Ulgi w przedszkolach dla drugiego i kolejnych dzieci

Wychowanie przedszkolne

Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3–6 lat. Realizowane jest w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego.

Przedszkole publiczne

Przedszkole publiczne (także oddział przedszkolny w szkole podstawowej) to przedszkole, które:

- realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego;

- zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie;

- przeprowadza rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;

- zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.

Sprawdź: Opłaty w przedszkolach

Zobacz: Dziecko i prawo

Zadanie własne gminy

Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym oraz ustawą o systemie oświaty prowadzenie przedszkoli publicznych należy do zadań własnych gminy. Art. 7 ustawy o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy. Należy do nich zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadania własne obejmują w szczególności m.in. sprawy edukacji publicznej. Art. 2 ustawy o systemie oświaty określa zakres systemu oświaty. Zgodnie z przepisem przedszkola (w tym z oddziałami integracyjnymi, przedszkola specjalne oraz inne formy wychowania przedszkolnego) należą do systemu oświaty.

Bezpłatne nauczanie

Każdy powinien mieć zapewniony dostęp do systemu oświaty. Jeśli przedszkola traktowane są jak przedsiębiorstwa komercyjne, wysokie opłaty powodują powstanie bariery w dostępie dziecka do systemu. Ustawa o systemie oświaty zwraca jedynie uwagę na potrzebę zapewnienia przez przedszkola bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie. W związku z tym za świadczenia wykraczające poza wspomniany zakres opłata zostaje ustalona przez organ prowadzący przedszkole.

Opłaty za świadczenia dodatkowe

Art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty wskazuje, że organ prowadzący ustala wysokość opłat za świadczenia udzielane przez:

1) przedszkole publiczne w czasie przekraczającym wymiar zajęć (bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie);

2) publiczną inną formę wychowania przedszkolnego w czasie przekraczającym czas bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki ustalony dla przedszkoli publicznych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty.

Opłaty za przedszkole zróżnicowały się w zależności od miejsca zamieszkania, gdyż gminy same określały zasady odpłatności za przedszkole. Niektóre z zasad spotkały się z zastrzeżeniami ze strony organów nadzoru (wojewodów).

Głównymi przyczynami zakwestionowania uchwał rad gmin były naruszenia zasady ekwiwalentności świadczeń oraz konstytucyjnej gwarancji równości obywateli. Opłaty były zbyt wysokie w stosunku do świadczeń przedszkolnych. Ich wysokość dyskwalifikowała dostęp niektórych dzieci do opieki przedszkolnej.

Zobacz serwis: Sprawy rodzinne

Orzecznictwo Wojewódzkich Sądów Administracyjnych

W sprawie uchwał gmin niejednokrotnie głos zabierały Wojewódzkie Sądy Administracyjne. Zgadzały się tylko w jednej kwestii. Uznały, że opłaty za przedszkole nie są daninami publicznymi, lecz zapłatą za indywidualne świadczenia podmiotu prawa publicznego. Co w konsekwencji zobowiązuje do poddania się zasadzie ekwiwalentności świadczeń. Rodzice powinni więc opłacać jedynie faktyczny koszt pobytu dziecka w przedszkolu. Niejednolitość orzecznictwa skłoniła Rzecznika Praw Obywatelskich do zwrócenia się z problemem do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 marca 2009 r. (I OSK 1189/08) uznał, że sąd I instancji słusznie przyjął, iż ustalenie opłaty na sztywnym poziomie zobowiązującej do jej ponoszenia niezależnie od czasu korzystania i charakteru dodatkowych świadczeń opiekuńczo-wychowawczych oferowanych przez dane przedszkole, stanowi istotne naruszenie art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z wyrokiem nie można ustalać stałej wysokości opłaty za pobyt dziecka w przedszkolu.

Ulgi dla drugiego dziecka i kolejnych- polityka prorodzinna gmin

Gminy, które zdecydowały się na ulgi dla drugiego dziecka i kolejnego, swoje uchwały uzasadniają prowadzeniem, zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, polityki prorodzinnej. W świetle orzecznictwa Wojewódzkich Sądów Administracyjnych prowadzi to do zróżnicowania sytuacji prawnej obywateli oraz naruszenia zasady równego traktowania. Co więcej, niektóre Wojewódzkie Sądy Administracyjne nie podzielają poglądu, aby opisane działania gmin miały jakikolwiek związek z ustawą o systemie oświaty.

Dopuszczalność ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw

Należy jednak wziąć pod uwagę art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te są dopuszczalne, jeżeli nie naruszają istoty wolności i praw.

Wydaje się, że przyznanie rodzinom wielodzietnym ulgi za pobyt dziecka w przedszkolu jest uzasadnione ich trudną sytuacją majątkową i społeczną. Przyznanie ulg powinno być zatem uzależnione od sytuacji danej rodziny. Należałoby umieścić w uchwałach gmin dotyczących przyznania ulg kryterium dochodowe.

Zobacz serwis: Konstytucja

Ulgi dla drugiego dziecka i kolejnych – brak naruszeń zasad

Niektóre Wojewódzkie Sądy Administracyjne oraz Rzecznik Praw Obywatelskich uważają, że wprowadzenia ulg nie narusza zasady równości i zasady ekwiwalentności świadczeń, gdyż zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, a celem ulg jest objęcie edukacją przedszkolną jak największej liczby dzieci, a także wsparcie mieszkających w gminie rodzin. Co więcej, stwierdzenie nierówności może nastąpić w stosunku do podmiotów podobnych i porównywalnych. Rzecznik twierdzi, że porównywać należałoby opłaty każdej rodziny, a nie opłaty za konkretne dziecko.

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z  dnia 11 grudnia 2012 r. (I OPS 6/12) stanowi, że uchwała rady gminy w przedmiocie opłat za korzystanie z przedszkoli publicznych przewidująca ulgi w opłatach za pobyt w przedszkolu publicznym dla drugiego oraz kolejnych dzieci z jednej rodziny nie stanowi naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 14 ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. W związku z powyższym nie ma przeciwwskazań dla podejmowania tego typu uchwały przez gminy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 1991 Nr 95, poz. 425 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)