Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności

Bartłomiej Ceglarski
Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności./ fot. Shutterstock
Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności./ fot. Shutterstock
Obrona konieczna i stan wyższej konieczności to tzw. kontratypy, czyli okoliczności wyłączające bezprawność czynu zabronionego. Ustawodawca określił pewne granice tych kontratypów, w których działanie jest legalne. Ich przekroczenie stanowi naruszenie prawa, jednak konsekwencje mogą być różne.

Wyłączenie bezprawności danego czynu zabronionego sprawia, że nie jest on przestępstwem. Wynika to z samej struktury przestępstwa. Jednym z jego elementów jest bezprawność czynu. Sprawca działając w obronie koniecznej lub stanie wyższej konieczności działa więc legalnie, o ile nie przekroczy granic tych kontratypów.

Obrona konieczna

Obrona konieczna to instytucja prawa karnego, która pozwala na obronę przed zamachem jakichkolwiek dóbr prawnych, kosztem dóbr napastnika. Zamach prowadzi do kolizji dóbr napastnika oraz obrońcy, której nie da się uniknąć inaczej niż poprzez działanie w obronie koniecznej.

Istotny jest fakt, że możliwe jest poświęcenie dóbr napastnika przez obrońcę nawet wtedy gdy przedstawiają one wyższą wartość społeczną. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 marca 2010 r. (II AKa 3/10) wskazuje jednak na to, że niedopuszczalna jest rażąca różnica między dobrem zagrożonym zamachem i naruszonym w wyniku jego odparcia. 

Zobacz również: Sprawy rodzinne

Aby doszło do obrony koniecznej musi pojawić się sytuacja zagrożenia stworzona przez człowieka, którą jest zamach. Musi on mieć charakter bezprawny, bezpośredni oraz musi dotyczyć jakichkolwiek dóbr chronionych prawem. Nie będzie działaniem w obronie koniecznej, jeśli nie wystąpi bezprawny zamach (zob. wyrok SA w Łodzi z dnia 14 września 2000 r., II AKa 126/00).

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Działanie w obronie koniecznej musi zmierzać do odparcia zamachu. Nie powiemy więc, że ucieczka przed zagrożeniem jest działaniem w obronie koniecznej. Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2004. (II AKa 420/04).

Bezdomny zostaje zaatakowany przez nietrzeźwego policjanta, który grozi mu bronią. Bezdomny wykorzystując chwilę nieuwagi napastnika, popycha go a ten upada i rani się śmiertelnie w głowę. Jest to działanie w obronie koniecznej. Wystąpiły wszystkie przesłanki obrony koniecznej. Bezdomny bronił w ten sposób swojego życia. Musiał to zrobić poświęcając dobro napastnika, którym było życie.

Przekroczenie granic obrony koniecznej

Celem działania w obronie koniecznej jest uzyskanie przewagi nad napastnikiem. Należy zaznaczyć, że Kodeks karny nigdzie nie wspomina o tym, że nie wolno użyć noża np. przeciwko nieuzbrojonemu napastnikowi.

Przyjmuje się że działanie w obronie koniecznej powinno być proporcjonalne do niebezpieczeństwa zamachu. Tej proporcjonalności nie można rozumieć tylko jako podobieństwa używanych środków. W sytuacji, w której młoda kobieta broniąc się nożem przed silniejszym przed nią mężczyzną, musiałaby zaprzestać używania noża tylko po to by używać środka proporcjonalnego do tego, który używa napastnik, naraziła by się na niebezpieczeństwo. W tym wypadku obrona konieczna nie spełniła by swojej podstawowej funkcji.

Przekroczenie granic obrony koniecznej następuje gdy:

  1. zastosowany zostanie środek niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu; 

(przykład: użycie śmiercionośnego narzędzia przeciwko sprawcom niegroźnym zaczepek choćby bezprawnych, nie może korzystać z przywileju obrony koniecznej jako nieproporcjonalne - wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2015 r. (II AKa 45/15)

  1. obrona konieczna będzie przedwczesna lub spóźniona.

Jest to naruszenie na linii bezpośredniości działań obronnych. Jeśli więc strzelamy do napastnika, który nas atakuje to będzie to działanie w obronie koniecznej. W sytuacji, w której napastnik od ataku odstąpił i zaczął uciekać a my strzelamy do niego, to będzie to przekroczenie granic obrony koniecznej. To samo tyczy się sytuacji, w której oddamy strzał jeszcze zanim napastnik rozpocznie zamach.

Na podstawie art.25 § 2 Kodeksu karnego, w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej, sędzia może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia. Przekroczenie granic obrony koniecznej ze względu na silnie wzburzenie okolicznościami zamachu lub strach nie jest karane. Mówi o tym art. 25 § 3 KK.

Stan wyższej konieczności

Jest to stan, w którym dobru prawnemu grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo, które można uchylić tylko poprzez poświęcenie innego dobra. To niebezpieczeństwo nie musi być spowodowane przez człowieka. Działanie w stanie wyższej konieczności musi zmierzać do uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa. Stan wyższej konieczności występuje tylko wtedy, gdy przed niebezpieczeństwem nie można było się obronić w żaden inny sposób

Należy wyróżnić stan wyższej konieczności występujący jako kontratyp (art. 26 § 1) oraz stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę (art.26 § 2).

Różnicą, która dzieli stan wyższej konieczności na 2 kategorie jest proporcja między dobrem ratowanym a poświęconym. W przypadku kontratypowego stanu wyższej konieczności dobro poświęcone musi przejawiać wartość niższą od dobra ratowanego. Natomiast w przypadku stanu wyższej konieczności wyłączającego winę, poświęcone dobro nie może przedstawiać wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Oznacza to, że dobro ratowane może mieć wartość równą lub nawet niższą (nie oczywiście niższą) od dobra poświęcanego.

W trakcie pożaru obywatel X owija się w bardzo drogi, perski dywan a następnie wchodzi do płonącego budynku i ratuje matkę z dzieckiem. Jest to stan wyższej konieczności ponieważ poświęcił dobro jakim była własność w celu ratowania życia matki i dziecka.

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności może nastąpić jedynie gdy:

  1. zostanie naruszona zasada proporcjonalności dóbr - sytuacja, w której zostanie poświęcone dobro wyższej wartości od dobra ratowanego lub w przypadku art.26 § 2 dobro o oczywiście wyższej wartości od dobra ratowanego;
  2. okaże się, że istniała inna możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa albo można było wybrać sposób ratowania dobra, w którym poświęcono by dobro o niższej wartości.

W przypadku przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sędzia, tak jak w przypadku obrony koniecznej, może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia,

Należy zaznaczyć, że na stan wyższej konieczności nie może powoływać się osoba, która ma szczególny prawny obowiązek do ochrony danego dobra, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo. I tak, strażak nie może odmówić wejścia do płonącego budynku powołując na stan wyższej konieczności, a także lekarz nie może odmówić zbadania pacjenta, powołując się na ryzyko zarażenia.

Podsumowanie

Polskie prawo gwarantuje szeroką ochronę osobie działającej w obronie koniecznej oraz stanie wyższej konieczności. Ma to odbicie również w przypadku przekroczenia granic działania w tych kontratypach, napadnięty może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet na jej uniknięcie. Ważne jest aby sąd każdorazowo zbadał dokładne okoliczności przekroczenia granic działania w danym kontratypie.

Opracowano na podstawie

Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)

wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 marca 2010 r. (II AKa 3/10)

wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 września 2000 r., II AKa 126/00).

wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2004. (II AKa 420/04).

wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2015 r. (II AKa 45/15)

Reklama
Zaktualizuj swoją wiedzę z naszymi publikacjami i szkoleniami
Źródło: INFOR
Czy ten artykuł był przydatny?
tak
nie
Dziękujemy za powiadomienie - zapraszamy do subskrybcji naszego newslettera
Jeśli nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania w tym artykule, powiedz jak możemy to poprawić.
UWAGA: Ten formularz nie służy wysyłaniu zgłoszeń . Wykorzystamy go aby poprawić artykuł.
Jeśli masz dodatkowe pytania prosimy o kontakt

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code

    © Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

    Wynagrodzenie minimalne 2023 [quiz]
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/15
    Kiedy będą miały miejsce podwyżki minimalnego wynagrodzenia w 2023 roku?
    od 1 stycznia i od 1 lipca
    od 1 stycznia i od 1 czerwca
    od 1 lutego i od 1 lipca
    Następne
    Prawo
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Jak przygotować dziecko na bezpieczne wakacje?

    Przed nami sezon kolonii i obozów letnich. Czas, kiedy wysyłamy swoje pociechy na dłuższe wyjazdy z rówieśnikami i pod opieką wyszkolonych wychowawców. Często zdarza się, że rodzice nie zdają sobie sprawy, jakie prawa przysługują ich dzieciom, a także jak wygląda kontrola obozów pod względem prawnym. 

    Emerytury pomostowe. Porozumienie rządu z NSZZ "Solidarność"

    Porozumienie NSZZ "Solidarność" z rządem jest historyczne. Niedługo pojawi się projekt ustawy o zaprzestaniu wygaszania emerytur pomostowych. Pracownicy pracujący w szczególnie ciężkich warunkach będą przechodzić na wcześniejszą emeryturę – powiedział przewodniczący NSZZ "Solidarność" Piotr Duda.

    Podróż pociągiem. Zmieniają się prawa i obowiązki pasażerów w UE

    Nowe zasady wypłacania odszkodowań za opóźniony pociąg i sprzedaży wspólnych biletów przez przewoźników, polepszenie sytuacji podróżnych z niepełnosprawnościami, zmiany w zasadach oferowania usługi przewozu rowerów – to tylko niektóre istotne zmiany, które wprowadza nowe rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym.

    Oszuści podszywają się pod ZUS. Na co uważać?

    ZUS ostrzega przed fałszywymi wiadomościami rozsyłanymi przez oszustów w celu wyłudzenia danych. Nie należy klikać w podejrzane linki zarówno mailowe, jak i w wiadomościach SMS ani pobierać załączników niewiadomego pochodzenia.

    Jarosław Kaczyński: droga do emerytur stażowych została otwarta

    Rozmowy strony rządowej z NSZZ "Solidarność" przyniosły efekt, który nawiązuje do pamiętnych wydarzeń z sierpnia 1980 roku, bo otwarta została droga do tego, co zapisano wśród tamtych 21 punktów, to znaczy do emerytur stażowych - oświadczył prezes PiS Jarosław Kaczyński w Hucie Stalowa Wola w środę.

    Kiedy po wyrejestrowaniu z ZUS ustaje prawo do świadczeń?

    Wyrejestrowanie z ZUS a ubezpieczenie zdrowotne i chorobowe. Kiedy ustaje prawo do świadczeń? Co zrobić, aby nadal być objętym ubezpieczeniem? 

    Rząd przyjął nowelę ustawy o Zespole Pomocy Humanitarno-Medycznej

    Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o Zespole Pomocy Humanitarno-Medycznej. Projekt zakłada m.in. zapewnienie członkom zespołu ubezpieczenia od porwania i okupu w czasie, kiedy realizują oni swoje zadania.

    Boże Ciało 2023: Ołtarze, procesje i dywany kwietne. Co to za święto?

    Boże Ciało to jedno z czerwcowych świąt ruchomych i bardzo ważny dzień w Kościele katolickim. W tym roku wypada 8 czerwca, czyli już jutro. Jaką tradycję ma Boże Ciało? Czy jest dniem wolnym od pracy?

    System kaucyjny od 2025 r. Jakie opakowania obejmie?

    Rząd przyjął nowe przepisy, które wprowadzą system kaucyjny od 1 stycznia 2025 r. Nowe rozwiązania mają zwiększyć poziom recyklingu odpadów opakowaniowych.

    Ważny dla frankowiczów i banków wyrok TSUE coraz bliżej

    Czy sprawa o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału znajdzie w końcu swoje rozwiązanie? Czy będzie ono pozytywne dla osób spłacających kredyt we frankach szwajcarskich? Już 15 czerwca br. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyda wyrok, na który od miesięcy czekają zarówno frankowicze, jak i, znajdujące się po drugiej stronie barykady, banki. 

    Wyrok TSUE: upadek reformy sądownictwa tuż przed wyborami

    Reforma sądownictwa była flagowym projektem rządu, który miał być sukcesem, a skończył się klęską. Na horyzoncie utrata miliardów euro. Rząd udaje, że nie przegrał. Szanse na obronę nowej wizji sądownictwa stały się jednak znikome.

    Czy Sąd Najwyższy może kontrolować korzystanie z prawa łaski przez Prezydenta RP?

    Wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2023 r. o uchyleniu umorzenia sprawy Mariusza Kamińskiego i innych b. szefów CBA jest zdumiewające; zapadło w absolutnej kontrze do stanu prawnego. Stosowanie aktu łaski to uprawnienie osobiste prezydenta; żaden sąd nie ma prawa kontrolowania wykonania prerogatywy - powiedziała PAP minister w Kancelarii Prezydenta RP Małgorzata Paprocka.

    Boże Ciało 2023: Czy trzeba iść do kościoła i na procesję? Czy to święto nakazane?

    Boże Ciało 2023. Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, czyli potocznie Boże Ciało, wypada w tym roku 8 czerwca. Czy tego dnia uczestnictwo we mszy świętej jest dla katolików obowiązkowe? Sprawdzamy, czy w Boże Ciało trzeba iść do kościoła.

    Choroby cywilizacyjne zabijają Polaków. Co obniża jakość i długość życia?

    Niezdrowy styl życia jest jednym z głównych czynników, przyczyniających się do rozwoju chorób cywilizacyjnych. Obniżają one jakość i skracają długość życia, będąc głównym powodem przedwczesnych zgonów. O tym, jak im zapobiegać dyskutowali uczestnicy 7. edycji wydarzenia z cyklu „Healthcare Policy Summit”, które poświęcone zostało chorobom cywilizacyjnym.

    Ponad 400 pokrzywdzonych przez rzeszowską piramidą finansową. Będą pierwsze wyroki?

    Piramida finansowa. Jeszcze w tym miesiącu Sąd Okręgowy w Rzeszowie ma zająć się sprawą piramidy finansowej spółek z grupy Madmag. Według prawników, to właściwy moment na podjęcie czynności przez osoby pokrzywdzone, których jest ponad 400. Wartość szkody opiewa na kwotę przeszło 20 mln zł. 

    TSUE: reforma polskiego wymiaru sprawiedliwości z 2019 roku narusza prawo UE

    W dniu 5 czerwca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł w wyroku, że reforma polskiego wymiaru sprawiedliwości z grudnia 2019 r. narusza prawo Unii Europejskiej. W ten sposób TSUE uwzględnił skargę Komisji Europejskiej wniesioną w kwietniu 2021 roku. Część zarzutów TSUE jest już nieaktualna - powiedział minister ds. UE Szymon Szynkowski vel Sęk. Nie znajdują się w nim tezy, które sprawiałyby, że musielibyśmy myśleć o nowelizacji ustawowej - dodał.

    Zasiłek chorobowy dla pracownika po 50. roku życia

    Zasiłek chorobowy dla pracownika po 50. roku życia – od którego dnia może go otrzymać? Pracownik 50+ zachowuje prawo do wynagrodzenia chorobowego przez okres 14 dni w roku kalendarzowym. Od 15. dnia niezdolności do pracy przysługuje mu zasiłek chorobowy. 

    Komisja ds. badania wpływów rosyjskich. 14-dniowy termin złożenia wniosku do TK zostanie dochowany

    14-dniowy termin złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustawy powołującej komisję ds. badania wpływów rosyjskich zostanie dochowany - zapewniał w poniedziałek w TVP 1 prezydencki minister Andrzej Dera.

    Jak wymieniać złotówki na inne waluty podczas wakacji? Wakacyjny poradnik

    Gdzie wymienić złotówki na inną walutę, żeby później nie żałować? Oto porady na wakacje!

    Udział w marszu 4 czerwca. Co myślą Polacy? SONDAŻ

    54 proc. ankietowanych wątpi w to, że marsz organizowany 4 czerwca przez opozycję będzie sukcesem - wynika z sondażu Instytutu Badań Pollster wykonanego na zlecenie "Super Expressu”. Przeciwnego zdania jest 46 proc. badanych.

    Ministerstwo Sprawiedliwości zaostrza kary dla pijanych kierowców

    Ochrona bezpieczeństwa na drogach i zwalczanie groźnych zachowań nieodpowiedzialnych kierowców. To cel, który Ministerstwo Sprawiedliwości konsekwentnie realizuje, zaostrzając kary dla przestępców drogowych - informuje Ministerstwo Sprawiedliwości.

    Wiadomo, kiedy będą wypłaty 800 plus

    800 plus. Od 1 stycznia 2024 r. wysokość świadczenia wychowawczego wzrośnie z kwoty 500 zł do 800 zł - zakłada opublikowany w piątek projekt nowelizacji ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Zmiana wysokości świadczenia nastąpi z urzędu, bez konieczności składania dodatkowego wniosku.

    Rodzicu, pamiętaj o złożeniu wniosku na nowe 500+

    Pierwsze 600 mln zł zostało przelanych na konta rodziców. 1 czerwca rozpoczął się kolejny roczny okres wypłaty świadczenia Rodzina 500+. Tak, jak dotychczas w każdym miesiącu będzie dziesięć terminów wypłat. Zdecydowana większość rodziców i opiekunów zachowała dotychczasowy termin wypłat, co ułatwia planowanie domowego budżetu. 

    Wyzwania nefrologii dziecięcej. Jest dobrze, ale mogłoby być lepiej

    Wyzwania nefrologii dziecięcej – co stanowi problem? W Polsce jest jedynie 120 lekarzy ze specjalizacją nefrologii dziecięcej. Największą bolączką w tej dziedzinie jest dostęp do świadczeń w lecznictwie otwartym, zwłaszcza poza ośrodkami akademickimi. 

    Marsz 4 czerwca. Gdzie i o której? Trasa i utrudnienia [MAPA]

    4 czerwca 2023 roku w 34. rocznicę pierwszych, częściowo wolnych wyborów w Warszawie odbędzie Wielki Marsz, tzw. marsz 4 czerwca. O której się rozpocznie? Którędy będzie przebiegała trasa? Mamy dla was najważniejsze informacje na temat Marszu 4 czerwca.