Cmentarz – definicja [ZMIANY]

Trwają prace nad projektem ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, który został skierowany do konsultacji społecznych. Ustawa ta ma wejść w życie w terminie określonym w ustawie - Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych, a zatem na początku czerwca 2022 r. Części regulacji wejdzie jednak w życie później, niektóre nawet w 2025 r. Ponadto dla poszczególnych rozwiązań przewidziano odpowiednie przepisy przejściowe.

Nowa ustawa ma zdefiniować takie pojęcia jak m.in. balsamowanie, cmentarz, dom pogrzebowy, ekshumacja, grób, grób czy koroner.

Cmentarz – definicja

Jak zatem będzie brzmiała definicja cmentarza?

Cmentarz ma oznaczać teren, na którym w zorganizowany sposób dokonano lub na którym można dokonywać pochowania zwłok, szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich, z wyłączeniem budynków kultu religijnego.

Cmentarz komunalny to z kolei cmentarz będący własnością gminy lub związku międzygminnego.

Nowa ustawa określa również takie pojęcia jak cmentarz wojenny (cmentarz przeznaczony do pochowania zwłok osób wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych) czy cmentarz wyznaniowy (cmentarz będący własnością albo znajdujący się w użytkowaniu wieczystym kościoła lub innego związku wyznaniowego albo ich osób prawnych).

„W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na definicję pojęcia cmentarz – dotychczas niedookreślonego, utożsamianego niejednokrotnie z czynnym cmentarzem. Zdaniem projektodawcy zakres przedmiotowy powinien być jasno określony, stąd kluczowa jest definicja cmentarza, jako terenu, na którym w zorganizowany sposób dokonano lub na którym można dokonywać pochowania zwłok, szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich, z wyłączeniem budynków kultu religijnego. Co istotne dla tej definicji bez znaczenia pozostaje dawność pochówku – zaś wyróżnikiem jest „zorganizowany charakter” pochówku(ów) lub, zgodna z ustawą, możliwość dokonywania pochówku(ów). Odróżnia to zatem cmentarz od innych terenów, na których znajdują się zwłoki, szczątki ludzkie lub popioły ludzkie, a które też wchodzą w skład materii projektowanej ustawy” – czytamy w uzasadnieniu do ustawy.

Zdaniem projektodawcy istotna jest nie tylko klasyfikacja związana z nieruchomościami, na których mogą znajdować się zwłoki, szczątki ludzkie, ale i podział przestrzeni. W nowych przepisach zaproponowano pojęcie grobu. Ma nim być wyodrębnione miejsce przeznaczone do złożenia, zwłok, szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich, w tym dół w ziemi, nisza w katakumbach lub kolumbariach;

Grób zbiorowy został zdefiniowany jako grób przeznaczony do pochówku co najmniej dwóch osób, w którym jednak do pochowania może dojść jedynie w przypadkach przewidzianych w ustawie, (kiedy dochodzi do pochowania przez gminę, kiedy z krematorium nie odebrano popiołów ludzkich, w razie masowej katastrofy lub klęski żywiołowej o wymiarach przekraczających wydolność miejscowych cmentarzy, a także w przypadku przeniesienia szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich z likwidowanego grobu).

W celu umożliwienia identyfikacji grobów, które mogłyby być objęte szczególną opieką państwa ustawa wprowadza kategorię grobów osób odznaczonych (grobów osób odznaczonych najwyższymi odznaczeniami państwowymi, niezależnie od czasu ich przyznania).

Ustawa określa również nowe zasady dotyczące zakładania, utrzymywania, zarządzania cmentarzami i ich likwidacji.

Odpowiednie rozporządzenie ma zaś określać wymagania lokalizacyjne i techniczne dla zagospodarowania terenu cmentarzy i krematoriów, w tym:

1. sposób ustalania powierzchni cmentarza,
2. wymagania dla infrastruktury cmentarza,
3. wymagania dla gruntów przeznaczonych pod cmentarze i wymagania, jakie musi spełniać ich zagospodarowanie,
4. wymagania co do poziomu wód gruntowych na terenach przeznaczonych pod cmentarze lub groby w budynkach kultu religijnego lub na terenie przynależnym do budynku kultu religijnego,
5. rodzaje grobów oraz wymagania techniczne dla grobu, z uwzględnieniem grobów zbiorowych, krypt, ossariów, katakumb i kolumbariów, w tym w budynkach kultu religijnego lub na terenie przynależnym do budynku kultu religijnego,
6. wymagania dla infrastruktury zamkniętego cmentarza.

Przepisy rozporządzenia powinny uwzględniać konieczność zapewnienia bezpieczeństwa ich użytkowania, dostępności dla osób niepełnosprawnych, ochronę środowiska przed możliwymi zagrożeniami w warunkach normalnej eksploatacji, w przypadkach klęsk żywiołowych oraz innych sytuacji awaryjnych i kryzysowych, infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej oraz planowanej formy pochówku.

Obowiązkiem właściciela cmentarza będzie (poza określonymi wyjątkami) opracowanie i podanie do publicznej wiadomości regulaminu organizacyjnego cmentarza, określającego co najmniej sposób funkcjonowania cmentarza oraz zawierającego katalog usług wraz z wysokością opłat za świadczone przez niego usługi, w tym opłat za pochowanie zwłok, szczątków ludzkich lub popiołów ludzkich.

Własność nagrobków

Co istotne, po wprowadzeniu projektowanych zmian groby, nagrobki, grobowce i inne kompozycje architektoniczne wzniesione na terenie cmentarza –- będą własnością właściciela cmentarza, z uwzględnieniem jednak ograniczeń wynikających z prawa do grobu i prawa rezerwacji miejsca pochówku.

Zasadę tę uzasadniono przepisami Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową (art. 191 Kodeksu cywilnego). Drugim argumentem jest zagwarantowanie prawa kultu pamięci po osobie zmarłej prawem do grobu oraz prawem rezerwacji miejsca pochówku.

„Przyznanie własności nagrobka i innych podobnych konstrukcji architektonicznych osobom, które je postawiły prowadziłoby jednak do sytuacji, w których likwidacja grobu lub usunięcie nagrobka (który np. ze względu na stan utrzymania powodujący zagrożenie bezpieczeństwa i ryzyko uszkodzenia innych nagrobków) wymagałoby od właściciela cmentarza czasochłonnych i potencjalnie kosztownych poszukiwań właściciela. Mając na względzie fakt, że te okoliczności najczęściej dotyczą nagrobków i innych konstrukcji architektonicznych wzniesionych kilkadziesiąt lat wcześniej, które od wielu lat nie były odwiedzane i konserwowane przez osoby, którym przysługiwało prawo do grobu, obowiązek takich poszukiwań wydaje się nadmierny i nieuzasadniony obiektywnymi względami” – wskazano w uzasadnieniu.

Cmentarze – jak jest obecnie?

Obecnie przedmiotowe kwestie reguluje ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zgodnie jej przepisami cmentarze powinny znajdować się na ogrodzonym terenie, odpowiednim pod względem sanitarnym.

Na każdym cmentarzu powinien być dom przedpogrzebowy lub kostnica, które służą:

• do składania ciał osób zmarłych do czasu ich pochowania;
• do wykonywania oględzin zwłok ludzkich dla celów sądowo-lekarskich, sanitarnych oraz policyjnych;
• do wykonywania innych czynności związanych z chowaniem zwłok.