Zmarł Papież Franciszek. W jaki sposób będzie przebiegał wybór nowej głowy Kościoła katolickiego i czy w konklawe będą uczestniczyli również świeccy mężczyźni i kobiety?

• W Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia 2025 r., zmarł Papież Franciszek
• Jak – zgodnie z obowiązującą obecnie Konstytucją apostolską – przebiega procedura wyboru nowego papieża?
• W ramach prac nad zreformowaniem Konstytucji apostolskiej – pojawił się postulat, aby w wyborze papieża brali udział świeccy mężczyźni i kobiety
• Zmarły Papież Franciszek poprosił o uproszczenie obrzędów pogrzebowych

W Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia 2025 r., zmarł Papież Franciszek

W Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia 2025 r. – Watykan poinformował o śmierci Papieża Franciszka. „Najdrożsi bracia i siostry, z głębokim smutkiem muszę ogłosić śmierć naszego Ojca Świętego Franciszka. O 7:35 rano, Biskup Rzymu, Franciszek, powrócił do domu Ojca. Całe jego życie było poświęcone służbie Panu i Jego Kościołowi. Uczył nas, jak żyć wartościami Ewangelii z wiernością, odwagą i powszechną miłością, szczególnie na rzecz najuboższych i najbardziej zmarginalizowanych. Z ogromną wdzięcznością za jego przykład, jako prawdziwego ucznia Pana Jezusa, polecamy duszę Papieża Franciszka nieskończonej miłosiernej miłości Boga Trójjedynego” – ogłosił o godz. 9:45 kardynał Kevin Farrell, kamerling Izby Apostolskiej.

Papież został przyjęty do Szpitala Polikliniki Agostino Gemelli w piątek 14 lutego 2025 r. po kilkudniowym zapaleniu oskrzeli. Stan kliniczny Papieża Franciszka stopniowo się pogarszał, a we wtorek 18 lutego br., lekarze zdiagnozowali u niego obustronne zapalenie płuc. Po 38 dniach spędzonych w szpitalu, zmarły Papież powrócił do swojej watykańskiej rezydencji w Domu Świętej Marty, aby kontynuować rekonwalescencję – czytamy w komunikacie Stolicy Apostolskiej.

Jak – zgodnie z obowiązującą obecnie Konstytucją apostolską – przebiega procedura wyboru nowego papieża?

Odpowiedzi na to pytanie, należy poszukiwać w Universi Dominici Gregis (czyli Konstytucji apostolskiej o wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze Biskupa Rzymskiego), która została opracowana przez Jana Pawła II i stanowi całościową regulację systemu wyborczego na urząd papieski. Doczekała się ona swojej dwukrotnej modyfikacji, których dokonał Papież Benedykt XVI. Pierwsza z nich (dokonana w dniu 11 marca 2007 r., na mocy listu apostolskiego wydanego przez Papieża Benedykta XVI) – dotyczyła powrotu do tradycyjnej większości co najmniej 2/3 głosów, potrzebnej do ważnego wyboru nowego papieża (Universi Dominici Gregis, w jej pierwotnej wersji, przewidywała bowiem możliwość odstąpienia od „świętej zasady” większości kwalifikowanej co najmniej 2/3 głosów, w przypadku przedłużającego się konklawe). Druga (z 22 lutego 2013 r.) – miała natomiast charakter raczej porządkujący, a jej zadaniem było doprecyzowanie określonych kwestii, które budziły wątpliwości interpretacyjne.¹

Jak więc – w myśl Konstytucji apostolskiej – przebiega procedura wyboru nowego papieża?

Nową głowę Kościoła katolickiego wybiera tzw. Kolegium Kardynałów. Jak wyjaśnia dr prawa kanonicznego i absolwentka UKSW Katarzyna Iwanicka w rozmowie z Polskim Radiem – „Kardynałem może być zarówno biskup, jak i prezbiter oraz diakon. Nawet ten najniższy stopień święceń pozwala zostać kardynałem. Żeby nim zostać, należy odznaczać się pobożnością i roztropnością. Dobrze by też było, żeby taka osoba charakteryzowała się specjalizacją w prawie kanonicznym i była wybitna w tej dziedzinie.”² Zgodnie z Konstytucją apostolską – prawo wyboru papieża, przysługuje jednak wyłącznie tym kardynałom, którzy przed dniem śmierci papieża lub dniem, w którym nastąpił wakat Stolicy Apostolskiej, nie ukończyli 80 rok życia. Maksymalna liczba kardynałów-wyborców nie powinna przy tym przekroczyć 120.

Konklawe powinno rozpocząć się w okresie pomiędzy 15 a 20 dniem od powstania wakatu Stolicy Apostolskiej. Odbywa się ono w granicach terytorium Państwa Watykańskiego, w określonych sektorach i budynkach zamkniętych dla osób postronnych. W chwili rozpoczęcia konklawe – wszyscy kardynałowie-elektorzy udają się do Domus Sanctae Marthae (czyli Domu św. Marty). Od chwili ustalenia początku czynności wyborczych aż do publicznego ogłoszenia dokonanego wyboru papieża – Dom św. Marty oraz Kaplica Sykstyńska (w której obywa się głosowanie) – są zamknięte dla osób nieupoważnionych. Całe terytorium Państwa Watykańskiego – w okresie wyboru papieża – są natomiast zarządzane w taki sposób, aby zapewnić tajność wszystkich czynności związanych z wyborem nowej głowy Kościoła (należy np. dopilnować, aby nikt nie zbliżał się do kardynałów-elektorów, podczas gdy są oni przewożeni z Domu św. Marty do Kaplicy Sykstyńskiej).

Samo głosowanie odbywa się właśnie w Kaplicy Sykstyńskiej, która – celem zachowania w ścisłej tajemnicy wszystkiego, co zostanie tam powiedziane lub uczynione w związku z wyborem nowego papieża – pozostaje miejscem absolutnie zamkniętym dla osób postronnych, aż do dokonania wyboru.

Głosy oddawane są przez kardynałów-elektorów na prostokątnych kartach, na których znajduje się napis „Eligo in Summum Pontificem”, czyli – „Wybieram na najwyższego kapłana”. Kardynałowie umieszczają na nich imię elekta, a wpisując je – mają stosować możliwie „nierozpoznawalne” pismo, aby nikt nie mógł ustalić kto na kogo głosował. W przypadku umieszczenia na karcie dwóch imion lub oddania pustej karty – głos jest nieważny.

Papież wybierany jest większością 2/3 głosów, obliczanych w stosunku do ogólnej liczby obecnych elektorów. W przypadku, gdyby liczba obecnych kardynałów nie mogła zostać podzielona na trzy równe części – do ważności wyboru papieża, wymagany jest jeden głos więcej.

Po dokonanym kanonicznie wyborze nowej głowy Kościoła katolickiego – kardynał dziekan lub pierwszy z kardynałów w porządku starszeństwa prosi elekta o wyrażenie zgody na przyjęcie wyboru na Biskupa Rzymskiego. Po otrzymaniu jego zgody – ustalane jest jakie imię przyjmuje, jako nowy papież. O dokonanym wyborze – wierni informowani są za pośrednictwem białego dymu, który pojawia się nad kaplicą Sykstyńską. Na balkon Bazyliki św. Piotra wychodzi natomiast najstarszy wiekiem kardynał- uczestnik konklawe i ogłasza: „Habemus papam. Mamy nowego papieża”.

W ramach prac nad zreformowaniem Konstytucji apostolskiej – pojawił się postulat, aby w wyborze papieża brali udział świeccy mężczyźni i kobiety

Zgodnie z doniesieniami The Remnant (jednej z najstarszych gazet tradycjonalistów katolickich w USA), które opierały się na informacjach pochodzących bezpośrednio z Watykanu – pod koniec 2023 r., kardynał Gianfranco Ghirlandą, który odbył z Papieżem Franciszkiem serię spotkań, celem zreformowania Konstytucji apostolskiej – próbował przekonać Papieża do zrewolucjonizowania procedury wyboru głowy Kościoła katolickiego w taki sposób, że 25 proc. głosów elektorskich, zostałaby oddana świeckim mężczyznom i kobietom oraz siostrom zakonnym, mianowanym przez Papieża Franciszka przed powstaniem wakatu Stolicy Apostolskiej.³

Powyższe zmiany – które jak przewidywał Papież Franciszek – z pewnością, spotkałyby się ze znacznym oporem ze strony członków Kolegium Świętego – nie zostały jednak wprowadzone.

Zmarły Papież Franciszek poprosił o uproszczenie obrzędów pogrzebowych

W kwietniu 2024 r. zmarły Papież Franciszek zatwierdził zaktualizowane wydanie księgi liturgicznej obrzędów pogrzebowych, która będzie zawierać wskazówki dotyczące mszy pogrzebowej, której treść nie została jeszcze ogłoszona. Drugie wydanie Ordo Exsequiarum Romani Pontificis wprowadza kilka nowych elementów, między innymi odnośnie sposobu postępowania z doczesnymi szczątkami papieża po śmierci. Stwierdzenie zgonu odbywa się w kaplicy, a nie w pokoju, w którym zmarł, a ciało natychmiast umieszcza się w trumnie.

Według arcybiskupa Diego Ravellego, mistrza ceremonii apostolskich, zmarły Papież Franciszek poprosił o uproszczenie obrzędów pogrzebowych i skupienie się na wyrażaniu wiary Kościoła w zmartwychwstałe Ciało Chrystusa. „Odnowiony obrzęd” – powiedział arcybiskup Ravelli – „ma na celu jeszcze większe podkreślenie, że pogrzeb Papieża Rzymskiego jest pogrzebem pasterza i ucznia Chrystusa, a nie potężnej osoby tego świata”.

¹ Krzysztof Urbaniak, Prawo o wyborze papieża po nowelizacji z 2007 roku (w:) „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” nr 2(18)/2014

² Polskie Radio Czwórka, „Tajemnice konklawe. Kto i jak wybiera papieża?”, 16.10.2023 r. (https://www.polskieradio.pl/10/10335/artykul/3262136,tajemnice-konklawe-kto-i-jak-wybiera-papieza)

³ Diane Montagna, Pope Francis Drafting New Document to Reform the Papal Conclave, 4.11.2023 r. (https://remnantnewspaper.com/web/index.php/articles/item/6883-pope-francis-drafting-new-document-to-reform-the-papal-conclave)

⁴ Jason Horowitz (in:) New York Times, Pope’s Illness Is Surrounded by Intrigue Over Possible Resignation, 26.02.2025 r. (https://www.nytimes.com/2025/02/26/world/europe/pope-francis-resignation-illness.html)

Podstawa prawna:

Universi Dominici Gregis – Konstytucja apostolska o wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze Biskupa Rzymskiego