REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności

Bartłomiej Ceglarski
Bartłomiej Ceglarski
Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności./ fot. Shutterstock
Przekroczenie granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności./ fot. Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Obrona konieczna i stan wyższej konieczności to tzw. kontratypy, czyli okoliczności wyłączające bezprawność czynu zabronionego. Ustawodawca określił pewne granice tych kontratypów, w których działanie jest legalne. Ich przekroczenie stanowi naruszenie prawa, jednak konsekwencje mogą być różne.

Wyłączenie bezprawności danego czynu zabronionego sprawia, że nie jest on przestępstwem. Wynika to z samej struktury przestępstwa. Jednym z jego elementów jest bezprawność czynu. Sprawca działając w obronie koniecznej lub stanie wyższej konieczności działa więc legalnie, o ile nie przekroczy granic tych kontratypów.

REKLAMA

Obrona konieczna

Obrona konieczna to instytucja prawa karnego, która pozwala na obronę przed zamachem jakichkolwiek dóbr prawnych, kosztem dóbr napastnika. Zamach prowadzi do kolizji dóbr napastnika oraz obrońcy, której nie da się uniknąć inaczej niż poprzez działanie w obronie koniecznej.

Istotny jest fakt, że możliwe jest poświęcenie dóbr napastnika przez obrońcę nawet wtedy gdy przedstawiają one wyższą wartość społeczną. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 marca 2010 r. (II AKa 3/10) wskazuje jednak na to, że niedopuszczalna jest rażąca różnica między dobrem zagrożonym zamachem i naruszonym w wyniku jego odparcia. 

Zobacz również: Sprawy rodzinne

REKLAMA

Aby doszło do obrony koniecznej musi pojawić się sytuacja zagrożenia stworzona przez człowieka, którą jest zamach. Musi on mieć charakter bezprawny, bezpośredni oraz musi dotyczyć jakichkolwiek dóbr chronionych prawem. Nie będzie działaniem w obronie koniecznej, jeśli nie wystąpi bezprawny zamach (zob. wyrok SA w Łodzi z dnia 14 września 2000 r., II AKa 126/00).

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Działanie w obronie koniecznej musi zmierzać do odparcia zamachu. Nie powiemy więc, że ucieczka przed zagrożeniem jest działaniem w obronie koniecznej. Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2004. (II AKa 420/04).

Bezdomny zostaje zaatakowany przez nietrzeźwego policjanta, który grozi mu bronią. Bezdomny wykorzystując chwilę nieuwagi napastnika, popycha go a ten upada i rani się śmiertelnie w głowę. Jest to działanie w obronie koniecznej. Wystąpiły wszystkie przesłanki obrony koniecznej. Bezdomny bronił w ten sposób swojego życia. Musiał to zrobić poświęcając dobro napastnika, którym było życie.

Przekroczenie granic obrony koniecznej

Celem działania w obronie koniecznej jest uzyskanie przewagi nad napastnikiem. Należy zaznaczyć, że Kodeks karny nigdzie nie wspomina o tym, że nie wolno użyć noża np. przeciwko nieuzbrojonemu napastnikowi.

Przyjmuje się że działanie w obronie koniecznej powinno być proporcjonalne do niebezpieczeństwa zamachu. Tej proporcjonalności nie można rozumieć tylko jako podobieństwa używanych środków. W sytuacji, w której młoda kobieta broniąc się nożem przed silniejszym przed nią mężczyzną, musiałaby zaprzestać używania noża tylko po to by używać środka proporcjonalnego do tego, który używa napastnik, naraziła by się na niebezpieczeństwo. W tym wypadku obrona konieczna nie spełniła by swojej podstawowej funkcji.

Przekroczenie granic obrony koniecznej następuje gdy:

  1. zastosowany zostanie środek niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu; 

(przykład: użycie śmiercionośnego narzędzia przeciwko sprawcom niegroźnym zaczepek choćby bezprawnych, nie może korzystać z przywileju obrony koniecznej jako nieproporcjonalne - wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2015 r. (II AKa 45/15)

  1. obrona konieczna będzie przedwczesna lub spóźniona.

REKLAMA

Jest to naruszenie na linii bezpośredniości działań obronnych. Jeśli więc strzelamy do napastnika, który nas atakuje to będzie to działanie w obronie koniecznej. W sytuacji, w której napastnik od ataku odstąpił i zaczął uciekać a my strzelamy do niego, to będzie to przekroczenie granic obrony koniecznej. To samo tyczy się sytuacji, w której oddamy strzał jeszcze zanim napastnik rozpocznie zamach.

Na podstawie art.25 § 2 Kodeksu karnego, w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej, sędzia może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia. Przekroczenie granic obrony koniecznej ze względu na silnie wzburzenie okolicznościami zamachu lub strach nie jest karane. Mówi o tym art. 25 § 3 KK.

Stan wyższej konieczności

Jest to stan, w którym dobru prawnemu grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo, które można uchylić tylko poprzez poświęcenie innego dobra. To niebezpieczeństwo nie musi być spowodowane przez człowieka. Działanie w stanie wyższej konieczności musi zmierzać do uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa. Stan wyższej konieczności występuje tylko wtedy, gdy przed niebezpieczeństwem nie można było się obronić w żaden inny sposób

Należy wyróżnić stan wyższej konieczności występujący jako kontratyp (art. 26 § 1) oraz stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę (art.26 § 2).

Różnicą, która dzieli stan wyższej konieczności na 2 kategorie jest proporcja między dobrem ratowanym a poświęconym. W przypadku kontratypowego stanu wyższej konieczności dobro poświęcone musi przejawiać wartość niższą od dobra ratowanego. Natomiast w przypadku stanu wyższej konieczności wyłączającego winę, poświęcone dobro nie może przedstawiać wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Oznacza to, że dobro ratowane może mieć wartość równą lub nawet niższą (nie oczywiście niższą) od dobra poświęcanego.

W trakcie pożaru obywatel X owija się w bardzo drogi, perski dywan a następnie wchodzi do płonącego budynku i ratuje matkę z dzieckiem. Jest to stan wyższej konieczności ponieważ poświęcił dobro jakim była własność w celu ratowania życia matki i dziecka.

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności może nastąpić jedynie gdy:

  1. zostanie naruszona zasada proporcjonalności dóbr - sytuacja, w której zostanie poświęcone dobro wyższej wartości od dobra ratowanego lub w przypadku art.26 § 2 dobro o oczywiście wyższej wartości od dobra ratowanego;
  2. okaże się, że istniała inna możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa albo można było wybrać sposób ratowania dobra, w którym poświęcono by dobro o niższej wartości.

W przypadku przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sędzia, tak jak w przypadku obrony koniecznej, może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia,

Należy zaznaczyć, że na stan wyższej konieczności nie może powoływać się osoba, która ma szczególny prawny obowiązek do ochrony danego dobra, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo. I tak, strażak nie może odmówić wejścia do płonącego budynku powołując na stan wyższej konieczności, a także lekarz nie może odmówić zbadania pacjenta, powołując się na ryzyko zarażenia.

Podsumowanie

Polskie prawo gwarantuje szeroką ochronę osobie działającej w obronie koniecznej oraz stanie wyższej konieczności. Ma to odbicie również w przypadku przekroczenia granic działania w tych kontratypach, napadnięty może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet na jej uniknięcie. Ważne jest aby sąd każdorazowo zbadał dokładne okoliczności przekroczenia granic działania w danym kontratypie.

Opracowano na podstawie

Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)

wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 marca 2010 r. (II AKa 3/10)

wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 września 2000 r., II AKa 126/00).

wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 2004. (II AKa 420/04).

wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2015 r. (II AKa 45/15)

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

Wynagrodzenie minimalne 2023 [quiz]
certificate
Jak zdobyć Certyfikat:
  • Czytaj artykuły
  • Rozwiązuj testy
  • Zdobądź certyfikat
1/15
Kiedy będą miały miejsce podwyżki minimalnego wynagrodzenia w 2023 roku?
od 1 stycznia i od 1 lipca
od 1 stycznia i od 1 czerwca
od 1 lutego i od 1 lipca
Następne
Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Sąd Apelacyjny: Rolnik musi zapłacić ok. 120 tys. zł sąsiadom za smród z chlewni. Minister rolnictwa: to podważa sens rolnictwa, konieczne nowe przepisy

Rolnik, hodowca trzody chlewnej z Grodziska k. Łodzi ma zapłacić ok. 120 tys. zł sąsiadom, którzy przed sądem poskarżyli się na przykre zapachy docierające do ich posesji z jego chlewni. Taki wyrok wydał we wrześniu br. Sąd Apelacyjny w Łodzi, o czym pierwszy poinformował portal farmer.pl. Wieś jest miejscem produkcji rolnej i rolnik, który hoduje zwierzęta, nie może płacić odszkodowania za nieprzyjemne zapachy - ocenił minister rolnictwa Czesław Siekierski komentując ten wyrok. Zapowiedział przygotowanie przepisów prawnych "na szczeblu krajowym", które zapobiegną takim sytuacjom w przyszłości.

Sejm: Bez wniosku osoby niepełnosprawnej. Od 30 września tylko z zaświadczeniem. Zasiłek pielęgnacyjny (215,84 zł) [Przedłużanie orzeczeń o niepełnosprawności]

Posłowie koalicji rządowej złożyli projekt nowelizacji przepisów o przedłużaniu ważności orzeczeń o niepełnosprawności. Głównym celem nowelizacji jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym w wieku do 16-lat przedłużenie ważności orzeczeń. Ale równie ważna jest nowa zasada, że osoba niepełnosprawna starając się o przedłużenie prawa do np. zasiłku pielęgnacyjnego nie musi składać żadnego wniosku. Sprawa jest wszczynana z urzędu na podstawie zaświadczenia przedstawionego przez osobę niepełnosprawną.

Wynagrodzenie chorobowe a zasiłek chorobowy 2024 - różnice: wysokość, terminy, składki, podatek, podstawa wymiaru

Wynagrodzenie chorobowe jak i zasiłek chorobowy to świadczenia pieniężne, które przysługują ubezpieczonemu za czas niezdolności do pracy spowodowanych:
- chorobą, 
- odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, 
- wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, 
- chorobą przypadającą w czasie ciąży,
- poddaniem się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek, narządów oraz poddaniem się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Świadczenia te różnią się przede wszystkim okresem niezdolności do pracy ale również stroną je finansującą oraz oskładkowaniem i opodatkowaniem danego świadczenia.

Czy oskładkowanie umów cywilnoprawnych da wyższe emerytury w przyszłości? Polacy w to nie wierzą, chcą renegocjacji KPO

Aż 71,5% Polaków nie wierzy, że przyszła państwowa emerytura pozwoli im na godne życie, wynika z najnowszych badań dla Useme.com. Za to coraz więcej rodaków zaczyna oszczędzać na emeryturę poza systemem ZUS. Co więcej, Polacy oczekują od rządu renegocjacji z Komisją Europejską kamienia milowego KPO dot. oskładkowania umów cywilnoprawnych.

REKLAMA

12 rat dla powodzian. Rząd pomoże spłacić kredyt hipoteczny, ale szykuje też ulgi dla powodzian w spłatach innych zobowiązań

Rząd zapowiedział możliwości wsparcia dla kredytobiorców poszkodowanych w wyniku powodzi. Rozwiązanie zakłada, że Fundusz Wsparcia Kredytobiorców spłaci 12 rat kredytu hipotecznego dla powodzian. Rząd pracuje też nad wprowadzeniem ulg dla powodzian w spłatach także innych zobowiązań – nie tylko tych hipotecznych.

Zasiłek opiekuńczy na zdrowe dziecko. Do 60 dni w roku. ZUS przypomina, który rodzic może dostać te pieniądze. Sprawdź zasady

Zasiłek opiekuńczy na zdrowe dziecko. Do 60 dni w roku. ZUS przypomina, że każdy może dostać te pieniądze. Jest to informacja szczególnie istotna dla osób z terenów dotkniętych powodzią, na których zajęcia w przedszkolach i szkołach zostały zawieszone.

ZUS: Świadczenia na zalanych terenach wypłacane są na bieżąco

Rzecznik Prasowy ZUS Paweł Żebrowski poinformował, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych na bieżąco wypłaca świadczenia na terenach dotkniętych powodzią, w tym 14 emerytury. Obecnie około 85 proc. emerytów w ZUS otrzymuje emeryturę bezpośrednio na rachunek bankowy

MON: Ubrać szpiega - kwoty na zakup cywilnego ubrania przez funkcjonariuszy Służby Wywiadu Wojskowego

Zmieni się wysokość równoważnika pieniężnego i kwota na zakup ubrania typu cywilnego w zamian za umundurowanie przyznawanego funkcjonariuszom Służby Wywiadu Wojskowego. W Ministerstwie Obrony Narodowej trwają prace nad nowelizacją przepisów.

REKLAMA

Rewolucja w szkołach! Czy biologia, chemia i geografia znikną ze szkół podstawowych? MEN stawia sprawę jasno

Rewolucja w szkołach! Czy biologia, chemia i geografia znikną ze szkół podstawowych? Ministerstwo Edukacji Narodowej stawia sprawę jasno. Założenia dotyczące profilu absolwenta przedszkola i szkoły podstawowej są już przygotowane.

Lex Kamilek: Niespójne przepisy powodują problemy organizacyjne w szkołach. Środowisko pedagogiczne skupia się na biurokracji

Ustawa Kamilka, lub inaczej lex Kamilek, wywołała pewne zamieszanie w kręgach m.in. nauczycieli i dyrektorów szkół. Ich wątpliwości budzi m. in. przepis o konieczności przedstawienia zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego. Ten fragment ustawy pozostawia szerokie pole do interpretacji.

REKLAMA