Alimenty natychmiastowe - 21% płacy minimalnej przy jednym dziecku, 19% przy dwojgu i tabela alimentacyjna - nowe koncepcje Ministerstwa Sprawiedliwości

• Jak jest obecnie ustalana wysokość alimentów? 
• Alimenty natychmiastowe ustalane jako pewien procent minimalnego wynagrodzenia – nowy pomysł Ministra Sprawiedliwości. Alternatywa dla obecnego systemu
• Szybszy i uproszczony tryb uzyskania alimentów natychmiastowych
• Tabela alimentacyjna
• Jakie są zasady zmiany wysokości alimentów

W interpelacji poselskiej skierowanej w lipcu 2024 r. do Ministra Sprawiedliwości, jeden z posłów zwrócił uwagę na problem uchylania się od płacenia alimentów. Jednocześnie zapytał czy w ocenie Ministra Sprawiedliwości:
- wysokość świadczeń alimentacyjnych powinna zostać powiązana procentowo z minimalnym wynagrodzeniem?
- wysokość świadczeń alimentacyjnych powinna być automatycznie waloryzowana?

Jak jest obecnie ustalana wysokość alimentów? 

Minister Sprawiedliwości wyjaśnił, że obowiązek alimentacyjny jest świadczeniem osobistym rodziców dziecka, a zasady ustalania jego wysokości zostały precyzyjnie określone w polskim prawie. Na etapie sporu obowiązek ten z reguły przyjmuje wymiar finansowy ze strony tego z rodziców, który nie sprawuje bezpośredniej pieczy nad dzieckiem. Zakres świadczenia alimentacyjnego (potocznie zwanego alimentami), jak wskazuje art. 135 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości przepis ten pozwala sądowi na pewną elastyczność, która sprzyja uwzględnieniu wielu czynników mających wpływ na zakres obowiązku alimentacyjnego, leżących czy to po stronie uprawnionego, czy zobowiązanego. 

Ocena zakresu świadczeń alimentacyjnych należy do sądu orzekającego w danej sprawie. Obecne regulacje prawne nie zabraniają ustalania wysokości świadczenia alimentacyjnego w formie procentowej od np. minimalnego wynagrodzenia, czy wynagrodzenia zobowiązanego. Jeżeli powództwo obejmowało będzie takie żądanie, a sąd uzna je za celowe, to nie ma przeszkody aby w takiej formie zostało one ujęte w orzeczeniu. 

Praktyka sądowa w obecnej chwili przyjęła określanie alimentów w formie kwotowej, co - zdaniem Ministra Sprawiedliwości - wydaje się uzasadnione z uwagi na ewentualne późniejszą egzekucję tego świadczenia. 

W ocenie Ministra Sprawiedliwości nie jest więc celowe wprowadzanie regulacji obligujących do ustalania świadczenia alimentacyjnego w formie procentu od minimalnego wynagrodzenia. Zdaniem MS, obecna formuła jest elastyczna co pozwala na dostosowanie orzeczeń do różnorodnych stanów faktycznych i żądań stron. 

Alimenty natychmiastowe ustalane jako pewien procent minimalnego wynagrodzenia – nowy pomysł Ministra Sprawiedliwości. Alternatywa dla obecnego systemu

Ale też Minister Sprawiedliwości rozważa jednocześnie wprowadzenie alternatywnego dla obecnego sytemu sposób określania świadczenia alimentacyjnego. Ten nowy system funkcjonowałby obok zasad istniejących obecnie. System ten, roboczo nazwany jest w Ministerstwie Sprawiedliwości „alimenty natychmiastowe”, ma sprzyjać szybkiemu uzyskaniu orzeczenia sądu. Jednocześnie wciąż byłoby to świadczenie alimentacyjne – ale dochodzone w odrębnym trybie. 
Zaletą alimentów natychmiastowych miałaby być ich prostota i przewidywalność co do szybkiego uzyskania orzeczenia w przedmiocie alimentów oraz ich wysokości. 

Wysokość alimentów natychmiastowych miałaby być uzależniona od minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w przepisach ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r., poz. 2207) oraz od liczby dzieci pochodzących od tych samych rodziców. 
Na podstawie stawki procentowej, w zależności od liczby uprawnionych dzieci oraz minimalnego wynagrodzenia, ustalana byłaby kwota alimentów natychmiastowych, przy czym stawka procentowa wynosiłaby:
- przy jednym dziecku: 21% minimalnego wynagrodzenia, 
- przy dwojgu dzieci: 19% minimalnego wynagrodzenia, 
- przy trojgu dzieci: 17% minimalnego wynagrodzenia, 
- przy czworgu dzieci: 15% minimalnego wynagrodzenia, a 
- przy pięciorgu oraz większej liczbie dzieci: 13% minimalnego wynagrodzenia. 

Wysokość natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych miałaby być corocznie waloryzowana według aktualnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Następowałoby to z mocy prawa, o czym strony miałyby być pouczane przez sąd. Jak wyjaśnia Minister Sprawiedliwości, w przypadku podwyższenia minimalnego wynagrodzenia za pracę, podwyższeniu uległaby także wysokość alimentów natychmiastowych przyznanych nakazem zapłaty. Nie wymagałoby to wydania orzeczenia przez sąd, w tym w szczególności nie wymagałoby zmiany nakazu zapłaty. Informacja o aktualnej, obowiązującej w danym roku wysokości natychmiastowego świadczenia alimentacyjnego byłaby zamieszczana na stronach internetowych sądów.

Jeżeli zaistniałby znaczny wzrost kosztów utrzymania osoby uprawnionej do alimentów (np. choroba, wyższe koszty edukacji) istniałaby możliwość wniesienia zwykłego powództwa opartego o kryteria zawarte w art. 138 k.r.o. 

Szybszy i uproszczony tryb uzyskania alimentów natychmiastowych

Jak tłumaczy Minister Sprawiedliwości, zaletą alimentów natychmiastowych byłaby szybkość uzyskania orzeczenia sądowego w przedmiocie alimentów w postaci nakazu zapłaty. Wnoszący pozew nie byłby jednocześnie zobowiązany do wskazywania wartości przedmiotu sporu, gdyż ustalona z urzędu wysokość należnych alimentów byłaby zawsze wiadoma, a zależna jedynie od liczby uprawnionych. 

Uproszczenie postępowania polegałoby również na ograniczeniu liczby dowodów, przy jednoczesnym położeniu nacisku na oświadczenia strony powodowej – dowodem niezbędnym będzie jedynie odpis aktu urodzenia dziecka. Nadto pozew w tym postępowaniu byłby składany obligatoryjnie na urzędowym formularzu, co powinno się przyczynić do uproszczenia procesu jego sporządzania przez stronę. 

Tabela alimentacyjna

Minister Sprawiedliwości poinformował także, że w Ministerstwie Sprawiedliwości podjęte zostały prace mające na celu wypracowanie tabeli alimentacyjnej, która stanowić ma narzędzie dla sądów i stron w sprawach o ustalenie wysokości alimentów. 
Założeniem jest, by w takiej tabeli była wskazana była uśredniona wysokość alimentów w oparciu o dochód zobowiązanego oraz wiek uprawnionego. Ewentualne odstępstwa od tej wartości podlegałyby ocenie sądu, który zważy ich zasadność i przesądzi o ostatecznej wysokości alimentów.

Jakie są zasady zmiany wysokości alimentów

Zasady zmiany wysokości świadczenia alimentacyjnego są już obecnie uregulowane w przepisach. Na podstawie art. 138 k.r.o. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. Jak tłumaczy Minister Sprawiedliwości, przez pojęcie „stosunków" należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu, czyli zmianę potrzeb uprawnionego do alimentów oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. 

Minister podkreśla, że zmieniające się warunki ekonomiczne wpływają na sytuację zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego. Zwiększeniu lub zmniejszeniu mogą ulec potrzeby dziecka, ale również możliwości zarobkowe zobowiązanego. Zakres tych zmian jest każdorazowo poddawany szczegółowej ocenie sądu, który na podstawie zgromadzonych dowodów podejmuje decyzję o zmianie zakresu świadczenia alimentacyjnego. Sąd w trakcie postępowania ma zapewnić obiektywną ocenę sytuacji stron w zakresie ich potrzeb i możliwości oraz wydać orzeczenie w oparciu o poczynione ustalenia. 

Pomysł alimentów natychmiastowych powiązanych z minimalnym wynagrodzeniem zakłada automatyczną waloryzację świadczenia alimentacyjnego, co zdaniem MS przyczyniłoby się do ograniczenia liczby spraw rozpoznawanych w wydziałach rodzinnych sądów.
Natomiast warto wiedzieć, że już obecnie sądy mogą orzekać alimenty w formie procentów od wynagrodzenia zobowiązanego, czy jakiejkolwiek innej wartości określającej poziom wynagrodzeń w kraju. Aby jednak sąd mógł to zrobić strona powodowa musi takie żądanie zawrzeć w pozwie - radzi Minister Sprawiedliwości.

W imieniu Ministra Sprawiedliwości odpowiedzi na interpelację nr 3728 udzieliła 22 października 2024 r. Zuzanna Rudzińska-Bluszcz Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości