Zmiany w urlopach: 2 dni wolne na 1 dziecko, 3 na 2 dzieci, 4 na 3 dzieci, 5 na 4 dzieci, a za odmowę udzielenia – 30 tys. zł kary dla pracodawcy

• Ile dodatkowych dni wolnych przysługuje rodzicom i opiekunom na opiekę nad zdrowym dzieckiem – zgodnie z obecnym brzmieniem art. 188 kodeksu pracy?
• Na jakich warunkach można skorzystać z 2 dni opieki na dziecko?
• W jaki sposób można skorzystać z 2 dni opieki na dziecko?
• Jakie konsekwencje poniesie pracodawca, który odmówi udzielenia zwolnienia od pracy, o którym mowa w art. 188 kodeksu pracy?
• Koniec z absurdem tylko 2 dni zwolnienia od pracy na wszystkie dzieci i łącznie dla obojga rodziców – dodatkowy dzień wolnego na każde kolejne dziecko
• Stan prawny w zakresie przysługującej w Polsce ilości dni opieki na dziecko, miałby zrównać się z tym, który obowiązuje w Niemczech
• Apel RPD i ORA wzmocniony dezyderatem sejmowej Komisji do Spraw Petycji w sprawie zmiany art. 188 kodeksu pracy
• Czym jest dezyderat sejmowej Komisji do Spraw Petycji i do czego zobowiązane jest MRPiPS w związku z jego otrzymaniem?

Ile dodatkowych dni wolnych przysługuje rodzicom i opiekunom na opiekę nad zdrowym dzieckiem – zgodnie z obecnym brzmieniem art. 188 kodeksu pracy?

Pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na podstawie:

• umowy o pracę (niezależnie od tego czy jest to umowa na okres próbny, czas określony, nieokreślony czy w celu zastępstwa nieobecnego pracownika),
• powołania,
• wyboru,
• mianowania lub
• spółdzielczej umowy o pracę,

będącym:

• rodzicami,
• przysposabiającymi (czyli rodzicami adopcyjnymi),
• rodzicami zastępczymi lub
• wychowującym bez więzi formalnej (jako macocha lub ojczym),

dziecko w wieku do ukończenia przez nie 14 roku życia – zgodnie z art. 188 kodeksu pracy – przysługuje zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin) w roku kalendarzowym (potocznie zwane: 2 dniami opieki na dziecko). Warto mieć przy tym na względzie, że prawo do skorzystania z ww. zwolnienia wygasa w dniu ukończenia przez dziecko 14 roku życia, a nie na koniec roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 14 lat.

Na jakich warunkach można skorzystać z 2 dni opieki na dziecko?

2 dni opieki na dziecko może zostać wykorzystane w całości albo w częściach – w trybie dniowym lub godzinowym. W tym ostatnim przypadku – będzie to odpowiednio 16 godzin do wykorzystania przez pracownika w danym roku kalendarzowym. Jest to korzystne o tyle, że np. w celu odbycia z dzieckiem krótkiej wizyty lekarskiej, rodzic nie musi brać całego dnia wolnego, a może zwolnić się z pracy tylko na kilka godzin, pozostałą pulę godzinową zwolnienia zachowując do wykorzystania na poczet innych okoliczności. Wykorzystanie zwolnienia w trybie godzinowym będzie jedynie (w niektórych sytuacjach) niekorzystane dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ w takim przypadku – przysługująca mu ilość godzin zwolnienia, zostanie ustalona proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy (niepełną godzinę zwolnienia, zaokrąglając w gorę do pełnej godziny). Jeżeli zatem rodzic pracuje np. po 8 godz., co drugi dzień – korzystniejsze dla niego będzie wykorzystanie zwolnienia w trybie dniowym, ponieważ w takiej sytuacji – będzie mógł skorzystać z pełnych 2 dni zwolnienia. Dla pracującego codziennie po 4 godziny, nie będzie miało to już takiego znaczenia, ponieważ bilans uzyskanych godzin wolnych – będzie w obu przypadkach jednakowy.

Za czas zwolnienia – pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. W zakresie niewykorzystanym – dni (lub odpowiednio – godziny) zwolnienia – nie przechodzą na następny rok kalendarzowy ani nie przysługuje za nie ekwiwalent pieniężny. Warto zatem, do 31 grudnia każdego roku, skorzystać ze zwolnienia w pełnym wymiarze.

W jaki sposób można skorzystać z 2 dni opieki na dziecko?

Niezwłocznie po narodzinach dziecka lub po nawiązaniu stosunku pracy, każdy pracownik, który zamierza korzystać z uprawnień rodzicielskich, które przysługują łącznie obojgu rodzicom – czyli inaczej – takich, z których może skorzystać tylko jedno z nich (tj. m.in. z prawa do 2 dni zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem) – powinien złożyć pracodawcy tzw. oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Oświadczenie to, składane jest jednorazowo do akt osobowych pracownika. Można je oczywiście zmienić, jeżeli pracownik zmieni zdanie co do kwestii oświadczonych w dokumencie.

Następnym krokiem do skorzystania ze zwolnienia, jest już złożenie przez pracownika wniosku o udzielenie zwolnienia. W pierwszym wniosku w danym roku kalendarzowym – pracownik decyduje w jakim trybie będzie korzystał ze zwolnienia w danym roku (tj. z trybie dniowym czy godzinowym). Wniosku o udzielenie zwolnienia nie trzeba uzasadniać, a pracodawca nie może odmówić udzielenia zwolnienia. W praktyce – zwolnienie to może więc zostać wykorzystane niezależnie od stanu zdrowia dziecka, tj. nie tylko na opiekę nad zdrowym, ale również nad chorym dzieckiem, o ile – na ten czas – pracownik nie chce lub z jakichś względów utrudnione jest uzyskanie przez niego zwolnienia od pracy w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem na podstawie zaświadczenia lekarskiego (za czas którego przysługiwałby mu zasiłek opiekuńczy). Przepisy nie określają również w jakim terminie powinno się wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie zwolnienia. Biorąc pod uwagę interes pracodawcy – należy jednak przyjąć, że pracownik powinien to uczynić z możliwie jak największym wyprzedzeniem.

Jakie konsekwencje poniesie pracodawca, który odmówi udzielenia zwolnienia od pracy, o którym mowa w art. 188 kodeksu pracy?

Jak zostało już wspomniane powyżej – zwolnienie od pracy, o którym mowa w art. 188 kodeksu pracy (potocznie zwane 2 dniami opieki na dziecko) – to zwolnienie, którego udzielenia pracodawca nie może odmówić. Co więcej – pracodawca, który odmówi udzielenia uprawnionemu pracownikowi ww. zwolnienia – dopuszcza się popełnienia wykroczenia, o którym mowa w art. 281 par. 1 pkt 5 kodeksu pracy, polegającego na naruszeniu przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem, za które może zostać ukarany grzywną sięgającą nawet 30 tys. zł.

Koniec z absurdem tylko 2 dni zwolnienia od pracy na wszystkie dzieci i łącznie dla obojga rodziców – dodatkowy dzień wolnego na każde kolejne dziecko

To wspólny postulat Rzeczniczki Praw Dziecka i Naczelnej Rady Adwokackiej, wyrażony w piśmie z dnia 12 kwietnia br. (znak: ZZS.401.1.2025.KT) do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w którym zwróciły się one z wnioskiem zmianę treści art. 188 kodeksu pracy (z którego wynika omówione powyżej uprawnienie do 2 dni opieki na dziecko) w taki sposób, aby liczba dni wolnych na opiekę, ulegała zwiększeniu wraz z liczbą posiadanych dzieci poniżej 14 roku życia.

– „Obecne brzmienie tego przepisu [red.: art. 188 kodeksu pracy] przewiduje, że pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Powyższa liczba dni wolnych na opiekę nie ulega zwiększeniu wraz z liczbą posiadanych dzieci poniżej 14 roku życia, w przeciwieństwie do innych uprawnień pracowniczych takich jak urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński, urlop z tytułu przysposobienia, a także dodatkowy urlop z tytułu przysposobienia. Większa liczba posiadanych dzieci w tym wieku zwiększa liniowo prawdopodobieństwo wystąpienia okoliczności wymagających nieobecności w pracy w związku ze zdarzeniami nagłymi, przerwami w funkcjonowaniu żłobków, przedszkoli czy szkół.” – argumentują RPD i ORA.

Co więcej – w ocenie wnioskodawców – obecny stan prawny w zakresie prawa rodziców i opiekunów do wyłącznie 2 dni opieki na wszystkie dzieci – może budzić wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości, wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP, a kwestia obowiązku zapewnienia prawidłowej opieki nad dzieckiem, może być postrzegana również przez pryzmat zasady konstytucyjnej ochrony praw dziecka, która wynika z art. 72 Konstytucji.

W związku z powyższym – RPD i ORA zaproponowały taką zmianę art. 188 kodeksu pracy, aby uprawnienia rodziców i opiekunów dzieci do dodatkowych dni wolnych na opiekę nad dziećmi, ulegały stopniowemu zwiększaniu, wraz z liczbą posiadanych dzieci, jednak w sposób nie obciążający nadmiernie pracodawców (aby nie spowodować tym samym – w skrajnych przypadkach pracodawców, którzy działają na progu rentowności – likwidacji miejsc pracy, w związku z nadmiernym zwiększeniem obciążeń tych pracodawców). I tak: do art. 188 par. 1 kodeksu pracy, zaproponowano dodanie drugiego zdania w brzmieniu – „W przypadku pracownika wychowującego jednocześnie dwoje lub więcej dzieci w wieku do 14 lat wymiar zwolnienia od pracy ulega proporcjonalnemu zwiększeniu o 8 godzin lub 1 dzień na każde dziecko, z tym, że łączny wymiar zwolnienia nie może przekroczyć 40 godzin lub 5 dni w ciągu roku kalendarzowego”.

Pod rozwagę Ministry Rodziny Pracy i Polityki Społecznej – RPD i ORA poddały jednocześnie pomysł, aby ciężar ponoszenia wynagrodzenia za czas powyższego zwolnienia od pracy, w rozmiarze przekraczającym 2 dni w roku – przenieść z pracodawcy na ZUS.

Z pełną treścią pisma RPD i ORA do resortu pracy, można zapoznać się poniżej:

Stan prawny w zakresie przysługującej w Polsce ilości dni opieki na dziecko, miałby zrównać się z tym, który obowiązuje w Niemczech

Jak informują w swoim piśmie do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rzeczniczka Praw Dziecka i ORA – „W Niemczech istnieje możliwość pobrania przez pracownika krótkoterminowego urlopu do 10 dni w roku, który wiąże się z otrzymywaniem zasiłku ze środków publicznych lub urlopu długoterminowego do 6 miesięcy, który wiąże się jednak z możliwością uzyskania niskoprocentowej pożyczki, ze środków publicznych. Uprawnienie to i jego wymiar jest niezależne od ilości osób wymagających opieki.”

Jeżeli zostałaby wprowadzona do polskiego porządku prawnego (w zakresie art. 188 par. 1 kodeksu pracy) postulowana przez RPD i ORA zmiana, polegająca na zwiększeniu ilości dni opieki na dziecko do maksymalnie 5 i doliczyłoby się do tego przysługujący już – w myśl art. 173¹ kodeksu pracy – urlop opiekuńczy (również) w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych – co dałoby łączną liczbę 10 dni opieki – byłby to taki sam wymiar urlopu, który przysługuje w zbliżonych okolicznościach, obywatelom Niemiec (z tą różnicą, że – w Polsce przysługiwałby on tylko rodzinom wychowującym łącznie 4 lub więcej dzieci poniżej 14 roku życia).

Apel RPD i ORA wzmocniony dezyderatem sejmowej Komisji do Spraw Petycji w sprawie zmiany art. 188 kodeksu pracy

W dniu 5 lutego 2025 r. do sejmowej Komisji do Spraw Petycji, została złożona petycja obywatelska (nr BKSP-155-X-434/25) w sprawie zmiany art. 188 par. 1 kodeksu pracy w taki sposób, że:

1. zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, przysługiwałoby na dziecko do 16, a nie do 14 roku życia i ponadto
2. na każde kolejne dziecko przysługiwałoby zwolnienie od pracy w wymiarze dodatkowych 8 godzin albo 1 dnia, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Jest to więc postulat zbieżny z przedstawionym MRPiPS przez RPD i ORA w ich wspólnym wystąpieniu z dnia 12 kwietnia br., z tą różnicą, że – w przypadku ww. petycji nie przewidziano limitu dni ww. zwolnienia w ciągu jednego roku kalendarzowego, podczas, gdy we wniosku RPD i ORA o zmianę art. 188 par. 1 kodeksu pracy, zastrzeżono, że może to być łącznie nie więcej niż 5 dni (lub odpowiednio – 40 godzin) zwolnienia od pracy w ciągu roku kalendarzowego.

Po zapoznaniu się, w dniu 4 czerwca 2025 r., z ww. petycją oraz opinią sejmowego Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji na temat zawartych w niej postulatów, z której wynika, że – „postulat wprowadzenia "progresywnego" mechanizmu nabywania prawa do dodatkowego dnia zwolnienia, o którym mowa w art. 188 k.p., na każde kolejne dziecko wpisuje się politykę prorodzinną państwa, albowiem proponowana regulacja ułatwiłaby rodzicom aktywnym zawodowo wykonywanie obowiązków związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej”¹ – sejmowa Komisja do Spraw Petycji zdecydowała się na skierowanie w tej sprawie dezyderatu do MRPiPS z prośbą o opinię oraz analizę korzyści i zagrożeń wynikających takiego rozwiązania. Podjęto również decyzję, że dezyderat dotyczyć będzie wyłącznie jednego z postulatów zawartych w petycji – tj. wprowadzenia dodatkowego dnia zwolnienia od pracy na każde kolejne dziecko, a już nie zmiany granicy wiekowej dziecka (z 14 na 16 rok życia), na które takie zwolnienie przysługuje.

Czym jest dezyderat sejmowej Komisji do Spraw Petycji i do czego zobowiązane jest MRPiPS w związku z jego otrzymaniem?

Dezyderat został zdefiniowany w art. 159 ust. 1 Regulaminu Sejmu i stanowi on wystąpienie sejmowej komisji w określonej sprawie, które może zostać skierowane m.in. do Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków. W związku z otrzymaniem przez MRPiPS dezyderatu sejmowej Komisji do Spraw Petycji z dnia 4 czerwca 2025 r., w sprawie zmiany art. 188 kodeksu pracy – MRPiPS ma teraz 30 dni (od otrzymania ww. dezyderatu) – na ustosunkowanie się do zawartych w nim postulatów i pisemne powiadomienie Marszałka Sejmu o zajętym stanowisku (chyba że Marszałek Sejmu, na wniosek resortu i w porozumieniu z prezydium komisji – ustali inny termin). Wynika to z art. 159 ust. 4 Regulaminu Sejmu. Odpowiedź MRPiPS na ww. dezyderat – stanie się następnie przedmiotem ponownych obrad sejmowej Komisji do Spraw Petycji w niniejszej sprawie, która podejmie wówczas ostateczną decyzję co do tego, czy zdecyduje się na podjęcie inicjatywy ustawodawczej mającej na celu zmianę art. 188 kodeksu pracy w taki sposób, aby na każde kolejne dziecko w wieku do 14 roku życia – przysługiwał dodatkowo, w ciągu roku kalendarzowego, 1 dzień (lub odpowiednio – 8 godzin) zwolnienia od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

W razie nieotrzymania odpowiedzi MRPiPS w ww. terminie przez Komisję do Spraw Petycji lub uznania przez nią otrzymanej odpowiedzi za niezadowalającą – będzie ona mogła również ponowić swoje wystąpienie do ww. resortu, przedłożyć Marszałkowi Sejmu wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającej lub od razu – przedłożyć sejmowi projekt odpowiedniej uchwały lub rezolucji, której przedmiotem będzie problem poruszony w petycji.

¹ Opinia prawna Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu na temat petycji nr BKSP-155-X-434/24 w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do zmiany ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, 14 kwietnia 2025 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 277)
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)