Postępowanie wobec nieletnich na nowych zasadach

Postępowanie w sprawach nieletnich oparte było zarówno na procedurze karnej jak i cywilnej, co przejawiało się w podziale na postępowanie wyjaśniające oraz postępowanie rozpoznawcze: opiekuńczo-wychowawcze lub poprawcze. Wymienione postępowania zmierzały do innych celów.

Stanowisko TK (K 50/06)

W dniu 10 lipca 2007 roku Trybunał Konstytucyjny zajął się oceną zgodności z ustawą zasadniczą przepisów procedury karnej. Analiza dotyczyła przepisów regulujących możliwość sądowej weryfikacji zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego oskarżonego z obserwacją w zakładzie leczniczym. Badane przepisy nie wskazywały także maksymalnego czasu trwania takiej obserwacji. Zdaniem TK regulacje te są niekonstytucyjne, gdyż nie zapewniają wystarczających gwarancji procesowych. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich zawiera regulację analogiczną do tej zakwestionowanej przez TK.

Wprowadzone zmiany

Zmiany w zakresie postępowania wobec nieletnich wprowadziła ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 1165).

Jednolite postępowanie

Modyfikacji uległ cały schemat procedury dotyczącej osób nieletnich. Nowelizacja ustawy znosi dotychczasowy podział i wprowadza w to miejsce jednolite postępowanie (zarówno w sprawach o demoralizację jak i o czyny karalne), które ma toczyć się na podstawie przepisów procedury cywilnej. Ograniczono wpływ kodeksu postępowania karnego. Dotychczas miał on zastosowanie w przypadku orzekania środka, jakim jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Obserwacja psychiatryczna

Zmianie uległy także uregulowania dotyczące obserwacji psychiatrycznej nieletniego. Zarówno jeśli chodzi o możliwość, jak i o czas jej zastosowania. Obserwacja medyczna stanowi najbardziej inwazyjną metodę oceny zdrowia psychicznego nieletniego. Największą jej dotkliwość stanowi pozbawienie wolności dziecka, odseparowanie go od rodziny i umieszczenie w odpowiednim ośrodku. Maksymalny czas takiej obserwacji, prowadzonej w zakładzie leczniczym, wynosi 4 tygodnie. Ustawa przewiduje jednak możliwość wydłużenia obserwacji. Wymagany jest wówczas wniosek zakładu. Przedłużenie następuje tylko o okres niezbędny dla zakończenia, rozpoczętej już obserwacji. Łączny czas nie może przekroczyć 6 tygodni. Obserwacja, będąca jedną z metod badania stanu zdrowia nieletniego, może być wprowadzona tylko w ściśle określonych przez ustawę sytuacjach. Warunkiem jej zastosowania jest prawdopodobieństwo wysokiego stopnia demoralizacji małoletniego bądź też popełnienia czynu karalnego, wyczerpującego znamiona przestępstwa. W tym celu musi zostać zgromadzony materiał dowodowy. Nowe uregulowania mają na celu ograniczenie stosowania obserwacji psychiatrycznej. Zastrzeżenie tej instytucji dla przypadków szczególnej demoralizacji ma doprowadzić do wykorzystania innych, mniej inwazyjnych i dolegliwych, metod określania zdrowia psychicznego nieletniego.

Zobacz również: Kiedy nieletni odpowiadają za przestępstwa