Czym legalnie można palić w piecu i jak wygląda kontrola antysmogowa?

• Co można palić w piecu?
• Spalanie śmieci i rodzaj opału
• Kontrole antysmogowa – kto, kiedy i jak może sprawdzić, czym się pali w piecu?
• Jak przebiega kontrola?
• Pouczenie, mandat a nawet grzywna do 5 tys. złotych
• Sąsiad może zgłosić do kontroli antysmogowej
• Zniesienie norm jakości opału

Co można palić w piecu?

Rosnące ceny opału z jednej strony, a z drugiej problemy z jego dostępnością to tylko niektóre z wyzwań tegorocznego sezonu grzewczego. W obliczu tych trudności pojawiają się pytania o to, co zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, można spalać w piecu i jakie konsekwencje grożą za spalanie odpadów. W Polsce zarządy województw mogą w drodze uchwał (tzw. antysmogowych) wprowadzać ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Przepisy te wprost wskazują rodzaj spalanego opału i jego normy, a także wprowadzają możliwość kontroli palenisk.

Jeszcze kilkanaście lat temu w Polsce w przydomowych piecach, tzw. kopciuchach, mieszkańcy spalali niemal wszystko – opał o niskiej jakości, śmieci, stare meble, a nawet zużyte opony. W ten sposób przez długi czas pracowano na duże zanieczyszczenie powietrza w kraju. Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad weszły w życie odpowiednie przepisy dotyczące rodzaju opału, jego jakości czy standardów technicznych pieców oraz ustalające, które podmioty mogą spalać odpady. Zostały one uregulowane m.in. w dwóch aktach prawnych – Ustawie Prawo ochrony środowiska z 2001 r. oraz Ustawie z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach. Jak podkreśla radca prawny Marta Wadas z Kancelarii Kupilas&Krupa w Bielsku-Białej:

- Wiedza na temat tego, czym można palić w piecu, to nie tylko wyraz dbałości o ekologię i sprawa odpowiedzialności społecznej. To także kwestia obowiązujących przepisów prawnych, których należy przestrzegać. Za ich złamanie grożą konsekwencje – m.in. kara grzywny, ale sprawca może także odpowiadać nie tylko za wykroczenie, lecz w konkretnych przypadkach nawet za przestępstwo – wskazuje prawniczka.

Spalanie śmieci i rodzaj opału

Zgodnie z postanowieniami Ustawy o odpadach, muszą one być spalane w instalacjach lub urządzeniach przeznaczonych do tego celu i to tylko za zgodą Marszałka Województwa. Zgodnie z art. 191 ustawy ten, kto termicznie przekształca odpady poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów podlega karze aresztu albo grzywny. Jeżeli jednak w wyniku termicznego przekształcania (spalania) powstała realna możliwość zagrożenia życia lub zdrowia człowieka lub zwłaszcza pogorszenia jakości powietrza, sprawca może odpowiadać nie za wykroczenie, lecz za przestępstwo z art. 183 § 1 k.k. Drugą kwestią są lokalne uchwały antysmogowe wydane dla konkretnych województw Określają one m.in. rodzaj opału, który można spalać w przydomowych piecach. Na przykład w województwie śląskim obowiązuje zakaz spalania węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego węgla, mułów i flotokoncentratów węglowych oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem. Ponadto zakazane jest także spalanie paliw, w których udział masowy węgla kamiennego o uziarnieniu poniżej 3 mm wynosi więcej niż 15 % oraz biomasy stałej, której wilgotność w stanie roboczym przekracza 20 %, (np. mokrego drewna).

Kontrole antysmogowa – kto, kiedy i jak może sprawdzić, czym się pali w piecu?

Sezon grzewczy wiąże się z nasilonymi kontrolami antysmogowymi, które za zadanie mają sprawdzić stan paleniska oraz jakość i rodzaj wykorzystywanego opału. Burmistrz lub prezydent miasta mogą upoważnić strażników miejskich lub jeśli w miejscowości nie ma straży miejskiej, to odpowiednich urzędników do kontroli pieców.

- Zgodnie z art. 379 ust. 1 prawa ochrony środowiska w granicach administracyjnych gmin, wójt (burmistrz lub prezydent) sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością organu. Z uwagi na fakt, że przesłanki do prowadzenia kontroli nie zostały sprecyzowane, organ uprawniony jest do podejmowania działań kontrolnych z własnej inicjatywy w dowolnym momencie – mówi radca prawny Marta Wadas z Kancelarii Kupilas&Krupa

W takiej sytuacji funkcjonariusze Straży Miejskiej lub upoważnieni urzędnicy mogą wejść na teren nieruchomości. W nieruchomościach prywatnych kontrola może być przeprowadzona w godzinach od 6:00 do 22.00. Natomiast na terenie, gdzie jest prowadzona działalność gospodarcza, może to nastąpić przez całą dobę. W czasie inspekcji kontrolujący ustala czy palenisko spełnia wymagania określone w odpowiedniej uchwale antysmogowej dla danego regionu. Z kolei eksploatujący ma obowiązek przedstawienia odpowiedniej dokumentacji technicznej potwierdzającej spełnianie przez palenisko kryteriów nałożonych uchwałą. Może być to świadectwo z badań, instrukcja użytkowania, tabliczka znamionowa czy katalog producenta pieca. Funkcjonariusz w razie jakichkolwiek wątpliwości może zażądać okazania sprawozdania lub raportu z badań. Ponadto podczas kontroli, osoby kontrolujące mają prawo zidentyfikować wszystkie źródła spalania paliw znajdujące się obrębie nieruchomości oraz wszystkie miejsca magazynowania paliw, a także ocenić je pod kątem zgodności z uchwałą antysmogową, czyli rodzajem i jakością spalanych paliw. Jeśli istnieje podejrzenie, że na terenie nieruchomości spalane są odpady, wówczas przeprowadza się ocenę wizualną odpadu paleniskowego, czy analizę składu chemicznego odpadu paleniskowego (popiołu).

Jak przebiega kontrola?

Kontrolowany właściciel nieruchomości ma obowiązek umożliwienia kontrolerom wstępu na teren posesji. Ponadto ma umożliwić pobranie próbek lub wykonanie niezbędnych czynności kontrolnych, a także na żądanie inspekcji udostępnić dokumenty mające związek z problematyką kontroli. Warto jednak pamiętać, że kontrolowany ma także uprawnienia, które pozwalają mu ewentualną drogą odwoławczą, jeśli nie zgodzi się z wynikami kontroli. Przede wszystkim ma prawo do uczestniczenia w prowadzonym postępowaniu. Może wnieść także uzasadnione zastrzeżenia oraz uwagi do sporządzonego protokołu kontroli, a także odmówić podpisania protokołu. W przypadku odmowy kontrolujący ma obowiązek umieszczenia w protokole wzmianki o odmowie podpisania. Wówczas w terminie 7 dni kontrolowany ma czas na przedstawienie swojego stanowiska na piśmie kontrolującemu. W sytuacji utrudnienia przeprowadzenia kontroli, w szczególności zastosowanie znajdzie przepis art. 379 ust. 3 prawa ochrony środowiska i wskazane w nim uprawnienia do przeprowadzenia kontroli. Należy mieć na uwadze również art. 225 § 1 Kodeksu karnego - kto osobie uprawnionej do przeprowadzania kontroli w zakresie ochrony środowiska lub osobie przybranej jej do pomocy udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Podkreślić należy, że kontrola palenisk może także przebiegać w asyście policji.

Pouczenie, mandat a nawet grzywna do 5 tys. złotych

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, które wyczerpują znamiona wykroczenia, kontrolujący może zgodnie z kodeksem wykroczeń: pouczyć, zwrócić uwagę lub ostrzec, jeżeli uznał, że pouczenie o niewłaściwym zachowaniu jest wystarczające i spełni swoją funkcję biorąc pod uwagę zachowanie kontrolowanego. Funkcjonariusz straży gminnej (miejskiej) może także nałożyć grzywnę w wysokości od 20 do 500 zł w formie mandatu karnego lub zawnioskować do sądu o nałożenie grzywny w wysokości do 5 000 zł. W przypadku nakładania mandatu kontrolowany powinien zostać pouczony o prawie odmowy przyjęcia go i o skutkach prawnych takiej odmowy. W przypadku odmowy przyjęcia mandatu karnego występuje się z wnioskiem o ukaranie do właściwego miejscowo Sądu.

Upoważniony do przeprowadzenia kontroli palenisk pracownik urzędu gminy lub miasta nie jest uprawniony do nałożenia grzywny, może natomiast zwrócić się do Sądu o ukaranie.

- Na podstawie art. 18, art. 19 oraz art. 20 kodeksu wykroczeń istnieje także możliwość zastosowania kary ograniczenia wolności trwającej 1 miesiąc lub kary aresztu od 5 do 30 dni. O ukaranie w powyższy sposób kontrolujący wnosi do sądu. Stwierdzenie naruszeń lub nieprawidłowości może nosić także znamiona przestępstwa w sytuacji, w której spalanie odpadów niesie za sobą możliwość zagrożenia życia lub zdrowia człowieka lub spowodowania obniżenia jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi – wskazuje radca prawny Marta Wadas.

Sąsiad może zgłosić do kontroli antysmogowej

Bezpośrednimi przesłankami do przeprowadzenia kontroli w zakresie przestrzegania uchwały antysmogowej i zakazu spalania odpadów mogą być m.in.:

• zgłoszenia przekazywane: bezpośrednio, drogą mailową, telefoniczną lub za pośrednictwem poczty tradycyjnej – w tym miejscu warto wskazać, że na terenie woj. małopolskiego funkcjonuje aplikacja Ekointerwencja, poprzez którą także może zgłaszać nieruchomości wymagające kontroli;
• własne obserwacje funkcjonariuszy straży miejskiej, straży gminnej lub urzędników gminy (także wstępne wyniki kontroli dronem);
• brak odbioru odpadów komunalnych zbieranych z nieruchomości, potwierdzonego dokumentami będącymi w posiadaniu urzędu gminy w ramach systemu gospodarki odpadami;
• uwzględnienie kontroli w harmonogramie kontroli planowych.

Jeżeli istnieje podejrzenie, że w danym gospodarstwie domowym spalane są śmieci, należy skontaktować się ze Strażą Miejską oraz zawiadomić o podejrzeniu popełnienia wykroczenia polegającego na spalaniu odpadów. Konieczne jest wskazanie miejsca i czasu zdarzenia. Straż Miejska nie może odmówić podjęcia czynności wyjaśniających, ale jeśli nie dostała upoważnienia od władz zwierzchnich do wykonywania czynności, o których mowa w art. 379 prawa ochrony środowiska, to jej działania będą bardzo ograniczone. Jeżeli w miejscowości nie ma Straży Miejskiej zgłoszenia, należy dokonać w Urzędzie Miasta lub Gminy. Co istotne, zgłoszenia może dokonać każdy zainteresowany i co więcej, zrobić to anonimowo.

Zniesienie norm jakości opału

Z dniem 27 października 2022 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 października 2022 r. w sprawie odstąpienia od stosowania wymagań określonych w przepisach rozporządzenia w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych. Postanowiono w nim, że do dnia 30 kwietnia 2023 r. odstępuje się od stosowania wymagań określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 3a ust. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W żadnym razie nie oznacza to jednak, że do opału można wobec tego wykorzystywać wszystko, co tylko zmieści się w piecu- należy mieć na uwadze, że wciąż obowiązują inne przepisy jak np. ustawa o ochronie środowiska.