REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Rozwód cywilny a stwierdzenie nieważności małżeństwa

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Marcin Krzemiński
adwokat kościelny
Katarzyna Kasztelan
adwokat kościelny
Rozwód cywilny a stwierdzenie nieważności małżeństwa/Fot. Shutterstock
Rozwód cywilny a stwierdzenie nieważności małżeństwa/Fot. Shutterstock
shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Czy rozwód cywilny ma wpływ na proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego? Czym różni się pozew rozwodowy od skargi powodowej?

Rozdzielenie sądownictwa kościelnego i cywilnego

Powszechnie wiadomo, że na mocy podpisanego między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską Konkordatu zawarcie związku małżeńskiego w Kościele katolickim, poza skutkami na gruncie prawa kanonicznego, może wywoływać także skutki cywilno-prawne (art. 10 ust. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r.; Dz.U. 1998 nr 51, poz. 318).

REKLAMA

Niemniej w sytuacji niepowodzenia małżeństwa rozwód cywilny nie wpływa na ważność sakramentalnego węzła i odwrotnie. Prawodawcy kościelni i cywilny w sposób jednoznaczny rozgraniczyli kompetencje sądów w tym zakresie.

Zgodnie z artykułem 10 ust. 3 Konkordatu „orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej”. Stosownie do ust. 4 ww. przepisu „orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych”. Analogicznie, stwierdzenie przez trybunał kościelny nieważności małżeństwa sakramentalnego nie wywołuje skutków prawnych dla małżeństwa cywilnego. Podkreślił to Sąd Najwyższy - Izba Cywilna, w wyroku z dnia 17 listopada 2000 r., zgodnie z którym „orzeczenie sądu kościelnego o ważności bądź o ustaniu małżeństwa kanonicznego nie może mieć prejudycjalnego wpływu na orzeczenie sądu państwowego o ważności lub o ustaniu świeckiego związku małżeńskiego tych samych małżonków” (V CKN 1364/00, OSNC 2001 nr 9, poz. 126).

Źródło różnic w procedurze cywilnej i kościelnej

Powyższe wynika z odmiennego charakteru samego małżeństwa. Małżeństwo według prawa cywilnego to stosunek cywilno-rodzinny (art. 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. z 2020 r. poz. 1359), a dla sądu kościelnego małżeństwo jest sakramentem rozumianym jako wspólnota całego życia i przymierze, w ramach którego małżonkowie się wzajemnie oddają (kan. 1055 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.). Stąd też, choć obie sprawy kończą się orzeczeniem otwierającym możliwość zawarcia małżeństwa, to odmienny jest charakter i przebieg sprawy cywilnej o rozwód oraz kościelnego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, co często okazuje się nieoczywiste dla osób zainteresowanych procesem kanonicznym.

Na czym polegają istotne różnice między sprawą rozwodową a procesem o nieważność małżeństwa? Jaki wpływ ma sprawa cywilna na proces kanoniczny?

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Skutki prawne rozwodu a stwierdzenia nieważności małżeństwa

W pierwszej kolejności wskazać należy na różne skutki prawne wydanych orzeczeń. Sąd cywilny w wyroku rozwodowym rozwiązuje zawarty ważnie związek małżeński, z uwagi na trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Byli małżonkowie w rzeczywistości prawnej i faktycznej od dnia orzeczenia rozwodu funkcjonują jako rozwodnicy. Z kolei trybunał kościelny orzeka, że małżeństwo od początku nie było ważnie zawarte i w przestrzeni kanonicznej uznane zostaje jako nigdy niepowstałe. Oczywiście za powyższym przemawiają konkretne powody, pochodzące z jednej z trzech grup przyczyn nieważności małżeństwa określonych w prawie kanonicznym, a mianowicie:

a) przeszkody zrywające,

b) wady zgody małżeńskiej lub

c) wady formy kanonicznej.

Faktografia

Druga istotna różnica polega na badaniu przez sądy innych faktów z życia małżonków. Mimo iż w obu procesach sądy analizują relacje międzyosobowe, to proces cywilny skupia się na końcowej fazie małżeństwa i przyczynach jego rozpadu. Sąd bada czy między stronami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oraz jakie były tego przyczyny. Z kolei w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa trybunał skupia największą uwagę na relacjach stron w okresie okołoślubnym oraz momencie składania przysięgi małżeńskiej. W zależności od tytułu ustalonego w formule sporu, sąd ustala między innymi czy małżonkowie podczas składania sobie przysięgi małżeńskiej byli psychicznie zdolni do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich bądź czy nie wykluczyli potomstwa, jedności czy wierności.

Wpływ sprawy rozwodowej na proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa - pozew rozwodowy a skarga powodowa

REKLAMA

Podkreślenia jednak wymaga, że choć odmienna jest istota obu procesów, a wydane wyroki nie wpływają na siebie, to postępowanie w sprawach o rozwód, w tym składane pisma i zawarte w nich sformułowania, mogą pośrednio wpływać na proces prowadzony przez trybunał kościelny. Niestety często się zdarza, iż bezrefleksyjne posługiwanie się wzorami pism w sądach cywilnych potrafi poważnie utrudnić, a czasem wręcz uniemożliwić stwierdzenie nieważności małżeństwa. Powyższe wynika z faktu, iż często w praktyce sędziowie trybunału kościelnego zobowiązują strony do załączenia do akt procesu kanonicznego na przykład pozwu o rozwód, pism procesowych lub protokołów z rozpraw cywilnych, szczególnie, gdy strona pozwana jest bierna w sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Wówczas okazuje się, że już w pozwie o rozwód strony posiłkując się wzorami z Internetu, między innymi piszą „początkowo małżeństwo układało się dobrze”, „przez kilka lat tworzyliśmy zgodne małżeństwo”, „do rozpadu małżeństwa doszło wyłącznie z powodu zdrady jakiej dopuścił/a się pozwany/pozwana” lub „pomiędzy stronami ujawniła się rozbieżność celów, charakterów”.

Powyższe sformułowania utrudniają lub uniemożliwiają dowodzenie nieważności małżeństwa, ponieważ wykluczają istotę małżeństwa nieważnie zawartego i przeczą argumentom stawianym w procesach przed trybunałem kościelnym, na przykład: „między małżonkami nigdy nie powstała wspólnota małżeńska, a relacje od początku nie układały się dobrze”, „strony nie mogą nazwać żadnego etapu swojego małżeństwa jako szczęśliwe i zgodne”, „do rozpadu małżeństwa nie doszło z uwagi na zdradę, tylko ze względu na niedojrzałość i niestabilność emocjonalną oraz uczuciową, zdrada jest konsekwencją zaburzeń psychicznych, a nie powodem rozstania”, czy w końcu „małżeństwo stron się rozpadło nie z uwagi na różnice charakterów, ale ze względu na zaburzenia psychiczne, które skutkowały niemożnością zbudowania relacji w oparciu o dialog, wzajemny szacunek i zrozumienie”.

Zeznania świadków

Podobnie sytuacja wygląda z zeznaniami świadków, złożonymi dokumentami, w tym opinią biegłego psychologa, szczególnie w sprawach, w których małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, przeprowadzonymi w ramach postępowania dowodowego przed sądem świeckim. Trybunał kościelny może zapoznać się z ww. dokumentami powstałymi w procesie o rozwód i zdobyć dodatkową wiedzę na temat stron oraz ich relacji małżeńskiej.

Kwestia winy w wyroku rozwodowym

Bardzo ciekawym, choć tak naprawdę godnym odrębnego tekstu, jest temat wpływu winy orzeczonej w sprawie o rozwód cywilny na proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Niemniej już w tym momencie zasygnalizować warto, że dla trybunału kościelnego nie ma znaczenia wskazanie przez sąd cywilny małżonka winnego rozpadowi małżeństwa, chyba że sygnały świadczące o skłonnościach do zachowań, które mogłyby w przyszłości stanowić przyczynę uznania małżonka za winnego, pojawiły się już w okresie okołoślubnym. Wówczas mogłyby mieć znaczenie także w procesie przed trybunałem kościelnym. Poza tym dowody potwierdzające zawinienie jednej strony mogą pomóc w dowodzeniu w sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Powyższe ma także drugą perspektywę, mianowicie w sytuacji, gdy małżeństwo układało się poprawnie przez kilka lat, małżonkowie podejmowali obowiązki względem siebie i jedyną przyczyną rozpadu małżeństwa była zdrada jednego z małżonków, to wręcz powoduje brak podstaw do ubiegania się o stwierdzenie nieważności małżeństwa sakramentalnego.

Podsumowanie

Mając na uwadze powyższe, już na etapie inicjowania postępowania o rozwód, kontakty z dziećmi czy innych spraw z zakresu prawa rodzinnego, warto zastanowić się nad możliwością rozpoczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa nawet w przyszłości. W ramach pracy Kancelarii Prawa Kanonicznego i Rodzinnego „Kanonista” prowadzimy konsultacje, podczas których wyjaśniamy na czym polega proces przed trybunałem kościelnym oraz czy w konkretnej sprawie istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Ponadto, w oparciu o wieloletnie doświadczenie zarówno w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, jak i kościelnego wskazujemy na co zwrócić szczególną uwagę w sprawie cywilnej, by w przyszłości nie utrudnić, a nawet uniemożliwić stwierdzenia nieważności małżeństwa przed trybunałem kościelnym. Pewne wydarzenia można antycypować i odpowiednio wcześniej przedstawić tak, aby nie popełniać błędów, które utrudnią dowodzenie w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Marcin Krzemiński, adwokat kościelny, radca prawny

Katarzyna Kasztelan, adwokat kościelny ad causam, aplikant adwokacki

Polecamy serwis: Rozwód kościelny

Kancelaria Prawa Kanonicznego i Rodzinnego „KANONISTA”
Eksperci prawa kanoniczego, prawo wyznaniowego oraz prawo rodzinnego
Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Żałoba narodowa. Czy dzień żałoby narodowej jest dniem wolnym od pracy?

Kwestie dotyczące wprowadzenia żałoby narodowej w Polsce uregulowane są ustawą z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Czym jest żałoba narodowa? Kiedy jest wprowadzana? Czy dzień żałoby narodowej jest dniem wolnym od pracy?

Pociąg do Chorwacji 2025. Minister Klimczak: obiad w Warszawie śniadanie w Rijece; bilety od 200 zł. PKP Intercity pracuje nad bezpośrednim połączeniem

Minister infrastruktury Dariusz Klimczak poinformował 10 kwietnia 2025 r., że wystąpił do swoich odpowiedników w Austrii, by połączenie kolejowe z Polski do Rijeki w Chorwacji było realizowane od 1 lipca tego roku. "PKP Intercity jeszcze o tym nie mówi, ale ja mogę zdradzić - zaznaczając, że to jest dopiero początek naszych obliczeń, uzależnionych od zgód innych państw - być może udałoby się pojechać za 200 zł z Warszawy do Chorwacji" - przekazał minister Klimczak. Dodał, że to byłby najtańszy bilet.

Papież Franciszek zmienił zasady dotyczące pochówku. Zmiany mają już pół roku

W Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia 2025 r. kardynał Farrell w komunikacie przekazanym przez watykańskie biuro prasowe poinformował o śmierci Papieża Franciszka. 20 listopada 2024 r. zmienione zostały zasady dotyczące pochówku.

W Poniedziałek Wielkanocny zmarł papież Franciszek. Miał 88 lat

Papież Franciszek zmarł w Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia o godzinie 7.35 - poinformował kardynał Farrell w komunikacie przekazanym przez watykańskie biuro prasowe. Franciszek (Jorge Mario Bergoglio), który zmarł w wieku ponad 88 lat, to jeden z najstarszych papieży w dziejach Kościoła. Jego pontyfikat trwał 12 lat i cztery miesiące.

REKLAMA

Zmarł Papież Franciszek. W jaki sposób będzie przebiegał wybór nowej głowy Kościoła katolickiego i czy w konklawe będą uczestniczyli również świeccy mężczyźni i kobiety?

W Poniedziałek Wielkanocny, 21 kwietnia 2025 r. – Watykan poinformował o śmierci Papieża Franciszka. „Najdrożsi bracia i siostry, z głębokim smutkiem muszę ogłosić śmierć naszego Ojca Świętego Franciszka. (…) Z ogromną wdzięcznością za jego przykład, jako prawdziwego ucznia Pana Jezusa, polecamy duszę Papieża Franciszka nieskończonej miłosiernej miłości Boga Trójjedynego” – ogłosił o godz. 9:45 kardynał Kevin Farrell, kamerling Izby Apostolskiej. W jaki sposób, będzie przebiegał wybór nowej głowy Kościoła katolickiego i czy w konklawe będą uczestniczyli również świeccy mężczyźni i kobiety?

Watykan: zmarł papież Franciszek w Wielki Poniedziałek o godz. 7.35 [21 kwietnia 2025 r.]

W Wielki Poniedziałek zmarł papież Franciszek.

Twoje długi mogą zostać całkowicie umorzone bez obowiązku dokonywania jakichkolwiek spłat. To szansa na nowy start dla tysięcy osób

W ramach upadłości konsumenckiej – jeżeli zachodzą ściśle określone w ustawie przesłanki – dłużnik może uzyskać całkowite umorzenie swoich zobowiązań, bez obowiązku dokonywania jakichkolwiek spłat i tym samym – nowy start w życiu. Z rozwiązania takiego, mogą skorzystać m.in. zadłużeni seniorzy, prowadzący jednoosobowe gospodarstwa domowe, którzy uzyskują świadczenia zbliżone do najniższej emerytury.

Urlop stażowy 2025: po 10 latach pracy 30 dni urlopu wypoczynkowego, po 15 latach - 35 dni, po 20 latach - 40 dni. Czy wejdzie? Mamy stanowisko resortu pracy

Obecnie analizuje się zagadnienie urlopu stażowego, to ważne, bo daje to szansę na dodatkowy odpoczynek i ochronę zdrowia pracowników. Idea jest bardzo prosta: pracownikom z krótszym stażem (do 10 lat) przysługuje 20-dniowy urlop wypoczynkowy w 100% finansowany przez pracodawcę, natomiast po przekroczeniu dziesięcioletniego okresu pracy zamiast dotychczasowych 26 dni, wypoczynek zostałby zwiększony do 30 dni, a potem – o kolejne 5 dni za każde następne 5 lat. Resort pracy zajmuje pozytywne stanowisko na wprowadzenie tzw. urlopu stażowego, bo proponowane zmiany mają solidne uzasadnienie zarówno logiczne, społeczne jak i prawne. Zresztą – przecież już teraz w wielu zawodach obowiązują dłuższe urlopy.

REKLAMA

Biorą się za listonoszy: bo nie dostarczają przesyłek i awiz, a terminy urzędowe i sądowe biegną. Sprawa skierowana do Urzędu Komunikacji Elektronicznej

Kto z nas nie spotkał się taką sytuacją, że listonosz nie dostarczył przesyłki, nie podjął nawet takiej próby i z automatu zostawił w skrzynce awizo. Mato miejsce szczególnie w dużych miastach, z blokami bez wind. To jeszcze nic, czasami tego awiza nie ma! Możemy przeczytać np. taką skargę: "Poczta nie dostarczyła mi awizo do sądu w Lublinie co mam teraz zrobić. Rozmawiałam z listonoszem to się bezczelnie wypiera. Dlaczego przez czyjąś głupotę mam cierpieć?" Problem rzeczywiście istnieje, bo istnieje skutek doręczenia i pewne terminy biegną.

III grupa inwalidzka - stopień lekki. Co w 2025 roku?

Wiele osób wciąż szuka informacji na temat tego co daje orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu lekkim, dawniej określane jako trzecia grupa inwalidzka (III grupa). Ten stopień definiuje osoby, których naruszona sprawność organizmu powoduje istotne pogorszenie zdolności do wykonywania pracy lub ograniczenia w pełnieniu ról społecznych. W 2025 roku władze, PFRON, a także rząd i samorządy przygotowały szereg udogodnień oraz wsparć finansowych dla beneficjentów tego stopnia niepełnosprawności. Przyglądamy się najważniejszym z nich.

REKLAMA