Zgoda pacjenta małoletniego

Definicja zgody pacjenta

Zgoda pacjenta na przeprowadzenie badania bądź na udzielenie świadczenia medycznego definiowana jest jako jednostronne, odwołalne oświadczenie, na mocy którego wyłączona zostaje bezprawność interwencji medycznej, przy jednoczesnym przejęciu przez pacjenta (lub osoby wyrażającej zgodę w jego imieniu) ryzyka zwykłych następstw związanych z udzielanym świadczeniem.

Zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty świadczenia zdrowotne udzielane są po uzyskaniu zgody pacjenta. Potwierdza to także jednolite orzecznictwo sądów, czego przykładem jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 31 marca 2006 r. (sygn. IACa 973/05).  Zgodnie z nim zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną nawet wówczas, gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy.

Zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną.

Warunkiem koniecznym udzielenie zgody jest otrzymanie od lekarza rzetelnej informacji, dotyczącej stanu zdrowia pacjenta, rozpoznania, proponowanych oraz możliwych metod diagnostycznych, możliwych do przewidzenia następstw ich zastosowania lub zaniechania, wyników leczenia oraz rokowań.

Zobacz również: Opieka lekarska dziecka - co ze zgodą rodziców?

Pacjent małoletni

Co do zasady osobą uprawnioną do udzielenia zgody jest sam zainteresowany, czyli pacjent. Pojęcie to rozumiane jest szeroko, jako każda osoba badana bądź ta, której udzielane jest jakiekolwiek świadczenie zdrowotne. Odmienne regulacje przewidział natomiast ustawodawca w stosunku do pacjenta małoletniego, czyli tego, który nie ukończył 18 roku życia. Wyróżniamy dwie sytuację. W przypadku pacjenta, który nie ukończył 16 roku życia zazwyczaj zgodę na udzielenie świadczenia wyrażają jego przedstawiciele ustawowi (rodzice, opiekunowie, kurator). Jest to tzw. zgoda zastępcza (pośrednia). Zgodę na badanie, tzn. na proste zabiegi związane z badaniem fizykalnym, prostą diagnostyką bez ingerencji w ciało pacjenta, a także z osłuchiwaniem, może wyrazić również opiekun faktyczny (niania, opiekunka). Warto podkreślić, że w istotnych dla dziecka sprawach rodzice decydują wspólnie. Wykonany zabieg nie utraci jednak przymiotu legalności, jeżeli zostanie wykonany za zgodą zastępczą jednego z rodziców, w sytuacji konieczności podjęcia decyzji gdy kontakt z drugim rodzicem będzie niemożliwy (np. ze względu na pobyt za granicą). Ustawodawca daje także małoletniemu możliwość decydowania o sobie. W stosunku do osób w przedziale wieku od 16 do 18 lat, które są w stanie samodzielnie ocenić badanie, zastosowanie znajduje zgoda kumulatywna (zgoda zarówno samego pacjenta jak i jego przedstawiciela ustawowego). Jeśli osoba działa z dostatecznym rozeznaniem (stopień dojrzałości psychicznej podlega ocenie lekarza) ma także prawo do wyrażenia sprzeciwu. W przypadku zgody przedstawiciela i sprzeciwu małoletniego lekarz ma obowiązek udzielenia świadczenia i nie naraża się tym na odpowiedzialność za przestępstwo. Jeśli natomiast małoletni sprzeciwia się udzieleniu świadczenia a lekarz nie uzyskał zgody przedstawiciela lub uzyskał ją w niewystarczającym zakresie, to wówczas decyzja należy do sądu opiekuńczego. W sytuacji nagłej lekarz zwolniony jest z obowiązku uzyskania uprzedniej zgody sądu.

Zgodnie z powyższym zgoda na przeprowadzenie badania bądź udzielenie świadczenia medycznego wymagana jest od osoby zdolnej do jej udzielenia. Musi to być osoba zdolna do zrozumienia przekazanej uprzednio przez lekarza informacji. Uzyskanie formalnej pełnoletności nie ma więc decydującego znaczenia. Rozstrzygający jest stopień dojrzałości, który pozwala na ocenę własnego położenia oraz skutków wynikających z poddania się lub niepoddania zabiegowi lekarskiemu. Nawet w stosunku do młodszych dzieci lekarze, mimo braku konieczności uzyskania od nich zgody, starają się w sposób przystępny, językiem dostosowanym do wieku i stopnia dojrzałości psychicznej dziecka wyjaśnić mu istotę, przebieg i cel badań/ świadczeń.

Moment udzielenia zgody

Dla ważności zgody istotny jest moment jej udzielenia. Zgoda powinna być udzielona uprzednio, czyli przed rozpoczęciem badania lub leczenia. Zgoda swoim zakresem obejmować powinna konkretne czynności/ świadczenia.

Brak zgody

Są jednak pewne, wyjątkowe sytuacje, w których lekarz może podjąć działania bez uzyskania oświadczenia ze strony pacjenta. Dotyczy to pacjentów, którzy ze względu na swój stan zdrowia lub wiek, nie mogą udzielić zgody i wymagają niezwłocznej interwencji lekarskiej, a komunikacja z jego przedstawicielem ustawowym lub faktycznym nie jest możliwa. Także gdy zwłoka w uzyskaniu zgody pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego, mogłaby doprowadzić do powstania zagrożenia życia, ciężkiego uszkodzenia jego ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia lekarz zwolniony jest z obowiązku uzyskania zgody. Pisemne pełnomocnictwo udzielone przez matkę małoletniego pacjenta innej osobie, np. babce, potwierdzone przez notariusza nie stanowi umocowania do składania oświadczeń dotyczących małoletniego. Nie jest to bowiem podstawa przedstawicielstwa ustawowego. Taką funkcję może spełniać jedynie orzeczenie sądu opiekuńczego. 

Analogicznie sytuacja kształtuje się w przypadku osób ubezwłasnowolnionych całkowicie.

Polecamy serwis: Prawa pacjenta

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2005 nr 226 poz.1943 z póź. zm),
• ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz.417 ze zm.),
• wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 31 marca 2006 r. (sygn. IACa 973/05).