Monitoring w szpitalu i gabinecie zabiegowym. Nagrania z kamer przechowywane 3 miesiące. Krytykują: RPO, UODO i NIK. MZ: pacjenci się nie skarżą i wzrosło ich bezpieczeństwo

• Monitoring u lekarza, w szpitalu. Co wynika z przepisów
• Nie jest wymagana zgoda pacjenta. Do nagrań mają dostęp pracownicy ochrony i personel techniczny
• Jakie wątpliwości ma Rzecznik Praw Obywatelskich
• Odpowiedź ministra zdrowia: nie ma skarg i wzrosło bezpieczeństwo pacjentów
• Kolejne pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do ministra zdrowia

Monitoring u lekarza, w szpitalu. Co wynika z przepisów

Rzecznik Praw Obywatelskich informuje, że wpływają do niego skargi odnośnie przepisów ustawy o działalności leczniczej, które poszerzają uprawnienia kierowników podmiotów leczniczych w zakresie stosowania monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne (art. 23 i 23a). Zdaniem skarżących nowe przepisy nadmiernie ingerują w prawo do prywatności i ochronę danych osobowych pacjentów. Przepisy te pozwalają stosować kamery nie tylko w pomieszczeniach, w których są udzielane świadczenia zdrowotne ale także w pomieszczeniach pobytu pacjentów, w szczególności pokoi łóżkowych, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, przebieralni, szatni - a także nagrywać obraz z tych kamer.

Zacytujmy treść tych przepisów:

Art. 23.
1. Sprawy dotyczące sposobu i warunków udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, nieuregulowane w ustawie lub statucie, określa regulamin organizacyjny ustalony przez kierownika.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do praktyk zawodowych, o których mowa w art. 18 ust. 4 i 6, art. 19 ust. 4 i 6 oraz art. 19a ust. 3, jeżeli w ramach tych praktyk nie prowadzi się obserwacji pomieszczeń, o której mowa w art. 23a ust. 1.

Art. 23a.
1. Kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą może określić w regulaminie organizacyjnym sposób obserwacji pomieszczeń:
1) ogólnodostępnych, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów lub pracowników,
2) w których są udzielane świadczenia zdrowotne oraz pobytu pacjentów, w szczególności pokoi łóżkowych, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, przebieralni, szatni, jeżeli wynika to z przepisów odrębnych,
3) w których są udzielane świadczenia zdrowotne, jeżeli jest to konieczne w procesie leczenia pacjentów lub do zapewnienia im bezpieczeństwa – w przypadku szpitali, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładów rehabilitacji leczniczej i hospicjów – za pomocą urządzeń umożliwiających rejestrację obrazu (monitoring), uwzględniając konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywanie obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych, potrzebę zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu oraz konieczność ochrony danych osobowych.

1a. Kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą odpowiada za wykorzystywanie monitoringu zgodnie z przepisami prawa.

2. Nagrania obrazu uzyskane w wyniku monitoringu zawierające dane osobowe podmiot wykonujący działalność leczniczą przetwarza wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane, i przechowuje przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące od dnia nagrania.

3. Po upływie okresu, o którym mowa w ust. 2, uzyskane w wyniku monitoringu nagrania obrazu zawierające dane osobowe podlegają zniszczeniu, o ile przepisy odrębne nie stanowią inaczej.

Jak wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich, wcześniejsze przepisy ograniczały możliwość zastosowania monitoringu w pomieszczeniach, w których są udzielane świadczenia zdrowotne do określonych w odrębnych przepisach przypadków. Ponadto monitorowanie tych pomieszczeń rozumiane było wcześniej jako możliwość bieżącego podglądu bez nagrywania, chyba że nagranie zgodnie ze wskazaniami wiedzy medycznej stanowić ma część dokumentacji medycznej.

Nie jest wymagana zgoda pacjenta. Do nagrań mają dostęp pracownicy ochrony i personel techniczny

Zdaniem osób kierujących skarg do RPO, art. 23a ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej daje zbyt dużą swobodę decyzyjną kierownikowi podmiotu leczniczego co do zastosowania monitoringu wizyjnego w pomieszczeniu, w którym udzielane są świadczenia zdrowotne.

Co ważne, ten przepis nie określa też przesłanek zastosowania monitoringu (np. przesłanki konieczności), a także nie pozostawia pacjentom możliwości odmowy wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego w pomieszczeniu monitorowanym. Ich zdaniem przez to naraża pacjentów na ryzyko naruszenia ich prawa do intymności, godności i prywatności.

Wątpliwości dotyczą też dostępu do nagrań z monitoringu, który przewidziany jest aktualnie dla personelu technicznego i ochrony, a nie personelu medycznego.

Jakie wątpliwości ma Rzecznik Praw Obywatelskich

W piśmie do Minister Zdrowia z czerwca 2024 r. RPO ocenił, że wykorzystywanie monitoringu wizyjnego w podmiotach leczniczych trzeba uznać za istotną ingerencję w prawo do prywatności pacjenta. Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Rzecznik zwrócił też uwagę, że przedmiotowe przepisy ustawy o działalności leczniczej dotyczą także pracowników podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Gwarancje poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika reguluje zaś kodeks pracy.

Zdaniem RPO przepisy dopuszczające możliwość zastosowania monitoringu wizyjnego w każdym pomieszczeniu, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, wskazanym przez kierownika podmiotu leczniczego, budzą uzasadnione wątpliwości z perspektywy proporcjonalności dopuszczalnych ograniczeń prawa do prywatności i ochrony danych osobowych. Granice dopuszczalnej ingerencji w odniesieniu do prawa do prywatności i ochrony danych osobowych, wyznaczają bowiem przepisy art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 51 ust. 2 i 5 Konstytucji RP.

Rzecznik przypomina, że Trybunał Konstytucyjny wskazuje w swoich orzeczeniach, że w odniesieniu do sfery wolności i praw człowieka zastrzeżenie wyłącznie ustawowej rangi unormowania ich ograniczeń należy pojmować dosłownie. Sprawy istotne, które muszą zostać uregulowane w ustawie, obejmują w szczególności warunki dopuszczalności przetwarzania danych osobowych.

Przyjęty w art. 23a ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej sposób określenia zasad i warunków przetwarzania danych osobowych poprzez zastosowanie monitoringu wizyjnego w pomieszczeniach w których udzielane są świadczenia lecznicze, budzi uzasadnione wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich.

Z tych powodów RPO Marcin Wiącek poprosił minister zdrowia Izabelę Leszczynę o odniesienie się do zastrzeżeń. Prosił też o informację, czy do Ministerstwa Zdrowia wpływają skargi obywateli na znowelizowane przepisy i czy planowane są kontrole w podmiotach leczniczych w zakresie stosowania monitoringu na podstawie nowych przepisów.

Odpowiedź ministra zdrowia: nie ma skarg i wzrosło bezpieczeństwo pacjentów

W imieniu ministra zdrowia, odpowiedzi na pismo RPO udzielił w lipcu zeszłego roku Wojciech Konieczny, sekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia.

Wskazał, że ustawa z 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw (była to nowelizacja powstała z inicjatywy Rzecznika Praw Pacjenta) rozszerzyła kompetencje i odpowiedzialność kierowników podmiotów leczniczych w omawianym zakresie.

Zdaniem ministra zdrowia monitoring wizyjny:
1) ma szerokie zastosowanie m.in. w zapewnieniu bezpieczeństwa pacjentów na różnych polach, a tym samym jest skutecznym środkiem zapewnienia pacjentom świadczeń udzielanych z należytą starannością.
2) zapewnia szeroko pojęte bezpieczeństwo farmakoterapii poprzez kontrolowanie prawidłowości przygotowania leków, a także pozwala niezwłocznie reagować personelowi medycznemu w sytuacjach nagłych.
3) prowadzony w czasie rzeczywistym w przestrzeniach oddziału może wpłynąć na szybszą reakcję personelu pielęgniarskiego u pacjentów, którzy przewrócili się na korytarzu czy w sali chorych. Nagrania pola operacyjnego mogą służyć analizie jakościowej udzielanego świadczenia inwazyjnego.
4) pozwala także ograniczać występowanie działań niepożądanych związanych z podażą tlenu u pacjentów przebywających na oddziałach nadzoru pooperacyjnego, anestezjologii, intensywnej terapii, przede wszystkim przez lepszą kontrolę lokalizacji maski z tlenem. W ten sposób personel pielęgniarski może szybciej wykryć przemieszczenie maseczki, co wspiera prewencję hipoksemii i innych powikłań.
5) pomieszczenia zabiegowego może być środkiem prewencyjnym absencji personelu oraz narzędziem do zarządzania zasobami bloku operacyjnego. Może służyć kontroli przestrzegania zasad profilaktyki epidemiologicznej i higieny przez personel. Jak również ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów hospitalizowanych na oddziałach psychiatrycznych.

W opinii ministra zdrowia, monitoring wizyjny jest przydatny nie tylko w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów, ale również w obserwacji i wychwyceniu niepokojących sygnałów oraz nieprawidłowości, jakie mogą wystąpić w funkcjonowaniu podmiotu leczniczego. Umożliwia także wdrażanie działań organizacyjnych o charakterze prewencyjnym lub naprawczym. Może przyczynić się do zwiększenia efektywności koordynacji pracy np. pomieszczenia zabiegowego. Jego rola może się sprowadzać do wspomagania procesów warunkujących efektywne zarządzanie zasobami będącymi w dyspozycji placówek leczniczych, takich jak przestrzeń czy aparatura wykorzystywana do udzielania świadczeń zdrowotnych, co może przekładać się na poziom dostępności udzielanych świadczeń. Jak wynika z powyższego monitoring wizyjny może mieć szerokie zastosowanie w organizacji bezpiecznych warunków pobytu pacjentów w podmiotach leczniczych.

Minister zdrowia wskazał także, że prawo do stosowania przedmiotowych przepisów ma wyłącznie kierownik podmiotu leczniczego prowadzącego szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, zakład rehabilitacji leczniczej czy hospicjum. Ustawodawca zastrzegł zatem ww. rozwiązanie dla podmiotów leczniczych, w których ryzyko wystąpienia zdarzenia niepożądanego, pociągającego za sobą dużą szkodę, jest wyższe.

Zdaniem ministra, przepisy te nie obejmują zatem przychodni; w takim przypadku podmiot leczniczy dalej musi dysponować odrębną podstawą prawną (art. 23a ust. 1 pkt 2 ustawy o działalności leczniczej). Zastosowanie monitoringu, mimo że możliwe tylko w części podmiotów leczniczych, jak wyżej, nadto wymaga ustalenia rzeczywistej potrzeby stosowania monitoringu w danym miejscu, nie będzie mogło być ono uznaniowe - przepis wprowadza konkretne przesłanki w tym zakresie (konieczność w procesie leczenia pacjentów lub zapewnienie im bezpieczeństwa). Z tego względu decyzja o instalacji monitoringu powinna być poprzedzona analizą, co do konieczności wykorzystania tego rozwiązania.

Minister zwrócił też uwagę, że omawiane przepisy nakładają na kierownika podmiotu leczniczego - czego do tej pory nie było - obowiązek uwzględnienia w przypadku stosowania monitoringu konieczności poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywania obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych, potrzeby zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu, konieczności ochrony danych osobowych, a także przypisano odpowiedzialność za wykorzystanie monitoringu wprost kierownikowi podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

W ww. piśmie stwierdzono także, że do ministra mdrowia oraz Rzecznika Praw Pacjenta nie wpłynęły skargi dotyczące monitoringu w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz wnioski o przeprowadzenie kontroli tych podmiotów w omawianym zakresie.

Kolejne pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do ministra zdrowia

W ocenie RPO wyżej cytowane wyjaśnienia ministra zdrowia nadal budzą wątpliwości - także w kontekście praktyki stosowania monitoringu w podmiotach leczniczych, na którą wskazuje Najwyższa Izba Kontroli oraz Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Dlatego RPO skierował 7 kwietnia 2025 r. kolejne pismo do ministra zdrowia.

Raport NIK z 19 września 2024 r. ws. przestrzegania praw pacjenta stwierdza przypadki nieuzasadnionego i nadmiernego stosowania monitoringu przez podmioty lecznicze. Głosi on, że „monitoringiem wizyjnym obejmowano pomieszczenia, w których obowiązujące w okresie objętym kontrolą przepisy nie przewidywały obecności kamer, a regulaminy wewnętrzne dotyczące monitoringu wizyjnego były niekiedy sporządzane nierzetelnie. Nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono w przypadku 18% podmiotów”.

Prezes UOODO w wystąpieniu do ministra zdrowia wskazał, że ta problematyka jest przedmiotem częstych pytań i skarg oraz jego decyzji. Dodał, że „analiza aktualnych regulacji prawnych dokonana przez PUODO w związku z sygnalizowanymi mu problemami w ich stosowaniu, a także przypadki zgłaszanych naruszeń przepisów o ochronie danych osobowych w tym obszarze, uzasadniają wniosek o potrzebie wprowadzenia stosownych zmian legislacyjnych w celu zapewnienia skutecznej ochrony danym osobowym oraz poszanowania prawa do prywatności i godności pacjentów i innych osób objętych takim monitoringiem”.

Rzecznik Praw Pacjenta w specjalnym przewodniku dla kierowników placówek medycznych - co już świadczy, że przepisy ws. monitoringu budzą wątpliwości interpretacyjne - wskazał, że „rozumienie dozwolonych miejsc i zasad prowadzenia monitoringu wizyjnego oraz prawa do poszanowania intymności i godności pacjenta, w zestawieniu z zapewnieniem mu bezpieczeństwa oraz efektywnym zarządzaniem podmiotem – różnią się pośród poszczególnych podmiotów leczniczych”. Dlatego w przewodniku podjęto próbę sprecyzowania i określenia przesłanek stosowania monitoringu, by zapewnić jednolite ich przestrzeganie. Wskazuje to, że przepisy regulujące monitoring budzą wątpliwości interpretacyjne. Według RPP, w salach i korytarzach, czyli obszarach nieinterwencyjnych, ewentualne wprowadzenie monitoringu w czasie rzeczywistym powinno odbyć się przy jednoczesnym spełnieniu dwóch przesłanek: medycznego uzasadnienia monitoringu oraz komunikatu o monitorowaniu danej przestrzeni, z uwzględnieniem przepisów o ochronie danych osobowych. Przy wprowadzeniu monitoringu w pomieszczeniach zabiegowych RPP rekomenduje rozważenie określenia w regulaminie obiektywnych kryteriów medycznych.

Rzecznik Praw Obywatelskich widzi korzyści monitoringu dla efektywności leczenia i bezpieczeństwa pacjentów. Wątpliwości może jednak budzić, czy faktycznie art. 23a ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej wprowadza precyzyjne przesłank, będące wystarczającym ograniczeniem dla uznaniowości monitoringu i czy to rozwiązanie jest proporcjonalną ingerencją w prawa i wolności jednostki.

Zdaniem RPO, istotą zmian wprowadzonych ustawą z 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i RPP poprzez dodanie pkt 3 do art. 23a ust. 1 było umożliwienie kierownikowi podmiotu leczniczego podjęcie decyzji o monitoringu w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych bez odrębnej podstawy prawnej. Zgodnie z nim, kierownik może określić w regulaminie sposób obserwacji pomieszczeń, w których są udzielane świadczenia, jeżeli jest to konieczne w procesie leczenia pacjentów lub do zapewnienia im bezpieczeństwa – za pomocą urządzeń umożliwiających rejestrację obrazu, uwzględniając konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywanie obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych, potrzebę zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu oraz konieczność ochrony danych osobowych.

W ocenie RPO lakoniczny charakter tego przepisu i posłużenie się pojęciami nieostrymi, stwarza przestrzeń dla nadinterpretacji, co rodzi ryzyko nadużyć. Określenie przesłanek monitoringu w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych powinno zaleźć swój wyraz w przepisach rangi ustawowej, bo to one regulują strefę praw i wolności jednostki, do których zalicza się prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji RP).

Zdaniem RPO ingerencja w prawo do prywatności za pomocą urządzeń do monitoringu, która nie ma podstawy w ustawowej stanowi art. 47 i art. 51 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że sprawy istotne, które muszą zostać uregulowane w ustawie, obejmują w szczególności warunki dopuszczalności przetwarzania danych osobowych. Ustawa powinna określać w sposób szczególnie precyzyjny warunki przetwarzania danych dotyczących sfery intymności jednostki.
A przepis art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej nie uwzględnia tych zasad. Przewiduje on subdelegację do określenia przesłanek dotyczących stosowania monitoringu w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, w regulaminach organizacyjnych tych jednostek przez ich kierowników, a więc w akcie prawa wewnętrznego. Tym samym w rzeczywistości ustawodawca nie określił, w sposób spełniający standard konstytucyjny, zasad monitoringu w placówkach medycznych. Nie wprowadził żadnych mechanizmów gwarancyjnych dla objętych monitoringiem, zwłaszcza dla pacjentów, choćby w tak podstawowym zakresie, jak informowanie ich o monitoringu.

W opinii RPO nieprawidłowości w zakresie monitoringu mogą być uznane za naruszenie zbiorowych praw pacjenta, co wiąże się z ryzykiem nałożenia przez RPP kary pieniężnej na podmiot leczniczy. Nie można również wykluczyć roszczeń indywidualnych związanych z naruszeniem prawa pacjentów do intymności i godności. Skutki niewłaściwego stosowania nieprecyzyjnego art. 23a ust. 1 pkt 3 ustawy mogą być zatem niekorzystne zarówno dla pacjentów, jak i dla samych podmiotów leczniczych.

Rzecznik powtórzył, że omawiane przepisy dotyczą także pracowników podmiotów leczniczych. Gwarancje poszanowania godności oraz dóbr osobistych pracowników określa Kodeks pracy. Wskazuje, że monitoring powinien służyć zapewnieniu bezpieczeństwa pracowników, ochronie mienia, kontroli produkcji oraz zachowaniu tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby zaszkodzić pracodawcy.

RPO zwrócił też uwagę na konieczność zapewnienia przez ustawodawcę – w sytuacji dopuszczenia możliwości stosowania monitoringu w określonym zakresie – gwarancji pozwalających na poszanowanie tajemnicy lekarskiej podczas udzielania świadczeń zdrowotnych w objętych monitoringiem pomieszczeniach oraz uregulowanie kwestii odpowiednich upoważnień do przetwarzania danych.

Marcin Wiącek zwrócił się do minister Izabeli Leszczyny o podjęcie działań legislacyjnych wychodzących naprzeciw tym niedostatkom, zwłaszcza doprecyzowania art. 23a ustawy o działalności leczniczej - poprzez ustawowe wskazanie jasnych i precyzyjnych przesłanek okoliczności, w jakich możliwe jest zastosowanie monitoringu, przy uwzględnieniu wymagań zasady proporcjonalności.

Zapytał też ponownie, czy MZ planuje kontrole wobec kierowników podmiotów wykonujących działalność leczniczą w zakresie opracowanych regulaminów ustalających zasady stosowania monitoringu w pomieszczeniach, gdzie udzielane są świadczenia zdrowotne oraz w zakresie wywiązania się w nich z wytycznych zawartych w analizowanej regulacji.