Testament bez prawa do zachowku? To możliwe, ale nie zawsze skuteczne
REKLAMA
REKLAMA
Wielu z nas pamięta o możliwości dokonania w testamencie wydziedziczenia. Trzeba jednak wiedzieć, iż pozbawienie krewnego zachowku nie zawsze jest skuteczne. Od czego to zależy? Jakie są orzeczenia sądów?
- Na czym polega wydziedziczenie?
- Wydziedziczenie jedynie z określonych przyczyn
- Czym jest uporczywe niedopełnianie rodzinnych obowiązków?
- Przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu
- Przyczyna wydziedziczenia tylko prawdziwa
- Co z przebaczeniem?
- Podsumowanie
Na czym polega wydziedziczenie?
Wydziedziczenie to pozbawienie zachowku. Rozwiązanie to dotyczy zatem tylko określonych osób bliskich spadkodawcy: jego małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków itp..) oraz rodziców. Co istotne, wydziedziczenia można dokonać tylko w testamencie.
REKLAMA
Wydziedziczenie jedynie z określonych przyczyn
Nie każdy powód uprawnia do wydziedziczenia. Przepisy wymieniają tu tylko trzy.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Stanowi o tym art. 1008 Kodeksu cywilnego.
Czym jest uporczywe niedopełnianie rodzinnych obowiązków?
Najwięcej problemów interpretacyjnych rodzi trzecia z przesłanek w postaci uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Tutaj ważny jest całokształt danej sprawy.
„Uporczywym niedopełnieniem obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, będącym podstawą wydziedziczenia w rozumieniu art. 1008 pkt 1 i 3 k.c. jest długotrwałe lub wielokrotne zaniedbywanie potrzeb materialnych i emocjonalnych spadkobiercy lub postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, co oznacza, że zachowanie uprawnionego musi być obiektywnie naganne. Istnienie takiej sytuacji, że pomoc i świadczenia przynależne do obowiązków rodzinnych, nie były spełniane - nie wystarcza dla oceny, że zstępny uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Z właściwej wykładni art. 1008 pkt 3 k.c. wynika, że chodzi o taki stan, że pomimo istnienia takiej potrzeby i oczekiwania spadkodawcy, zstępny uporczywie odmawia realizacji tych obowiązków” – tak uznał na przykład Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 22 września 2020 r. (V ACa 174/20).
„Gdyby nawet uznać pewne zachowania zmarłego za niewłaściwe w stosunku do dzieci, to w orzecznictwie wyrażono podzielany przez Sąd Okręgowy pogląd, iż całkowite i długotrwałe zerwanie ze spadkodawcą przez uprawnionego do zachowku charakterystycznej dla stosunków rodzinnych więzi uczuciowej nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli nastąpiło wyłącznie z winy spadkodawcy - nie można bowiem wywodzić dla siebie skutków prawnych ze swego niegodziwego zachowania (por. uzasadnienie wyroku SN z 23.03.2018 r., I CSK 424/17)” - uzasadnił z kolei Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 14 sierpnia 2018 r. (IX Ca 1206/17).
Przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu
Zgodnie z art. 1009 Kodeksu cywilnego, przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. W przeciwnym razie wydziedziczenie nie będzie skuteczne.
Sądy często podkreślają, iż posłużenie się przy określeniu przyczyny wydziedziczenia jedynie sformułowaniem ustawowym nie jest wystarczające. W praktyce zatem spadkodawca powinien opisać w testamencie przykłady zachowań, które wypełniają przesłanki wydziedziczenia.
„Testament (…) nie zawierający żadnych zarzutów pod adresem uprawnionego do zachowku czy też opisów jego nagannych postępowań, mimo że posiada formę testamentu notarialnego, nie może stanowić skutecznej podstawy do wydziedziczenia. Nie spełnia bowiem koniecznych wymogów opisanych w art. 1008 i 1009 k.c.” – podkreślił Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 31 lipca 2015 r. (III Ca 639/15).
Przyczyna wydziedziczenia tylko prawdziwa
Ważne też, aby przyczyna wydziedziczenia istniała w rzeczywistości.
„Zasada, że w procesie wykładni testamentu prymat stanowi wola spadkodawcy, nie może prowadzić do wydziedziczenia spadkobiercy na podstawie przyczyny nieprawdziwej, bądź takiej, która nie uzasadnia wydziedziczenia. Wyjątkowość instytucji wydziedziczenia polega zarówno na tym, że pozbawia ona uprawnionego nie tylko prawa do zachowku, ale również powołania go do spadku” – przypomniał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku 2 sierpnia 2019 r. (I ACa 824/18).
Co z przebaczeniem?
Otóż spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych. W takim przypadku przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Podsumowanie
Jak zatem widać, aby wydziedziczenie było skuteczne, to:
- musi być dokonane tylko w ważnym testamencie;
- może być zastosowane tylko z przyczyn wymienionych w 1008 k.c.;
- musi rzeczywiście istnieć w dacie sporządzenia testamentu;
- przyczyna powinna wynikać z treści testamentu;
- przyczyna nie może być wybaczona.
Brak tylko jednej z powyższych okoliczności będzie skutkował nieważnością wydziedziczenia.
Bezpodstawne wydziedziczenie nie pozbawia prawa do zachowku
To czy wydziedziczenie było skuteczne bada sąd w postępowaniu o zachowek.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237)
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
REKLAMA