną możliwością nałożenia kary za wykroczenie jest skierowanie przez organ wniosku o ukaranie do sądu. Możliwość nałożenia grzywny w postępowaniu w sprawach wykroczeń co do zasady limitowana jest krótkim, rocznym terminem przedawnienia. Jednocześnie należy mieć na uwadze, iż w razie wszczęcia postępowania w sprawach o wykroczenia (postępowania przed sądem) termin ten ulega z mocy prawa przedłużeniu do lat 2 od daty wszczęcia..

Należy przy tym wyjaśnić, iż samo prowadzenie czynności wyjaśniających w trybie art. 54 § 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia nie powoduje wydłużenia okresu przedawnienia ścigania do 2 lat. Ten skutek ma tylko wszczęcie postępowania w sprawach o wykroczenie art. 45 § 1 k.w., które następuje z chwilą wydania przez prezesa sądu (przewodniczącego wydziału, upoważnionego sędziego) zarządzenia o skierowaniu sprawy na rozprawę lub posiedzenie.

Wobec powyższego, w przypadku odmowy przyjęcia mandatu karnego kredytowanego, gotówkowego lub nieopłacenia mandatu zaocznego odpowiedni organ ma rok czasu na skierowanie sprawy do sądu w drodze wniosku o ukaranie. W razie, gdy przewodniczący bądź prezes sądu rejonowego nie zdążą wydać zarządzenia o wszczęciu postępowania przed upływem roku, postępowanie powinno być umorzone. W wypadku, gdy postępowanie zostanie skutecznie wszczęte przed tym terminem, sąd musi wydać prawomocny wyrok przed upływem dwóch lat od popełnienia wykroczenia. W przeciwnym wypadku obowiązany jest wydać postanowienie o umorzeniu postępowania. Co istotne, strona postępowania nie musi podnosić zarzutu przedawnienia, gdyż sąd I bądź II instancji jest obowiązany jest badać tę kwestię z urzędu.

W razie wydania prawomocnego wyroku skazującego w sprawie o wykroczenie, orzeczona kara bądź środek karny nie podlegają wykonaniu, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku minęło 3 lata.