REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Kary umowne – jak je formułować. Czy strony umowy mają pełną swobodę ich ustalania? Które kary umowne mogą być uznane za nieważne?

Kary umowne – jak je formułować. Czy strony umowy mają pełną swobodę ich ustalania? Które kary umowne mogą być uznane za nieważne?
Kary umowne – jak je formułować. Czy strony umowy mają pełną swobodę ich ustalania? Które kary umowne mogą być uznane za nieważne?
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Kara umowna jest nierzadko sposobem zabezpieczenia wykonania zobowiązań umownych. Stanowi ona formę ryczałtowego odszkodowania, stąd też zwana jest także odszkodowaniem umownym, karą konwencjonalną albo karą wadialną. Jako odszkodowanie zastrzeżone już przy kształtowaniu węzła obligacyjnego, ponad zasadniczą funkcję kompensacyjną pełni ona także funkcje stymulacyjną i represyjną. Umowny charakter kar umownych, a zatem zależny od woli umawiających się stron, nie pozwala jednak na zastrzeżenie jej zupełnie swobodnie. Jakie są więc podstawowe zasady zastrzegania kar umownych? 

Co mówi kodeks cywilny o karach umownych? 

Kluczowe regulacje dotyczące kar umownych zawierają art. 483 – 485 kodeksu cywilnego. Stanowią one, że kara umowna: 

REKLAMA

  1. może zabezpieczać niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego;
  2. przysługuje w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody; 
  3. (jej zapłata) nie zwalnia z obowiązku wykonania zobowiązania przez dłużnika. 

Kodeks cywilny mówi także, że: 

  1. przepisy dotyczące kary umownej stosuje się odpowiednio do sytuacji, gdy przepis prawa mówi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę; 
  2. żądanie odszkodowania ponad wysokość zastrzeżonej kary umownej jest dopuszczalne, o ile strony tak postanowiły.

Z uwagi na przedmiot artykułu te ostatnie zasady nie będą jednak przedmiotem komentarza. 

REKLAMA

Zasada mówiąca o tym, że kara umowna przysługuje w umówionej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody, nie jest zasadą bezwzględną, a wysokość kary umownej doznaje ograniczenia w sytuacji, gdy obwarowane nią zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, a także, gdy kara umowna została rażąco wygórowana. Nieprecyzyjność określeń: „w znacznej części”, „rażąco wygórowana” daje pole do szerokiej interpretacji, o której najczęściej muszą rozstrzygać sądy. Pomimo umownego charakteru kary umownej, takiego  miarkowania wyłączyć nie można. Uprawnienie do miarkowania obowiązuje bezwzględnie i realizowane jest przed sądem na wniosek osób zobowiązanych do zapłaty kary umownej. 

Pod rozstrzygniecie sądowe poddawane są także inne elementy dotyczące zastrzeżonych kar umownych, w tym tak zasadnicze, jak charakter zobowiązania, które zabezpieczają (pieniężne / niepieniężne) oraz określoność wysokości kary (sposób wyliczenia wysokości zastrzeżonej kary). 

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Kary umowne w orzecznictwie sądów. Które kary umowne mogą być uznane za nieważne?

Sądy traktują zagadnienia w zakresie kar umownych bardzo rozbieżnie, co wynika przede wszystkim z ich popularności, a w związku z tym ze zróżnicowanej praktyki ich zastrzegania (umawiania). Orzecznictwo wypracowało już szereg praktyk, które w zasadzie nie są kwestionowane, jak np. nieskuteczność zastrzeżenia kary umownej w stosunku podstawowym (umowie o pracę) z pracownikiem, gdyż takie zastrzeżenie wprowadza mniej korzystne dla pracownika zasady dochodzenia roszczeń przez pracodawcę, niż wynikające z zasad ogólnych prawa pracy. 

Szereg zagadnień w zakresie kar umownych jest traktowane jednak rozbieżnie.

REKLAMA

Jednolitego kierunku orzecznictwa nie można przypisać karze umownej rażąco wygórowanej. Rozbieżności w tym względzie polegają na tym, że poza zastosowaniem instytucji miarkowania, która, jak zaznaczono, jest bezwzględnym uprawnieniem dłużnika, orzecznictwo wypracowało nawet tak niekorzystne dla wierzyciela stanowiska, iż rażąco wygórowana kara umowna, jest sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, a przez to jej zastrzeżenie jest w ogóle nieważne. 

Skoro mowa o nieważności kar umownych, to ocenie bardzo często podlega także charakter zobowiązania, które kara zabezpiecza. Kara umowna nie może być oczywiście zastrzeżona na wypadek opóźnienia w zapłacie. Czy zatem może być zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z powodu nieregulowania wymagalnych płatności? Z jednej strony orzecznictwo wskazuje, że „niepieniężność” zobowiązań powinna być na gruncie kar umownych rozumiana szeroko, z drugiej, zaś, że obwarowanie obowiązkiem zapłaty kary umownej w takiej sytuacji stanowi pośrednio zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego. Bieżące orzecznictwo przychyla się do tego ostatniego poglądu. 

Kolejnym często badanym sądownie elementem jest wysokość kary. Kara umowna powinna być wyrażona w określonej sumie (zastrzeżonej wysokości), nie zawsze jednak sposób zastrzeżenia pozwala dłużnikowi na niewątpliwą ocenę poziomu ryzyka związanego z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, a to z uwagi na nieprecyzyjne zastrzeżenie wysokości kary umownej poprzez odwołanie jej wyliczenia do mało uchwytnych lub nieweryfikowalnych danych. Z jednej strony pojawiają się w tym względzie głosy o konieczności precyzyjnego określenia „penalizowanego” zachowania dłużnika, jak i wysokości kary umownej, z drugiej zaś, że wysokość kary może być oznaczona na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. 

Na tym tle pojawia się także wątpliwość o konieczność zastrzegania maksymalnej wysokości kar umownych z danego tytułu lub łącznie, w ramach danego stosunku prawnego (umowy). To zagadnienie było od dawna przedmiotem orzecznictwa, a nabrało dodatkowego znaczenia na tle Prawa zamówień publicznych (ustawa z dnia 11 września 2019 r., tj. Dz. U. 2023, poz. 1605 ze zm.), które w art. 436 pkt. 3) nakazuje określać łączną maksymalną wysokość kar umownych, których mogą dochodzić strony. Wobec braku limitu pojawiły się głosy o dopuszczalności określenia tej maksymalnej wysokości na równi w wynagrodzeniem kontraktowym, a nawet wyżej. Nie wydaje się jednak być to uzasadnionym zapatrywaniem z uwagi na wcześniejsze spostrzeżenie o możliwości uznania tak wysokiego limitu kar umownych za niezgodny z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, a zatem za dotknięty nieważnością. 

Z kolei ustalanie limitu kar umownych stoi w sprzeczności z kompensacyjnym charakterem kar umownych, które mają przecież ułatwiać uzyskanie odszkodowania (naprawienia szkody). Wierzyciel nie powinien być przecież stratny z uwagi na niedotrzymanie umowy przez dłużnika. 

Następnym zagadnieniem na tle wysokości zastrzeżonych kar umownych jest możliwość zliczania kar. Przyjmuje się, że tego rodzaju zastrzeżenie jest dopuszczalne, o ile następuje w oparciu o wyraźne umowne upoważnienie dokonane wobec różnych niezwiązanych ze sobą przejawów niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Nie brak jednak głosów poddających w wątpliwość dopuszczalność takiej praktyki w uwagi na wyłącznie kompensacyjny i surogacyjny charakter kary umownej (kary umowne nie powinny prowadzić do wzbogacenia wierzyciela). 

Z uwagi na to, że u podstaw zastrzegania kar umownych leży ułatwienie dochodzenia naprawienia szkody, pojawia się także zagadnienie przyczynienia się wierzyciela do jej powstania. Przyjmuje się, że przyczynienie się wierzyciela może być podstawą do miarkowania wysokości kary umownej. Argumentem za takim rozwiązaniem jest przyjęcie, że katalog przesłanek miarkowania kary umownej jest otwarty, a decyzja sądu w tym przedmiocie powinna być uwarunkowana okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy. 

Jaka powinna być kara umowna? Podsumowanie 

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w związku z zastrzeganiem kar umownych swoboda umów podlega w praktyce istotnemu ograniczeniu, czasem nawet dalej idącemu, niż granice ustawowe. Kierunki w tym względzie wyznacza bieżące orzecznictwo. 

 

Ważne

Dobrze skonstruowana kara umowna to zatem kara: 

  1. której wysokość jest adekwatna do stopnia dolegliwości doznanej przez wierzyciela przy uwzględnieniu wartości umowy, jak też długotrwałości, istotności i konsekwencji naruszenia przez dłużnika obowiązków umownych; 
  2. która została zastrzeżona z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania ściśle niepieniężnego przejawu działania (zaniechania) dłużnika; 

Zaleca się przy tym określać maksymalną wysokość kar umownych zastrzeżonych z tytułu umowy, lub też określonego przejawu działania dłużnika, z jednoczesnym zastrzeżeniem dopuszczalności dochodzenia odszkodowania uzupełniającego w wysokości przenoszącej wysokość zastrzeżonych kar umownych. 

Kary umowne powinny mobilizować zarówno dłużnika, jak i wierzyciela. Stymulacja dłużnika polega na skłonieniu go do wywiązaniu się z zobowiązań umownych. Z kolei granice zastrzegania kar umownych i ich ograniczony charakter powinny być dla wierzyciela bodźcem do podjęcia kroków mających za przedmiot zniweczenie stosunku prawnego, wierzyciel nie powinien bowiem naliczać kar umownych w celach zarobkowych, a jedynie kompensacyjnych. 

Mateusz Chmura, radca prawny, Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p. 

Kontakt do Autora znajdziesz tu: chmuralegal.pl 

Kancelaria Chmura i Partnerzy zapewnia wszechstronną obsługę prawną dla przedsiębiorców. Działalność kancelarii koncentruje się na zapewnieniu klientom kompleksowego wsparcia w zakresie rozwiązywania ich problemów prawnych oraz pomocy w rozwijaniu działalności gospodarczej.

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: INFOR
Czy ten artykuł był przydatny?
tak
nie
Dziękujemy za powiadomienie - zapraszamy do subskrybcji naszego newslettera
Jeśli nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania w tym artykule, powiedz jak możemy to poprawić.
UWAGA: Ten formularz nie służy wysyłaniu zgłoszeń . Wykorzystamy go aby poprawić artykuł.
Jeśli masz dodatkowe pytania prosimy o kontakt

REKLAMA

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code

    © Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

    Wynagrodzenie minimalne 2023 [quiz]
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/15
    Kiedy będą miały miejsce podwyżki minimalnego wynagrodzenia w 2023 roku?
    od 1 stycznia i od 1 lipca
    od 1 stycznia i od 1 czerwca
    od 1 lutego i od 1 lipca
    Następne
    Prawo
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    11 grudnia w Sejmie. "Demokratycznych emocji nie zabraknie"

    11 grudnia w Sejmie. "Zarządzam przerwę w posiedzeniu do dnia 11 grudnia 2023 r. do godz. 10. (…) Demokratycznych emocji z pewnością nie zabraknie. Ważne dni dla Polskiej demokracji" – powiedział ogłaszając przerwę marszałek Sejmu Szymon Hołownia.

    Zamrożenie cen prądu 2024. Jest ustawa!

    Zamrożeniem cen prądu do połowy 2024 roku. Sejm przyjął ustawę o zmianie ustaw w celu wsparcia odbiorców energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła oraz niektórych innych ustaw, której celem jest zamrożenie cen prądu, gazu i ciepła do połowy 2024 r. Teraz ustawa trafi do Senatu.

    Czy trzeba przerejestrować samochód od 1 stycznia 2024 r.?

    Od 1 stycznia 2024 roku wejdą w życie zmiany w zakresie konieczności przerejestrowania pojazdów używanych, które dotyczą zarówno właścicieli prywatnych,  jak i dealerów oraz handlarzy samochodami. Niedopełnienie obowiązku zakończy się karą w wysokości nawet kilku tysięcy złotych.

    M. Morawiecki: jutro wprowadzam rozporządzeniem 0% VAT na 2024 r. A Sejm niech zajmuje się dalej srebrnym przyciskiem na Youtube

    M. Morawiecki: W piątek lub sobotę podpiszę rozporządzenie w sprawie zerowej stawki VAT na żywność w 2024 roku

    REKLAMA

    Jeszcze przed 2024 r. pracownicy będą chcieli wykorzystać 2 dni wolnego. Pracodawca musi się zgodzić. Jeśli nie, grozi mu grzywna do 30 000 zł

    Sprawdź komu jeszcze przed 2024 r. pracodawca musi udzielić dodatkowych dni zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej. Pamiętaj, że pozostał już tylko grudzień na to, żeby je wykorzystać – później przepadną. Pracodawcy, który się nie wywiąże z obowiązku, może grozić grzywna nawet do 30 000 zł.

    Doręczenia transgraniczne w Unii Europejskiej. Czy trzeba tłumaczyć pozew wraz z załącznikami?

    W dzisiejszym globalnym środowisku biznesowym coraz częściej zdarza się, że sprawy sądowe obejmują strony z różnych państw członkowskich Unii Europejskiej. W związku z tym, istotne jest zrozumienie kluczowych aspektów procedur transgranicznych, zwłaszcza w kontekście inicjacji sporów.

    Sąd Najwyższy: Referendum 15 października było ważne, chociaż jego wyniki nie są wiążące

    Sąd Najwyższy stwierdził w czwartek 7 grudnia 2023 r. ważność referendum ogólnokrajowego przeprowadzonego 15 października razem z wyborami parlamentarnymi. W referendum Polacy odpowiadali m.in. na pytania o wyprzedaż majątku państwowego i likwidację bariery na granicy z Białorusią. Wobec tego, że frekwencja w referendum była mniejsza niż 50 proc., jego wyniki nie są wiążące.

    Podawał się za syna, który miał wypadek. Seniorzy uwierzyli i stracili 70 tys. zł

    Apele policji nie przynoszą skutku. Kolejne osoby zostały oszukane na dużą sumę pieniędzy. Tym razem padło na seniorów z województwa podlaskiego, którzy oddali oszustom 70 tys. zł.

    REKLAMA

    Nowy rozkład jazdy pociągów 2023/2024 od 10 grudnia

    Nowy rozkład jazdy pociągów 2023/2024 wejdzie w życie o północy z 9 na 10 grudnia 2023 r. W większości krajów Europy rozkład ulega zmianie raz do roku, w drugi weekend grudnia w nocy z soboty na niedzielę.

    ZUS wypłaci wszystkie emerytury i renty przed Świętami Bożego Narodzenia. W grudniu niektórzy dostaną dodatkowo emeryturę albo rentę za styczeń 2024 r.

    Jak co roku emeryci i renciści, których termin płatności świadczenia przypada na 25 grudnia, otrzymają emerytury i renty jeszcze przed świętami. Do końca grudnia 2023 r. świadczenia te zostaną wypłacone osobom, których termin wypłaty przypada na 1 stycznia 2024 r. 

    REKLAMA