REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Nadużycie przysługującego prawa. Przepisy, orzecznictwo, przykłady

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Nadużycie przysługującego prawa. Przepisy, orzecznictwo, przykłady
shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Uprawnienia są czymś bardzo ważnym w życiu. Należy je respektować. Mogą one przysługiwać danej osobie na przykład na podstawie przepisów prawa stanowionego albo na mocy zawartej umowy. Naturalnym jest obowiązek ich realizacji jeżeli tylko uprawniony się tego domaga. Czasami jednak ich wykonywanie może okazać się czymś złym.

Czym jest prawo podmiotowe?

W systemie prawnym istnieje wiele uprawnień przysługujących różnym podmiotom. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na pojęcie prawa podmiotowego. Jest to bardzo szerokie zagadnienie, dość często używane przez prawników. Wykorzystywane jest nie tylko na gruncie prawa prywatnego, ale również w obszarze prawa publicznego. W komentarzu do Kodeksu cywilnego pod redakcją M. Załuckiego prawo podmiotowe jest określane jako „sytuację prawną uprawnionego podmiotu prawa cywilnego, polegającą na możności postępowania w określony przez normy prawne sposób”. Natomiast przez „wykonywanie prawa podmiotowego rozumieć należy zachowanie się podmiotu uprawnionego w ramach konkretnego stosunku cywilnoprawnego mieszczące się w sferze możności postępowania określonej odpowiednimi przepisami prawa przedmiotowego.”  Najprościej zaś mówiąc pojęcie to można wyjaśniać jako uprawnienie do żądania spełnienia określonego roszczenia np. zwrotu pożyczki. 

REKLAMA

Możemy wyróżnić wiele rodzajów praw podmiotowych. Na gruncie prawa cywilnego będą to między innymi: 

  • prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich (nikt nie może wkraczać w sferę wykonywania tego prawa przez uprawnionego
  • prawa podmiotowe względne – skuteczne tylko wobec określonego podmiotu (np. dłużnika A, który musi oddać pożyczkę wierzycielowi B)
  • majątkowe (chroniące interes ekonomiczny) i niemajątkowe (chroniące nieekonomiczny interes np. dobro osobiste). 

Zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

W świetle powyższego warto odnieść się do analizy przepisu art. 5 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią:

REKLAMA

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przede wszystkim należy nadmienić, iż nikt nie może nadużywać swojego prawa podmiotowego, jeżeli go nie posiada. Ewentualna analiza w oparciu o okoliczności konkretnej sprawy, tego czy nastąpiło naruszenie przepisu art. 5 kc  będzie mogła mieć miejsce tylko wtedy gdy w określonym momencie potencjalnego nadużycia uprawnionemu przysługiwało te konkretne prawo podmiotowe. Dotyczy to chwili wykorzystywania kompetencji do czegoś. Jeżeli natomiast osoba co prawda posiadała wcześniej, ale utraciła prawo podmiotowe (bo np. je zbyła) zanim sformułowała żądanie, to nie można analizować potencjalnego naruszenia przepisu art. 5 kc w zakresie tego domagania się czegoś.. 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Omawiany przepis art. 5 kc swoim zakresem obejmuje wszystkie prawa podmiotowe wszelkich podmiotów prawa cywilnego, czyli osób fizycznych, osób prawnych i jednostek  organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. 

REKLAMA

Wskazana powyżej regulacja prawna odsyła do dwóch klauzul generalnych, tj. zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa. Są to odesłania do norm pozaprawnych, które umożliwiają ocenę danego przypadku w konkretnych okolicznościach sprawy. W literaturze są różne poglądy co do tego, które normy należy zaliczyć do zasad współżycia społecznego. Niektórzy autorzy zaliczają do nich tylko normy moralne, a inni także normy obyczajowe, czy zwyczaje. 

Wszystko to może powodować, że nie zawsze będzie wiadomym czy określona sytuacja  jest naruszeniem zasad współżycia społecznego, czy nie. Odpowiedzi można szukać w orzecznictwie sądowym, doktrynie prawniczej. Jeżeli na przykład w bardzo podobnej sprawie jakiś sąd, zwłaszcza wyższej instancji orzekł, iż określoną sytuację należy interpretować w taki, a nie inny sposób (tj. czy takie zachowanie narusza zasady współżycia społecznego, czy nie) to można wnioskować, że w innej sprawie sąd także rozstrzygnie tak, a nie inaczej. 

Z drugiej jednak strony warto nadmienić, iż orzecznictwo sądowe w Polsce nie zawsze jest jednolite i sądy mogą w wydawanych orzeczeniach przyjmować różną linię interpretacyjną w konkretnej kwestii. Zważyć także należy, iż orzeczenia wydane w innej sprawie, czasem dotyczą podobnych okoliczności, ale wcale nie identycznych, a ta niewielka różnica w konkretnym  przypadku może być na tyle istotna, iż będzie skutkować odmiennym zakończeniem postępowania. Ponadto, koniecznym jest również podkreślenie, że ani orzecznictwo sądowe ani poglądy doktryny nie są wiążącym źródłem prawa w Polsce. Stanowią one pomoc w rozumieniu danej sprawy, ale sądy wcale nie muszą orzekać tak samo jak we wcześniej wydawanych orzeczeniach w analogicznych sprawach. 

Ważne

Niezależnie od powyższego koniecznym jest wskazanie, że zastosowanie regulacji nadużycia prawa podmiotowego nie może być jednak stosowane zbyt łatwo, swobodnie. Powinno bowiem nastąpić na podstawie wyraźnie uzasadnionych okoliczności oraz na zasadzie wyjątku. Potwierdził to między innymi Sąd Najwyższy w wyroku 08 kwietnia 2015 r. I CSK 285/15.

Przykłady z orzecznictwa

Jest wiele możliwych przypadków zastosowania art. 5 kc. Poniżej zostały zaprezentowane tylko niektóre przykłady:

  • „Sprzedawca samochodu czyni ze swego prawa użytek sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 kc), gdy z powołaniem się na zwłokę kupującego odstępuje od umowy po wyrażeniu przez kupującego gotowości przyjęcia świadczenia” (Wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1988 roku, II CR 365/87)
  • „Nie może zostać pominięta ocena moralna postępowania uprawnionego do zachowku względem spadkobiercy bądź tak niekorzystna sytuacja zobowiązanego, że realizacja zachowku naraziłaby go na niedostatek bądź musiała by być postrzegana, jako rażąco niesprawiedliwa.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 września 2018 roku, I ACa 241/18)
  • „Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej, niemającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej, może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 01 lipca 2016 r. I Aca 39/16)
  • „W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 KC). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko” (Uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 roku, III CZP 91/86).

W prawie pracy

Warto nadmienić, iż na gruncie prawa pracy istnieje przepis art. 8 Kodeksu pracy, który także normuje nadużycie prawa podmiotowego w obszarze stosunków pracy:

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 

W tym kontekście można między innymi zaznaczyć, iż pracodawca może niekiedy odmówić pracownikowi udzielenia urlopu na żądanie, jeżeli ten nadużywa uprawnień w myśl art. 8 kodeksu pracy, bo  na przykład swoim żądaniem w konkretnych okolicznościach narusza zasady współżycia społecznego (Wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 r. I PK 128/06).

Zastosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego nie może skutkować ani nabyciem ani utratą prawa podmiotowego. Należy doprecyzować, iż owe nadużycie powoduje pozbawienie ochrony jego prawa, ale nie samego prawa.

Bibliografia:

  1. Dykas K., O pojęciu zasad współżycia społecznego – uwagi na tle wybranych przepisów kodeksu pracy, Roczniki Administracji i Prawa, z. Specjalny, Rok XXI, 2021 r. 
  2. Podsiadło – Żmuda M., Prawo do świadczeń rodzinnych jako publiczne prawo podmiotowe i gwarancje jego ochrony, (rozprawa doktorska) Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2020 r. 
  3. Załucki M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2022 r.
  4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1933
  5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141 tj. Dz. U. 2023 poz. 1465
  6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 września 2018 roku, I ACa 241/18
  7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 01 lipca 2016 r. I Aca 39/16
  8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 kwietnia 2015 r. I CSK 285/15
  9. Wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1988 roku, II CR 365/87
  10. Uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 roku, III CZP 91/86).

 

oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Minister infrastruktury: w 2025 r. wprowadzimy obowiązek jazdy w kasku na rowerze i hulajnodze elektrycznej przez dzieci i młodzież do lat 16

Jest uchwała w sprawie wprowadzenia ustawowego obowiązku noszenia kasku podczas jazdy m.in. rowerem i hulajnogą elektryczną przez dzieci do lat 16. Przepis ma zostać dodany do nowelizacji ustawy Prawo o ruchu drogowym - poinformował 14 lipca szef MI Dariusz Klimczak.

Renta wdowia zabierze czternastkę. Czy emeryci się tego spodziewali?

Nowe przepisy wprowadzane w 2025 roku miały być ulgą dla tysięcy seniorów, którzy po śmierci małżonka zostali z ograniczonymi środkami do życia. Renta wdowia, nowy instrument łączący własną emeryturę z częścią renty rodzinnej, budziła nadzieję. Niestety, radość nie trwała długo. Okazuje się, że w wielu przypadkach przyjęcie renty wdowiej może pozbawić seniora czternastej emerytury.

Samodzielność kontra mikrozarządzanie: jak zaufanie wpływa na rozwój pracowników

Choć wielu pracowników deklaruje gotowość do samodzielnego działania, to wiele organizacji boryka się z deficytem zaufania do podwładnych. Nadal można obserwować, że style zarządzania opierają się na ścisłej kontroli, przez co ograniczają możliwości rozwoju pracowników i tłumią ich kreatywność.

Co przy spadku daje tzw. transmisja?

Co przy spadku daje tzw. transmisja? Mało osób ma świadomość tej instytucji. a jest ona kluczowa w postępowaniu spadkowym, bo daje ochronę spadkobiercom i spadkodawcom. Co to zatem jest transmisja oraz kim jest transmitent i transmitariusz?

REKLAMA

Takich przelewów jeszcze nie było. We wrześniu emeryci otrzymają rekordowe wypłaty czternastek!

Wrzesień 2025 roku przyniesie długo wyczekiwaną „czternastkę” – dodatkową emeryturę, która dla wielu seniorów stanowi realne wsparcie domowego budżetu. W tym roku jej wysokość to aż 1878,91 zł brutto. Kto dostanie pełną kwotę i jakie są zasady? Sprawdź, co musisz wiedzieć.

Umowę leasingu można zawrzeć online bez podpisu kwalifikowanego. Prawo już na to pozwala ale firmy leasingowe muszą przestawić swoje systemy

Możliwość zawarcia umowy leasingu w formie elektronicznej, bez konieczności posiadania podpisu kwalifikowanego, będzie powszechnie dostępna na rynku prawdopodobnie za kilka - kilkanaście tygodni – ustalili eksperci Superauto.pl. To rynek, którego wartość przekroczyła w 2024 r. 110 mld zł. Firmy leasingowe są w trakcie dostosowywania swoich systemów informatycznych oraz procedur do nowego prawa, które właśnie weszło w życie. Pierwsze firmy leasingowe udostępnią jednak tzw. formę dokumentową od razu. Są to Velo Leasing, Vehis, Cofidis oraz Millennium Leasing.

System kaucyjny w Polsce od 2025. Większość Polaków o nim słyszała, ale wciąż nie wie, jak działa

Aż 75% Polek i Polaków wie, że od 2025 roku wejdzie w życie system kaucyjny – ale aż 71% nie rozumie jego zasad. Zamiast jasnych informacji – domysły i nieporozumienia. Eksperci alarmują: bez skutecznej edukacji i komunikacji nawet najlepsze rozwiązania mogą zawieść.

Przełomowy wyrok TK: tysiące Polaków mogą odzyskać podatek od sprzedaży nieruchomości

Trybunał Konstytucyjny uznał, że wymóg składania oświadczenia o zameldowaniu przy uldze meldunkowej w latach 2007–2008 był niezgodny z Konstytucją. To otwiera drogę do odzyskania niesłusznie zapłaconego podatku – nawet sprzed kilkunastu lat – wraz z odsetkami. Czas na działanie jest ograniczony.

REKLAMA

Już teraz zabierają 800 plus i 300 plus dużej grupie. To koniec bezwarunkowego wsparcia: nie spełniasz kryterium, nie masz świadczenia

Od 1 czerwca 2025 roku program "Rodzina 800+" oraz "Dobry Start" przeszedł zmiany. Obowiązują one również w lipcu, w III kwartale 2025 r., jak i w 2026 r. Wraz z nowym okresem świadczeniowym weszło w życie rygorystyczne kryterium, które pozbawi czy już pozbawiło wsparcia finansowego znaczną grupę beneficjentów. Kończy się więc era, w której świadczenie wychowawcze przysługiwało niemal każdemu dziecku w Polsce.

Koniec darmowych worków na śmieci od gminy. Zmiany w sposobie segregacji odpadów

Coraz więcej gmin w Polsce nie udostępnia już darmowych worków na śmieci dla swoich mieszkańców. Jest to związane ze zmianą sposobu segregacji odpadów. Zmiany mają na celu walkę z niewłaściwym sortowaniem śmieci.

REKLAMA