Niezależność odpowiedzialności współdziałających (art. 20)

Analizowany przepis zawiera kluczową dla prawa karnego i procesu karnego zasadę indywidualizacji odpowiedzialności poszczególnych osób biorących udział w popełnieniu przestępstwa.

Zasada ta oznacza, że odpowiedzialność każdego z współdziałających w popełnieniu danego czynu (współsprawców, sprawców kierowniczych i polecających, podżegaczy, pomocników) będzie ustalana i badana osobno w stosunku do każdego ze sprawców i będzie on odpowiadał tylko w granicach umyślności lub nieumyślności swojego czynu.

Ważnym elementem wyrażonej zasady jest również to, że każde zachowanie sprawcy nie uzgodnione ze współsprawcami i stanowiące wykroczenie poza ustalony plan działania (poza porozumienie sprawców) tzw. eksces będzie miał znaczenie przy ustalaniu odpowiedzialności i wymiaru kary  jedynie dla tego sprawcy, który by danego ekscesu się dopuścił.

Zobacz serwis: Formy popełnienia przestępstwa

Jeżeli założeniem sprawców było nocne włamanie się do domku letniskowego i kradzież rzeczy tam się znajdujących, i nastąpi eksces w zachowaniu jednego z współsprawców polegający na nieustalonym uprzednio zgwałceniu śpiącej tam dziewczyny, to eksces ten będzie przypisany tylko temu sprawcy który ją zgwałcił. Oznacza to, że obok zarzutu kradzieży z włamaniem (jak jego koledzy) taki sprawca gwałciciel (i wyłącznie on) dostałby również zarzut gwałtu (jeśli osoba zgwałcona złożyłaby wniosek o ściganie sprawcy, bo jest to przestępstwo wnioskowe).

Innym przejawem wskazanej zasady jest to, że chociaż współsprawcy popełniają czyn razem, to może istnieć sytuacja w której tylko część współsprawców odpowie przed sądem w tym samym czasie lub odpowie przed sądem w ogóle. Przykładowo jeżeli jednego ze współsprawców nie można schwytać, to zgodnie z procedurą karną można materiały dotyczące jego czynu wyłączyć ze sprawy i zacząć ją prowadzić dalej w momencie uchwycenia osoby ukrywającej. Jeżeli natomiast z różnych przyczyn (np. niepoczytalności) dana osoba w ogóle nie może odpowiadać za swój czyn, to nie stoi to na przeszkodzie osądzenia pozostałych współsprawców. 

Zobacz również: Bezpłatne porady prawne

Podstawa prawna: Art. 20 Kodeksu karnego