REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Nadużycie przysługującego prawa. Przepisy, orzecznictwo, przykłady

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Nadużycie przysługującego prawa. Przepisy, orzecznictwo, przykłady
shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Uprawnienia są czymś bardzo ważnym w życiu. Należy je respektować. Mogą one przysługiwać danej osobie na przykład na podstawie przepisów prawa stanowionego albo na mocy zawartej umowy. Naturalnym jest obowiązek ich realizacji jeżeli tylko uprawniony się tego domaga. Czasami jednak ich wykonywanie może okazać się czymś złym.

Czym jest prawo podmiotowe?

W systemie prawnym istnieje wiele uprawnień przysługujących różnym podmiotom. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na pojęcie prawa podmiotowego. Jest to bardzo szerokie zagadnienie, dość często używane przez prawników. Wykorzystywane jest nie tylko na gruncie prawa prywatnego, ale również w obszarze prawa publicznego. W komentarzu do Kodeksu cywilnego pod redakcją M. Załuckiego prawo podmiotowe jest określane jako „sytuację prawną uprawnionego podmiotu prawa cywilnego, polegającą na możności postępowania w określony przez normy prawne sposób”. Natomiast przez „wykonywanie prawa podmiotowego rozumieć należy zachowanie się podmiotu uprawnionego w ramach konkretnego stosunku cywilnoprawnego mieszczące się w sferze możności postępowania określonej odpowiednimi przepisami prawa przedmiotowego.”  Najprościej zaś mówiąc pojęcie to można wyjaśniać jako uprawnienie do żądania spełnienia określonego roszczenia np. zwrotu pożyczki. 

REKLAMA

Możemy wyróżnić wiele rodzajów praw podmiotowych. Na gruncie prawa cywilnego będą to między innymi: 

  • prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich (nikt nie może wkraczać w sferę wykonywania tego prawa przez uprawnionego
  • prawa podmiotowe względne – skuteczne tylko wobec określonego podmiotu (np. dłużnika A, który musi oddać pożyczkę wierzycielowi B)
  • majątkowe (chroniące interes ekonomiczny) i niemajątkowe (chroniące nieekonomiczny interes np. dobro osobiste). 

Zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

W świetle powyższego warto odnieść się do analizy przepisu art. 5 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią:

REKLAMA

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przede wszystkim należy nadmienić, iż nikt nie może nadużywać swojego prawa podmiotowego, jeżeli go nie posiada. Ewentualna analiza w oparciu o okoliczności konkretnej sprawy, tego czy nastąpiło naruszenie przepisu art. 5 kc  będzie mogła mieć miejsce tylko wtedy gdy w określonym momencie potencjalnego nadużycia uprawnionemu przysługiwało te konkretne prawo podmiotowe. Dotyczy to chwili wykorzystywania kompetencji do czegoś. Jeżeli natomiast osoba co prawda posiadała wcześniej, ale utraciła prawo podmiotowe (bo np. je zbyła) zanim sformułowała żądanie, to nie można analizować potencjalnego naruszenia przepisu art. 5 kc w zakresie tego domagania się czegoś.. 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Omawiany przepis art. 5 kc swoim zakresem obejmuje wszystkie prawa podmiotowe wszelkich podmiotów prawa cywilnego, czyli osób fizycznych, osób prawnych i jednostek  organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. 

REKLAMA

Wskazana powyżej regulacja prawna odsyła do dwóch klauzul generalnych, tj. zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa. Są to odesłania do norm pozaprawnych, które umożliwiają ocenę danego przypadku w konkretnych okolicznościach sprawy. W literaturze są różne poglądy co do tego, które normy należy zaliczyć do zasad współżycia społecznego. Niektórzy autorzy zaliczają do nich tylko normy moralne, a inni także normy obyczajowe, czy zwyczaje. 

Wszystko to może powodować, że nie zawsze będzie wiadomym czy określona sytuacja  jest naruszeniem zasad współżycia społecznego, czy nie. Odpowiedzi można szukać w orzecznictwie sądowym, doktrynie prawniczej. Jeżeli na przykład w bardzo podobnej sprawie jakiś sąd, zwłaszcza wyższej instancji orzekł, iż określoną sytuację należy interpretować w taki, a nie inny sposób (tj. czy takie zachowanie narusza zasady współżycia społecznego, czy nie) to można wnioskować, że w innej sprawie sąd także rozstrzygnie tak, a nie inaczej. 

Z drugiej jednak strony warto nadmienić, iż orzecznictwo sądowe w Polsce nie zawsze jest jednolite i sądy mogą w wydawanych orzeczeniach przyjmować różną linię interpretacyjną w konkretnej kwestii. Zważyć także należy, iż orzeczenia wydane w innej sprawie, czasem dotyczą podobnych okoliczności, ale wcale nie identycznych, a ta niewielka różnica w konkretnym  przypadku może być na tyle istotna, iż będzie skutkować odmiennym zakończeniem postępowania. Ponadto, koniecznym jest również podkreślenie, że ani orzecznictwo sądowe ani poglądy doktryny nie są wiążącym źródłem prawa w Polsce. Stanowią one pomoc w rozumieniu danej sprawy, ale sądy wcale nie muszą orzekać tak samo jak we wcześniej wydawanych orzeczeniach w analogicznych sprawach. 

Ważne

Niezależnie od powyższego koniecznym jest wskazanie, że zastosowanie regulacji nadużycia prawa podmiotowego nie może być jednak stosowane zbyt łatwo, swobodnie. Powinno bowiem nastąpić na podstawie wyraźnie uzasadnionych okoliczności oraz na zasadzie wyjątku. Potwierdził to między innymi Sąd Najwyższy w wyroku 08 kwietnia 2015 r. I CSK 285/15.

Przykłady z orzecznictwa

Jest wiele możliwych przypadków zastosowania art. 5 kc. Poniżej zostały zaprezentowane tylko niektóre przykłady:

  • „Sprzedawca samochodu czyni ze swego prawa użytek sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 kc), gdy z powołaniem się na zwłokę kupującego odstępuje od umowy po wyrażeniu przez kupującego gotowości przyjęcia świadczenia” (Wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1988 roku, II CR 365/87)
  • „Nie może zostać pominięta ocena moralna postępowania uprawnionego do zachowku względem spadkobiercy bądź tak niekorzystna sytuacja zobowiązanego, że realizacja zachowku naraziłaby go na niedostatek bądź musiała by być postrzegana, jako rażąco niesprawiedliwa.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 września 2018 roku, I ACa 241/18)
  • „Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej, niemającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej, może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 01 lipca 2016 r. I Aca 39/16)
  • „W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 KC). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko” (Uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 roku, III CZP 91/86).

W prawie pracy

Warto nadmienić, iż na gruncie prawa pracy istnieje przepis art. 8 Kodeksu pracy, który także normuje nadużycie prawa podmiotowego w obszarze stosunków pracy:

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 

W tym kontekście można między innymi zaznaczyć, iż pracodawca może niekiedy odmówić pracownikowi udzielenia urlopu na żądanie, jeżeli ten nadużywa uprawnień w myśl art. 8 kodeksu pracy, bo  na przykład swoim żądaniem w konkretnych okolicznościach narusza zasady współżycia społecznego (Wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 r. I PK 128/06).

Zastosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego nie może skutkować ani nabyciem ani utratą prawa podmiotowego. Należy doprecyzować, iż owe nadużycie powoduje pozbawienie ochrony jego prawa, ale nie samego prawa.

Bibliografia:

  1. Dykas K., O pojęciu zasad współżycia społecznego – uwagi na tle wybranych przepisów kodeksu pracy, Roczniki Administracji i Prawa, z. Specjalny, Rok XXI, 2021 r. 
  2. Podsiadło – Żmuda M., Prawo do świadczeń rodzinnych jako publiczne prawo podmiotowe i gwarancje jego ochrony, (rozprawa doktorska) Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2020 r. 
  3. Załucki M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2022 r.
  4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, tj. Dz. U. 2023 poz. 1933
  5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141 tj. Dz. U. 2023 poz. 1465
  6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29 września 2018 roku, I ACa 241/18
  7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 01 lipca 2016 r. I Aca 39/16
  8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 kwietnia 2015 r. I CSK 285/15
  9. Wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1988 roku, II CR 365/87
  10. Uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 roku, III CZP 91/86).

 

oprac. Wioleta Matela-Marszałek
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Źródło zewnętrzne

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Renta wdowia – od kiedy? ZUS podał harmonogram wypłat

Już od 1 lipca 2025 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpocznie wypłaty rent wdowich – nowego świadczenia, na które czekało setki tysięcy uprawnionych. ZUS podał oficjalny harmonogram, z którego wynika, że świadczenia będą wypłacane w dotychczasowych terminach wypłat emerytur i rent: 1., 6., 10., 15., 20. oraz 25. dnia każdego miesiąca.

W Sejmie: Wypłaty ZUS do 21. dnia miesiąca to opóźnienie? Wcześniej między 5. a 10. dniem? [Zasiłki i świadczenia]

W Sejmie poseł Michał Moskal zwrócił się do rządu (MRPiPS) z prośbą o potwierdzenie albo zaprzeczenie informacji, jakie otrzymał w swoim biurze poselskim. Wyborcy interweniowali u posła domagając się załatwienia przez niego, aby ZUS wypłacał świadczenia między 5. a 10. dniem każdego miesiąca (tak kiedyś), a nie bliżej 21-ego (tak dziś). Dotyczyć ta sytuacja ma dużej liczby świadczeń - zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, a także świadczenia pielęgnacyjnego.

Kiedy pierwsza wypłata renty wdowiej?

Z danych ZUS wynika, że do 11 czerwca 2025 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wpłynęło 898,7 tys. wniosków. Większość wniosków o rentę wdowią złożyły kobiety. Kiedy pierwsza wypłata renty wdowiej? Gdzie złożono najwięcej wniosków?

Bez edukacji nie ma kaucji – klucz do sukcesu systemu kaucyjnego leży w świadomości społecznej

Choć Polacy popierają wprowadzenie systemu kaucyjnego, brak wiedzy o jego działaniu może zagrozić skuteczności reformy. Edukacja i przemyślana komunikacja to fundamenty, bez których nawet najlepsza technologia nie spełni swojej roli.

REKLAMA

Wrzutka na ostatniej prostej prezydentury. Deregulacja dla przedsiębiorców, pracowników, konsumentów, bo 29 w 1: dotkliwe zmiany w aż 29. ustawach na skutek podpisu Prezydenta z 5 czerwca 2025 r.

Na ostatniej prostej swojej prezydentury - Prezydent Andrzej Duda podpisał istotną ustawę, w szczególności dla przedsiębiorców, ale nowe regulacje odczują też pracownicy czy konsumenci. Można powiedzieć, że jest to 29 w 1: bo dotkliwe zmiany są w aż 29. ustawach na skutek tej jednej ustawy i podpisu Prezydenta w dniu 5 czerwca 2025 r.

WZON. Tylko 78 punkty. Czy tata doczeka? Tyle za brak nerki, przebyty zawał, rak, zawał mózgu, RZS

Kolejny list czytelnika Infor.pl o nieprawidłowościach (jego zdaniem) w procesie przyznawania punktów przez WZON, od których zależy wysokość świadczenia wspierającego albo w ogóle jego przyznanie. Publikowaliśmy wcześniej listy np.: 1) osoby niewidomej, która otrzymała 61 punktów oraz osoby sparaliżowanej od pasa w dół z ... 43 punktami. Obie osoby to niepełnosprawność w stopniu znacznym, orzeczenia o niepełnosprawności stałe.

Karol Nawrocki odebrał uchwałę PKW o wyborze na urząd prezydenta

Karol Nawrocki odebrał uchwałę PKW w sprawie stwierdzenia wyniku wyboru prezydenta RP, którą podczas uroczystości na Zamku Królewskim wręczył mu szef PKW Sylwester Marciniak.

Co dalej z paktem migracyjnym? UE wciąż czeka na ruch dwóch krajów, w tym Polski

Już 25 krajów UE przekazało swoje plany wdrażania paktu migracyjnego, nie zrobiły tego Węgry i Polska - wynika z opublikowanego w środę 11 czerwca raportu Komisji Europejskiej. KE wezwała w nim spóźnione państwa do przyspieszenia działań w tej sprawie.

REKLAMA

Nawet 30 tys. zł kary za podpalenia, w tym za wypalanie traw i rozniecanie ognia w lasach, na łąkach i torfowiskach

Zostaną wprowadzone wyższe kary za podpalenia, w tym za wypalanie traw i rozniecanie ognia w lasach, na łąkach i torfowiskach. Tak zakłada projekt autorstwa Ministerstwa Sprawiedliwości. Zgodnie z propozycją górna granica grzywny za sprowadzenie zagrożenia pożarowego wzrośnie z 5 do 30 tys. zł; mandaty za wykroczenia wzrosną z 500 zł do 5 tys. zł.

Trzynastki za 2025 r. pewne już jesienią? Pracownicy kultury mogą składać propozycje zmian do tego projektu do 15 czerwca 2025 r.

W maju 2025 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego poinformowało o rozpoczęciu prac nad nowelizacją ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Pracownicy kultury mogą składać propozycje zmian do tego projektu 15 czerwca 2025 r.

REKLAMA