Nowe uprawnienia dla młodzieży. Prezydent podpisał ustawę 15 października 2025 r.

• Nowość: ustawa z dnia 12 września 2025 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o funduszu sołeckim
• Utworzenie młodzieżowych rad jednostek pomocniczych
• Młodzieżowa Rada Gminy
• Czym się zajmuje Młodzieżowa Rada Gminy?
• Młodzieżowa Rada: podstawa prawna
• Większe uprawnienia organów wykonawczych jednostek pomocniczych
• Ochrona członków organów wykonawczych
• Uelastycznienie zasad korzystania z funduszu sołeckiego
• Kiedy ustawa wchodzi w życie?

Nowość: ustawa z dnia 12 września 2025 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o funduszu sołeckim

Ustawa z dnia 12 września 2025 r. dokonuje zmian przepisów, tj. nowelizacji ustawy z dnia 8 marca 1990 r, o samorządzie gminnym oraz ustawy z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim. Co dokładnie się zmienia?

Nowe regulacje rozszerzają ramy prawne działania jednostek pomocniczych, wprowadzają możliwość formalnego tworzenia młodzieżowych rad na poziomie sołectw i osiedli, wzmacniają pozycję organów wykonawczych tych jednostek oraz uelastyczniają zasady korzystania ze środków funduszu sołeckiego.

W komunikacie na stronie Prezydent RP czytamy: "Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze tj. sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. W obowiązującym stanie prawnym brak jest ustawowych podstaw do powoływania młodzieżowej rady na poziomie jednostek pomocniczych. Tymczasem, w niektórych sołectwach funkcjonują młodzieżowe rady działające nieformalnie bez możliwości skorzystania z części instytucji prawnych, które posiadają młodzieżowe rady gmin działające na podstawie art. 5b ustawy o samorządzie gminnym.".

Utworzenie młodzieżowych rad jednostek pomocniczych

Uszczegóławiając, nowelizacja dodaje przepisy umożliwiające zakładanie młodzieżowych rad w jednostkach pomocniczych gminy takich jak sołectwa, dzielnice czy osiedla. Dotychczasowe przepisy nie przewidywały podstaw prawnych dla funkcjonowania takich organów na poziomie jednostek pomocniczych, co prowadziło do ich nieformalnego działania i pozbawiało ich dostępu do uprawnień przysługujących młodzieżowym radom gmin. Nowe przepisy nadają młodzieżowym radom jednostek pomocniczych ramy formalne oraz możliwość korzystania z wybranych instytucji prawnych.

Młodzieżowa Rada Gminy

Młodzieżowa Rada Gminy jest reprezentacją młodzieży zamieszkałej na terenie danej gminy. Rada może współpracować z innymi młodzieżowymi radami gmin, młodzieżowymi radami powiatów oraz młodzieżowymi sejmikami województw, organizacjami pozarządowymi w kraju oraz za granicą, a także instytucjami publicznymi w celu realizacji swoich zadań.

Czym się zajmuje Młodzieżowa Rada Gminy?

Mówiąc ogólnie Młodzieżowa Rada Gminy zajmuje się sprawami dotyczącymi szeroko rozumianego interesu młodzieży. Głównie jest to m.in.:

• opiniowanie projektów uchwał dotyczących młodzieży;
• udział w opracowaniu dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
• monitorowanie realizacji dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
• podejmowanie działań na rzecz młodzieży, w szczególności w zakresie edukacji obywatelskiej, na zasadach określonych przez Radę Gminy;
• stała współpraca z młodzieżą zamieszkującą teren gminy, Radą Gminy, organizacjami pozarządowymi, a także innymi podmiotami, których cel działania jest zgodny zdaniami Rady;
• składanie wniosków o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej do Rady Gminy;
• podejmowanie inicjatyw mających służyć młodzieży;
• uczestnictwo w obradach Rady Gminy.

Młodzieżowa Rada: podstawa prawna

Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ( t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 1153)

• Młodzieżowa rada gminy może zgłosić do uprawnionych podmiotów wniosek o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej. Tryb zgłaszania wniosku o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej określa statut gminy lub odrębna uchwała rady gminy.
• W sprawach dotyczących gminy młodzieżowa rada gminy może kierować zapytania lub wnioski w formie uchwały. Uchwała powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające z niej pytania. Wójt lub osoba przez niego wyznaczona są obowiązani udzielić odpowiedzi na piśmie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania uchwały.

Do zadań młodzieżowej rady gminy należy w szczególności:

1. opiniowanie projektów uchwał dotyczących młodzieży;
2. udział w opracowaniu dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
3. monitorowanie realizacji dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
4. podejmowanie działań na rzecz młodzieży, w szczególności w zakresie edukacji obywatelskiej, na zasadach określonych przez radę gminy.

Rada gminy, tworząc młodzieżową radę gminy, nadaje jej statut określający w szczególności zasady działania młodzieżowej rady gminy, tryb i kryteria wyboru jej członków oraz zasady wygaśnięcia mandatu i odwołania członka młodzieżowej rady gminy.

• Członkowi młodzieżowej rady gminy biorącemu udział w posiedzeniach młodzieżowej rady gminy lub w zorganizowanym wydarzeniu, na którym reprezentuje on młodzieżową radę gminy, a w przypadku niepełnoletniego członka młodzieżowej rady gminy - także jego rodzicowi lub opiekunowi prawnemu, zwraca się, na jego wniosek, koszty przejazdu na terenie kraju związane z udziałem w posiedzeniu młodzieżowej rady gminy lub w zorganizowanym wydarzeniu, na którym reprezentuje on młodzieżową radę gminy, na podstawie dokumentów, w szczególności rachunków, faktur lub biletów, potwierdzających poniesione wydatki lub informacji o wysokości poniesionych kosztów przejazdu samochodem. Szczegółowe zasady zwrotu kosztów oraz zasady delegowania przedstawicieli młodzieżowej rady gminy na zorganizowane wydarzenia, na których reprezentują oni młodzieżową radę gminy, reguluje statut młodzieżowej rady gminy.
• Młodzieżowa rada gminy może posiadać opiekuna.
• Statut młodzieżowej rady gminy może określać szczegółowe wymagania, które musi spełniać opiekun, zakres jego obowiązków oraz zasady jego odwoływania.
• Wyboru opiekuna młodzieżowej rady gminy dokonuje rada gminy spośród kandydatów wskazanych przez młodzieżową radę gminy.
• Obsługę administracyjno-biurową młodzieżowej rady gminy zapewnia urząd gminy. Koszty obsługi młodzieżowej rady gminy pokrywa urząd gminy.

Większe uprawnienia organów wykonawczych jednostek pomocniczych

Można więc powiedzieć, że nowela zwiększa udział organów wykonawczych jednostek pomocniczych w procesach decyzyjnych gminy. Organy te zyskają szersze możliwości współpracy z władzami gminy przy planowaniu i realizacji lokalnych zadań oraz przy organizowaniu konsultacji z mieszkańcami. Wprowadzone rozwiązania mają na celu wzmocnienie roli sołectw, osiedli i dzielnic w podejmowaniu decyzji wpływających bezpośrednio na lokalne społeczności.

Ochrona członków organów wykonawczych

Ustawa przewiduje wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń dla członków organów wykonawczych jednostek pomocniczych. Ubezpieczenia obejmują odpowiedzialność cywilną oraz następstwa nieszczęśliwych wypadków.

Uelastycznienie zasad korzystania z funduszu sołeckiego

Nowelizacja ustawy o funduszu sołeckim ułatwia procedurę ubiegania się o środki przeznaczone na realizację lokalnych inicjatyw. Przepisy otwierają możliwość ubiegania się o środki budżetowe przeznaczone na fundusz sołecki także przez inne jednostki pomocnicze niż sołectwa, o ile gmina wyodrębni w budżecie środki na ten cel. Celem zmian jest zwiększenie dostępności finansowania dla różnorodnych form działania lokalnego i lepsze dopasowanie alokacji środków do potrzeb poszczególnych społeczności.

Kiedy ustawa wchodzi w życie?

Ustawa zacznie obowiązywać 1 stycznia 2026 roku. W praktyce gminy będą musiały zaktualizować regulaminy jednostek pomocniczych, przygotować procedury powoływania młodzieżowych rad, wdrożyć mechanizmy współpracy z organami wykonawczymi oraz uwzględnić nowe możliwości korzystania ze środków funduszu sołeckiego w planowaniu budżetowym. Wprowadzone ubezpieczenia wymagać będą też negocjacji technicznych i finansowych w celu zabezpieczenia członków władz lokalnych.