Babciowe 2024: 500 zł, 1500 zł albo 1900 zł miesięcznie dla aktywnych zawodowo rodziców. Dla kogo która kwota? Jakie warunki trzeba spełnić?

• Trzy nowe świadczenia dla rodziców małych dzieci w wieku żłobkowym. Program "Aktywny Rodzic"
• Aktywni rodzice w pracy – 1500 zł miesięcznie na opiekunkę do dziecka (w tym np. babcię)
• Warunek aktywności zawodowej rodziców
• Aktywnie w żłobku – do 1500 zł miesięczne na opłacenie żłobka 
• Aktywnie w domu – 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące dla rodziców np. nieaktywnych zawodowo (warunek – rezygnacja z rodzinnego kapitału opiekuńczego)
• Zmiany w ustawie o opiece nad dziećmi do lat 3
• Kiedy nowe przepisy wejdą w życie? Od kiedy będzie można składać wnioski?
• Jak złożyć wniosek?

Trzy nowe świadczenia dla rodziców małych dzieci w wieku żłobkowym. Program "Aktywny Rodzic"

Ta ustawa jest zasadniczą częścią programu „Aktywny Rodzic”, mającego na celu – wsparcie rodziców dzieci w tzw. wieku żłobkowym w łączeniu ról zawodowych z rolami rodzicielskimi. Ustawa ta ma być kompleksową pomocą dla tych rodziców, zapewniając im różnorodne formy wsparcia w zależności od ich potrzeb i sytuacji życiowej.

Autorzy tej ustawy zauważyli problem z powrotem na rynek pracy rodziców (zwłaszcza matek) dzieci w wieku żłobkowym (2-3 lata) - czyli w wieku po zakończeniu urlopu rodzicielskiego na dziecko przez rodzica, a przed osiągnięciem przez dziecko wieku pozwalającego na pójście do przedszkola. 
Badanie pokazują, że ojcowie małych dzieci wykazują statystycznie wysoki poziom aktywności zawodowej bez względu na liczbę posiadanych dzieci. Ale w przypadku kobiet widoczne jest powiązanie ich aktywności zawodowej z liczbą posiadanych dzieci oraz wiekiem najmłodszego (lub jedynego) dziecka. Z danych Eurostatu wynika, że wskaźnik zatrudnienia dla kobiet w wieku 20-49 lat w 2022 r. (ostatnie dane) z dziećmi w wieku do lat 6 wyniósł 66,1%. Współczynnik ten dla kobiet z jednym dzieckiem wyniósł 68,9%, z dwójką 68,2% i z trójką lub więcej dzieci 56,2%.

Ustawa przewiduje wprowadzenie do systemu prawnego trzech świadczeń wspierających rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowywaniu i rozwoju małego dziecka: „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w żłobku” oraz „aktywnie w domu”.

Aktywni rodzice w pracy – 1500 zł miesięcznie na opiekunkę do dziecka (w tym np. babcię)

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” jest kierowane do aktywnych zawodowo rodziców dziecka w wieku od 12 do 35 miesiąca życia. 
W ustawie zdefiniowana została aktywność zawodowa, której poziom/rodzaj będzie uprawniał do otrzymywania ww. świadczenia. Świadczenie to będzie przysługiwać w wysokości 1500 zł miesięcznie przez okres 24 miesięcy od 12 do 35 miesiąca życia dziecka. 

Zaś w sytuacji sprawowania, zgodnie z orzeczeniem sądu, opieki naprzemiennej na dzieckiem przez obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia „aktywni rodzice w pracy” ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego świadczenia.

Od rodziców będzie zależało na co przeznaczą te środki – będą mogli np. sfinansować z nich opiekę sprawowaną przez babcię (w tym emerytkę) na podstawie umowy uaktywniającej (to jest umowy zawieranej z nianią). W przypadku wykorzystania przez rodziców umowy uaktywniającej, składki od tej umowy będą dodatkowo finansowane. Pozwoli to na dokonywanie corocznej waloryzacji wysokości emerytury osoby zatrudnianej na te umowę. Jest to szczególnie istotne dla osób w wieku emerytalnym.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwało aktywnym zawodowo:
1) matce albo ojcu, 
2) opiekunowi faktycznemu dziecka (zdefiniowanemu w projekcie ustawy jako osoba faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o jego przysposobienie),
3) osobie pełniącej funkcję rodziny zastępczej i osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Świadczenie to będzie przysługiwać zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
1) obywatelom polskim;
2)  cudzoziemcom:
a)  do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
b) jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym,
c) przebywającym na terytorium RzeczypospolitejPolskiejnapodstawiezezwolenianapobytczasowyudzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art.127 ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2021 r. poz. 2354, z późn.zm.), jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
d) posiadającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium  Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na okres nie przekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy,
e) przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
 – na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art.139aust.1lubart.139oust.1ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, lub
 – w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139n ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
jeżeli zamieszkują z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na okres nie przekraczający 9 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej,

f) przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
– na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art.151 lub art. 151b ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
– na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych,
– w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca na warunkach określonych w art.156b ust.1ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej,

g) przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz członkom ich rodzin, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. b, d, e lub f umowy z dnia 24 stycznia 2020 r. o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz. Urz. UE L 29 z 31.01.2020, str. 7, z późn. zm.).

Warunek aktywności zawodowej rodziców

Za osobę aktywną zawodowo uznaje się:

1) osobę podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt. 1, 2, 3, 4, 5, 5a, 6, 7, 7a,7b, 8, 10, 23 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - kategoria ta w szczególności obejmuje osoby będące pracownikami, osoby wykonujące pracę nakładczą, członków spółdzielni rolniczych, osoby wykonujące pracę lub świadczące usługi na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, posłów, senatorów, stypendystów sportowych, pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej oraz otrzymujących stypendium doktoranckie doktorantów,

2) osobę pobierającą w trakcie zatrudnienia zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy albo świadczenie rehabilitacyjne na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, z wyjątkiem zasiłków i świadczeń przysługujących po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego albo wypadkowego oraz pobieranie wynagrodzenia chorobowego na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, 

3) osobę podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie art. 66 ust. 1 pkt. 4 – 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w stosunku do osób, których zgłoszenie dokonywane jest za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - kategoria ta w szczególności obejmuje funkcjonariuszy służb, żołnierzy zawodowych, sędziów i prokuratorów,

4) osobę podlegającą z mocy ustawy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników albo na wniosek ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jednocześnie zgodnie z definicją aktywności zawodowej zawartą w ustawie, za osobę aktywną zawodowo nie będzie uznawana osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, jak i osoba, która zawiesiła pozarolniczą działalność gospodarczą. 

W celu uniknięcia przypadków pozorowania aktywności zawodowej, ustawodawca zdefiniował minimalny wymiar aktywności od której uzależnione będzie prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”. 

Ustawa przewiduje, że warunek aktywności zawodowej, co do zasady, będzie dotyczyć obojga osób wspólnie sprawujących opiekę nad dzieckiem. W takim przypadku, świadczenie będzie przysługiwało, jeżeli zarówno zawodowo aktywna osoba ubiegająca się lub otrzymująca to świadczenie „aktywni rodzice w pracy”, jak i aktywna zawodowo osoba wspólnie z nią wychowująca dziecko, z tytułu aktywności zawodowej, podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której łączna wysokość wynosi nie mniej niż 100 % minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jednocześnie ustawodawca określił minimalny próg aktywności zawodowej dla każdej z tych osób, zgodnie z którym podstawa, od której opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe każdej z nich, nie może być niższa niż:

50% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy”,

30% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” – w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, o których mowa w ust. 4 projektu ustawy (tj. osób korzystających ze zwolnienia przewidzianego w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców) lub w art. 18a i 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. 

Natomiast w przypadku osób, które zgodnie ze złożonym oświadczeniem, samodzielnie wychowują dziecko i z tego względu nie wskażą drugiej osoby z którą wspólnie wychowują dziecko świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwało, jeśli aktywnie zawodowa osoba ubiegająca się lub otrzymująca to świadczenie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenie za pracę.

W przypadku np. funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych, sędziów i prokuratorów, którzy zgodnie z obowiązującymi przepisami w okresie pełnienia służby nie są objęci obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, niepodleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania pracy na podstawie stosunku służbowego uznaje się za równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której łączna wysokość wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r., poz. 236) - tzw. ulga na start, niepodleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie ww. art. 18 ust. 1 ww. ustawy jest równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której łączna wysokość wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Jednocześnie w przypadku rolników, małżonków rolników lub domowników,  podleganie, na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników z mocy ustawy albo przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników na wniosek, uznaje się za równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której łączna wysokość wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Aktywnie w żłobku – do 1500 zł miesięczne na opłacenie żłobka 

Zamiast funkcjonującego obecnie dofinansowania w wysokości do 400 zł do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna wprowadzone zostanie świadczenie „aktywnie w żłobku”. Świadczenie to wynosić będzie 1500 zł, nie więcej niż wysokość opłaty, jaką rodzic ponosi za pobyt dziecka w instytucji opieki. 

Ale jeżeli dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazanymi: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, to świadczenie będzie przysługiwało maksymalnie w wysokości 1900 zł miesięcznie, nie więcej jednak niż kwota opłaty za pobyt dziecka w instytucji opieki.

W przypadku gdy rodzice rozwiedzeni, w separacji lub żyjący w rozłączeniu sprawują, zgodnie z orzeczeniem sądu, opiekę naprzemienną nad dzieckiem w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwota świadczenia „aktywnie w żłobku” zostanie ustalona każdemu z nich w wysokości połowy przysługującego świadczenia (co do zasady 750 zł lub 950 zł w przypadku dziecka niepełnosprawnego) miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż wysokość opłaty ponoszonej przez danego rodzica za pobyt dziecka w instytucji opieki.

Aktywnie w domu – 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące dla rodziców np. nieaktywnych zawodowo (warunek – rezygnacja z rodzinnego kapitału opiekuńczego)

Świadczenie „aktywnie w domu” będzie stanowiło wsparcie dla rodziców dzieci w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, którzy nie będą uprawnieni lub z własnej woli nie zdecydują się na skorzystanie z dwóch wyżej opisanych świadczeń. 

Będzie to w szczególności dotyczyć sytuacji, gdy rodzice pozostaną nieaktywni zawodowo i nie będą mogli uzyskać prawa do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” lub ich dziecko nie będzie uczęszczało do instytucji opieki i nie będą mogli pobierać świadczenia „aktywnie w żłobku”. 

Świadczenie „aktywnie w domu” będzie przysługiwało na analogicznych zasadach, jak obecnie funkcjonujący rodzinny kapitał opiekuńczy, z tą różnicą, że świadczenie „aktywnie w domu” będzie można uzyskać na każde, w tym na pierwsze i jedyne dziecko w wieku od 12 do 35 miesiąca życia oraz świadczenie „aktywnie w domu” będzie przysługiwało wyłącznie w wysokości 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące (nie będzie możliwości pobierania świadczenia w wysokości 1000 zł przez 12 miesięcy, jak ma to miejsce w przypadku rodzinnego kapitału opiekuńczego). 

Wprowadzenie świadczenia „aktywnie w domu” spowoduje uchylenie dotychczas obowiązującej ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz. U. z 2023 r. poz. 883). 

Zmiany w ustawie o opiece nad dziećmi do lat 3

Omawiana ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3, mające na celu zwiększenie dostępności miejsc i podnoszenie jakości świadczonych usług w tych instytucjach. 
Ponadto wprowadza regulacje dające ministrowi właściwemu do spraw rodziny możliwość ogłaszania i realizacji programów obejmujących dodatkowe działania w zakresie poprawy jakości opieki w instytucjach opieki na dziećmi do lat 3, promowania i uświadamiania rodzicom jak istotna z punktu widzenia rozwoju małego dziecka jest właściwa opieka instytucjonalna oraz przeprowadzania badań czy ewaluacji wprowadzonych rozwiązań celem ich usprawniania i doskonalenia. 

Omawiana ustawa będzie realizowała założenia i cele strategiczne Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności realizując kamienie milowe obejmujące reformy na rzecz poprawy sytuacji rodziców na rynku pracy poprzez zwiększenie dostępu do wysokiej jakości opieki nad dziećmi do lat 3. Przede wszystkim jest wypełnieniem kamienia milowego A58 G Wejście w życie nowelizacji ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3., zapewniającej stabilne długoterminowe finansowanie usług opieki nad dziećmi do lat 3, ale także kamienia milowego A57 Wdrożenie standardów jakości opieki nad dziećmi, w tym wytycznych edukacyjnych oraz standardów usług opiekuńczych dla dzieci do lat 3, zapewniających wysoką jakość, w tym edukacyjną i opiekuńczą.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie? Od kiedy będzie można składać wnioski?