ZUS przeliczy w 2026 r. ponownie emerytury i renty rodzinne tzw. czerwcowe z lat 2009-2019 ze skutkiem od 1 lipca 2025 r. Jest decyzja Rady Ministrów

Na czym polega problem z tzw. emeryturami czerwcowymi

Reforma emerytalna z 1999 roku wprowadziła nowy algorytm wymiaru emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. Zgodnie z tym algorytmem świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę w czerwcu w latach 2009-2019, obliczane z zastosowaniem tzw. nowych zasad wymiaru określonych w art. 25-26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, z późn. zm.) było zwykle niższe od świadczenia tej osoby, gdyby przeszła na emeryturę w kwietniu lub maju danego roku. Jak wyjaśnia MRPiPS, wynikało to stąd, że suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostały objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę w kwietniu lub maju, jest zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej, który stosuje się przy ustalaniu emerytury w czerwcu danego roku.

Na podstawie art. 25 i art. 25a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaewidencjonowane składki oraz kapitał początkowy na koncie ubezpieczonego podlegają waloryzacji rocznej oraz waloryzacjom kwartalnym. 
Wskaźnik rocznej jak i kwartalnych waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie w ZUS zależy od wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w okresie poprzedzającym termin waloryzacji (roku/kwartału) w stosunku do poprzedniego okresu (roku/kwartału) powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w okresie poprzedzającym termin waloryzacji (roku/kwartału) w stosunku do okresu poprzedniego (roku/kwartału). Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest waloryzowana kwartalnie. Waloryzacji kwartalnej podlegają również składki i środki zewidencjonowane we wcześniejszym okresie poddane ostatniej waloryzacji rocznej (przeprowadzonej w czerwcu poprzedniego roku). W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta, subkonta oraz kapitał początkowy nie może ulec obniżeniu.

W przypadku ustalania emerytury w czerwcu danego roku, kwoty poddane ostatniej waloryzacji rocznej nie mogą podlegać dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż zostały już zwaloryzowane rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca bieżącego roku. Natomiast, ze względu na fakt, że wskaźniki waloryzacji kwartalnej składek zewidencjonowanych na koncie za pierwszy kwartał danego roku są nieproporcjonalnie wysokie zarówno w porównaniu do wskaźników za inne kwartały, jak i w porównaniu do wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz do wskaźników nominalnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia oraz są duże wyższe niż wskaźniki waloryzacji składek za cały dany rok, wysokość emerytur przyznanych w czerwcu jest niższa od przyznanych w innych miesiącach. Powyższe przekłada się jednak nie tylko na wysokość emerytury przyznanej w czerwcu danego roku, ale również ma wpływ na wysokość emerytury w zależności od miesiąca, w którym następuje ustalenie wysokości świadczenia, co może oznaczać ew. problem miesięcy bardziej lub mniej korzystnych na przejście na emeryturę, podobny do emerytur czerwcowych, który warto rozwiązać na przyszłość.
Doraźne rozwiązanie sprawy emerytur czerwcowych, z którego skorzystały osoby przechodzące na emeryturę w czerwcu 2020 r., zawiera ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 875, z późn. zm.). Zgodnie z art. 53 tej ustawy, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r., waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem tej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r. nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku.

Ustawa z 2021 roku nie dotyczyła osób, które przeszły na emeryturę lub rentę w czerwcu w latach 2009-2019

Problem nowo przyznawanych emerytur czerwcowych została uregulowana w ustawie z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621). Zmiany weszły w życie z dniem 18 września 2021 r. i dotyczą emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu 2021 r. i w latach następnych.
Ustawą tą na stałe wprowadzono rozwiązanie, które zafunkcjonowało w 2020 r.
W tej ustawie z 24 czerwca 2021 r. nie przewidziano regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego), osobom którym już ustalono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich (lata 2009-2019), gdyż przyjęto generalną zasadę, że proponowane przepisy dotyczą jedynie osób, przechodzących na emeryturę, począwszy od czerwca 2021 r.

Będzie nowa ustawa. Pozwoli na ponowne przeliczenie przez ZUS emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019. 

Jak widać z powyżej opisanego stanu prawnego, pozostaje nadal do rozwiązania kwestia wysokości świadczeń dla grupy emerytów oraz rencistów rodzinnych, których świadczenia zostały ukształtowane w mniej korzystny sposób wskutek przejścia przez nich na emeryturę/rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy, który ma na celu zrównanie sytuacji prawnej emerytów i rencistów, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019, ze świadczeniobiorcami, którym przyznano świadczenie w kolejnych latach.

Proponowane zmiany polegają na tym, że w przypadku ustalenia wysokości emerytury według nowych zasad w czerwcu danego roku w latach 2009-2019 waloryzacji kapitału początkowego i składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.

W związku z tym projekt ustawy ma na celu określenie zasad ustalenia wysokości emerytur ustalonych w czerwcu w latach 2009-2019 na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak również rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym ustalono emerytury w czerwcu w latach 2009-2019 lub rent rodzinnych dla osób mających po nich prawo do tej renty, a także rent rodzinnych po ubezpieczonych, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, i zmarli w czerwcu w latach 2009-2019 oraz nie mieli ustalonego prawa do emerytury, dla osób mających po nich prawo do tej renty.

W przypadku ww. osób uprawnionych, ich emerytura lub renta rodzinna, podlegałaby z urzędu ponownemu ustaleniu wysokości przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). W celu obliczenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, która miałaby zostać na bieżąco wypłacana świadczeniobiorcy, ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia na dzień jego ustalenia w latach 2009-2019, z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Oznacza to, że ZUS ponownie obliczy wysokość świadczenia w dacie jego ustalenia, z zastosowaniem rozwiązania, że waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Tak ustalona wysokość emerytury i renty rodzinnej podlegałaby następnie waloryzacji na zasadach, jakie obowiązywały po dniu ustalenia emerytury lub renty rodzinnej.

W przypadku osób uprawnionych, zgodnie z projektowaną ustawą, wysokość ich emerytury lub renty rodzinnej, podlegałaby ustaleniu przez ZUS z urzędu w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy. Emerytura lub renta rodzinna w nowej wysokości, uwzględniającej wyżej opisane obliczenie przysługiwałaby od dnia 1 lipca 2025 r., to jest od dnia planowanego pierwotnie wejścia w życie ustawy wprowadzającej nowe rozwiązania.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wyjaśnia, że pierwotny projekt ustawy zakładał jej wejście w życie od połowy 2025 r. Uwzględniając jednak fakt obowiązywania już ustawy budżetowej na 2025 r. uznano za właściwe przesunięcie daty wejścia w życie ustawy na dzień 1 stycznia 2026 r., tak aby wynikające z niej koszty były uwzględnione w ustawie budżetowej na 2026 r. Jednocześnie w trosce o zabezpieczenie interesów osób uprawnionych zdecydowano, że ustalenie nowej wysokości świadczeń nastąpi z urzędu oraz, że za okres między pierwotnie planowaną datą wejścia w życie ustawy, tj. dniem 1 lipca 2025 r., a datą w której zostanie ustalone świadczenie w nowej wysokości, ZUS wypłaci różnicę kwot świadczeń w nowej wysokości oraz kwot wypłaconych świadczeń w tym okresie. Jednocześnie przewidziano gwarancję, że tak ustalona emerytura lub renta rodzinna nie może być niższa niż dotychczas wypłacana.

Postępowanie w sprawie ustalenia wysokości czerwcowej emerytury lub renty rodzinnej, prowadzone na podstawie niniejszej ustawy, byłoby zawieszone przez ZUS z urzędu w przypadku, gdy toczy się postępowanie administracyjne lub sądowe w przedmiocie ustalenia prawa lub wysokości emerytury lub renty rodzinnej. W przypadku prawomocnego zakończenia postępowania w tej sprawie, ZUS podejmie z urzędu postępowanie zawieszone z tej przyczyny. Proponowany przepis będzie zatem obejmował zarówno postępowania wszczęte i toczące się przed ZUS, jak też postępowania toczące się przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych. Dla przykładu: ubezpieczony, któremu ustalono emeryturę w czerwcu 2019 r. zakwestionował w drodze odwołania prawidłowość ustalonej w decyzji ZUS wysokości świadczenia. W dacie wejścia w życie przepisów ustawy, tj. dnia 1 stycznia 2026 r., postępowanie odwoławcze od ww. decyzji nadal pozostaje w toku i jest przedmiotem rozpoznania przez sąd apelacyjny (II instancji), w związku ze złożoną przez ubezpieczonego apelacją od niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia sądu okręgowego (I instancji). W świetle proponowanego brzmienia art. 5 projektu – ZUS zawiesi w odniesieniu do tego ubezpieczonego postępowanie w sprawie ustalenia z urzędu wysokości emerytury czerwcowej, prowadzone na podstawie niniejszej ustawy, z uwagi na toczące się i niezakończone postępowanie sądowe w przedmiocie ustalenia prawa do emerytury, o której mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 projektu ustawy. Przyjęte w tym przepisie rozwiązanie ma również charakter informacyjny, gdyż z treści orzeczenia zawieszającego postępowanie będzie wynikała przyczyna jego zawieszenia. Świadczeniobiorca czerwcowy uzyska w ten sposób wiedzę, że jego świadczenie zostanie ustalone, w oparciu o stan konta emerytalnego na koniec maja, dopiero po zakończeniu postępowania administracyjnego lub sądowego, które w jego sprawie się toczy, a tym uzyska wiedzę o powodach braku przeliczenia tego świadczenia przez ZUS z urzędu w terminie wynikającym z art. 4 projektu ustawy.

Uregulowanie sprawy świadczeń czerwcowych z lat 2009-2019 z urzędu zgodnie z przepisami ustawy, spowoduje ich kompleksowe uregulowanie w całości i w jednakowy sposób, tym samym nie będzie podstaw do nowych postępowań w sprawie ustalenia wysokości świadczeń osób, którym ustalono emeryturę lub rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019 bez uwzględnienia przywołanych powyżej przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej.

Dzięki wskazanym rozwiązaniom nastąpi zrównanie sytuacji świadczeniobiorców, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019, ze świadczeniobiorcami, którym przyznano świadczenie w kolejnych latach.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Projekt omawianej ustawy o ustaleniu wysokości emerytur i rent rodzinnych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019, został pierwotnie opublikowany 31 grudnia 2024 r. Pierwotnie planowano, że Rada Ministrów przyjmie ten projekt w I kwartale 2025 r. Ostatecznie Rada Ministrów przyjęła projekt 8 lipca 2025 r. Projekt ten zakłada, że ustawa wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.

Co z już wszczętymi postępowaniami?

Zgodnie z omawianym projektem, postępowania administracyjne i cywilne w sprawie ustalenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, wszczęte celem zastosowania przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy proponuje się, aby toczyły się do czasu uprawomocnienia się kończących je decyzji lub orzeczeń.

Jak tłumaczy MRPiPS, zróżnicowanie sytuacji ubezpieczonych ze względu na datę złożenia wniosku jest w tym przypadku usprawiedliwione dążeniem do zapewnienia stabilności sytuacji prawnej osób, które ww. postępowania już zainicjowały, w tym zachowania możliwości skorzystania w toku tych postępowań z konstytucyjnego prawa podmiotowego, jakim jest prawo do sądu.

Mając na uwadze przyjęcie rozwiązania, w którym następuje przeliczenie świadczeń z urzędu, należy uznać, że ustalenie przez ZUS wysokości świadczeń czerwcowych z urzędu pozwala na jednolite ich ustalenie oraz w sposób kompleksowy objęcie regulacją świadczeń spełniających warunki do przeliczenia. Taki kształt przepisów pozwala zapewnić jednolite traktowanie wszystkich świadczeniobiorców czerwcowych. W polskim systemie prawnym, zarówno na gruncie przepisów postępowania administracyjnego i postępowania cywilnego, funkcjonują różne tryby wzruszania prawomocnych decyzji i odnoszących się do nich prawomocnych orzeczeń sądowych [wszczęte przez ZUS lub przez sąd wskutek m.in. wniesienia skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572 oraz z 2025 r. poz. 769), zainicjowania postępowania w trybie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wniesienia skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1568 i 1841 oraz z 2025 r. poz. 620)]. Przedmiotem tych postępowań ponownie mogłyby być przesłanki ustalenia wysokości świadczenia emerytalno-rentowego z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, co byłoby działaniem niecelowym.

Proponuje się zatem, aby od dnia wejścia w życie nowej ustawy nie były wszczynane inne postępowania administracyjne i cywilne w sprawie ustalenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w art. 1, w celu uwzględnienia przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niż określone w niniejszej ustawie (art. 7 projektowanej ustawy).

Źródło: Projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (UD160).