Krwiodawcy mają do tego prawo: Co mówią przepisy? Czy coś się zmieniło?

• Jakie są uprawnienia honorowych dawców krwi, zgodnie z ustawą o publicznej służbie krwi?
• Zwolnienie od pracy pracownika będącego krwiodawcą, dwa dni kalendarzowe. Jak to rozumieć?
• Zwrot utraconego zarobku krwiodawcy na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy
• Zwrot kosztów dojazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi
• Posiłek regeneracyjny dla krwiodawcy, na poziomie 4500 kcal (18 840 kJ)
• Pakiety regeneracyjne dla krwiodawców w poszczególnych centrach krwiodawstwa. Odejście od posiłku składającego się z samych czekolad
• Jakie rekompensaty pieniężne przysługują krwiodawcy?

Honorowi dawcy krwi odgrywają kluczową rolę w systemie ochrony zdrowia, a ich poświęcenie jest doceniane przez państwo poprzez przyznanie im określonych uprawnień. Zgodnie z ustawą o publicznej służbie krwi, osoby oddające krew mogą liczyć na zwolnienie od pracy na czas donacji i następny dzień, zwrot utraconego zarobku, refundację kosztów przejazdu do stacji krwiodawstwa oraz posiłek regeneracyjny o wartości 4500 kcal. Przepisy te mają na celu ułatwienie i zachęcanie do regularnego oddawania krwi. Poniżej przedstawione zostaną szczegóły dotyczące poszczególnych przywilejów oraz warunków ich uzyskania.

Jakie są uprawnienia honorowych dawców krwi, zgodnie z ustawą o publicznej służbie krwi?

Uprawnienia honorowych dawców krwi znajdują się w art. 9 ustawy z 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi. Z przepisów tych wynika, że zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje:

1. zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 2982 rozporządzenie w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy i zakres zwolnień od pracy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465);
2. zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy;
3. zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;
4. posiłek regeneracyjny.

Dokumentem poświadczającym powyższe uprawnienia jest zaświadczenie wydane przez regionalne centrum, Wojskowe Centrum lub Centrum MSWiA. A teraz nieco więcej szczegółów dotyczących poszczególnych uprawnień przysługujących krwiodawcom.

Zwolnienie od pracy pracownika będącego krwiodawcą, dwa dni kalendarzowe. Jak to rozumieć?

Zwolnienie od pracy dla krwiodawców przysługuje w dniu, w którym oddaje krew oraz w dniu następnym. W kontekście zwolnienia, oprócz zapisów ustawy o publicznej służbie krwi, ważny jest również §12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy.

Wynika z niego, że pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Pracodawca jest również obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy.

Warto zwrócić uwagę, że zwolnienie w związku z donacją krwi lub jej składników obejmuje dni kalendarzowe. Wobec czego jest to przedział godzinowy od 0.00 do 24.00. Jest to istotne w przypadku pracy zmianowej, gdzie kolejna zmiana może np. rozpoczynać się od godz. 24.00, wówczas pracownik będzie obowiązany do podjęcia pracy po upływie dni zwolnienia.

Zwrot utraconego zarobku krwiodawcy na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy

Ustawa o publicznej służbie krwi wskazuje, że zwrot utraconego zarobku przysługujący honorowemu dawcy krwi ma następować na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy. Przepisy prawa pracy przewidują zatem zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy pracownika będącego krwiodawcą.

Wysokość wynagrodzenia ustala się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy. A zatem zgodnie z zasadami zawartymi w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. 

Zwrot kosztów dojazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi

Krwiodawcy przysługuje zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju. Koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi (RCKiK). Zwracanie kosztów dotyczy zarówno komunikacji publicznej jak i prywatnego środka transportu.

Zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi określają zarządzenia poszczególnych Dyrektorów Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. Przykładowe zarządzenie dotyczące zwrotu kosztów RCKiK w Warszawie: Informacja o zwrocie kosztów podrozy warszawa. Istnieje też informacja w tym zakresie, dotycząca ujednolicenia zasad zwrotu kosztów, zobacz: Zwrot kosztów dojazdu do stacji krwiodawstwa ujednolicony.

Posiłek regeneracyjny dla krwiodawcy, na poziomie 4500 kcal (18 840 kJ)

Zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje także posiłek regeneracyjny. Wartość kaloryczną posiłku regeneracyjnego przysługującego dawcy krwi, uwzględniającą ilość oddanej krwi oraz inne zabiegi związane z uodpornieniem dawcy określona została w drodze rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wartości kalorycznej posiłku regeneracyjnego przysługującego dawcy krwi określa wartość kaloryczną posiłku regeneracyjnego przysługującego zasłużonemu honorowemu dawcy krwi lub honorowemu dawcy krwi na poziomie 4500 kcal (18 840 kJ), oddającemu:

• 1 jednostkę krwi pełnej,

• 2 jednostki osocza metodą konwencjonalną,

• 3 jednostki osocza metodą automatyczną,

• 1 lub 2 jednostki koncentratu krwinek czerwonych,

• 1 jednostkę koncentratu krwinek płytkowych lub 1 jednostkę koncentratu granulocytarnego uzyskanych podczas zabiegu aferezy – wynosi 4500 kcal (18 840 kJ).

Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa przez wielu lat wydawały ten posiłek w postaci tabliczek czekolad, batoników oraz soków. Każde z centrum przeprowadzało we własnym zakresie takie zakupu. Od 2020 roku nastąpiła zmiana i obecnie zakupu czekolad dla wszystkich centrów krwiodawstwa dokonuje się w ramach jednego przetargu organizowanego przez Ministerstwo Zdrowia. Ale w ostatnim czasie uległo to zmianie, co pokazuje poniższy komunikat.

Pakiety regeneracyjne dla krwiodawców w poszczególnych centrach krwiodawstwa. Odejście od posiłku składającego się z samych czekolad

Jak podaje portal publicznej służby krwi krwiodawcy.org, w komunikacje z lutego tego roku, w związku z problemami dostawców czekolad oraz niezadowoleniem części dawców z takiej formy ekwiwalentu Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa rozpoczęły zamawianie ekwiwalentu energetycznego w ramach własnych przetargów. Część centrów postanowiło odejść od standardowego pakietu składającego się z samych czekolad i podjęło decyzję o wydawaniu zestawów składających się z różnego rodzaju produktów.

Przy czym duża część centrów krwiodawstwa ma jeszcze zapasy pakietów składających się tylko z czekolad zamówionych jeszcze ze wspólnego przetargu zorganizowanego przez NCK/MZ. Do czasu ich wyczerpania nie będą wprowadzały nowych.

Tabela: Przykładowe nowe pakiety, które dawca może otrzymać po oddaniu krwi i jej składników. Stan aktualny na dzień 23 luty 2025 roku.

RCKiK	Pakiet nr 1	Pakiet nr 2	Pakiet nr 3	Pakiet nr 4	Pakiet nr 5	Pakiet nr 6
RCKiK w Białymstoku	za Krew / osocze 550ml 3 czekolady / Masło orzechowe	za Krew / osocze 550ml 4 czekolady / mieszanka studencka / sok	za Osocze 650ml Masło Orzechowe / Mieszanka studencka / 1x batonik	za Osocze 750ml Masło Orzechowe / Mieszanka studencka. / 2x batonik	za Osocze 650/750ml 1 czekolada / Masło Orzechowe / Mieszanka studencka	za 2xPłytki 3 czekolady / Masło Orzechowe / 2xMieszanka studencka
RCKiK w Bydgoszczy	9 czekolad	granola, orzechy, sok, baton, 2 czekolady	–	–	–	–
RCKiK w Gdańsku	9 czekolad	2 czekolady, masło orzechowe, baton, orzeszki	–	–	–	–
RCKiK w Kaliszu	9 czekolad	–	–	–	–	–
RCKiK w Katowicach	9 czekolad	masło orzechowe, 3 czekolady	masło orzechowe, granola czekoladowa, granola z owocami, czekolada	–	–	–
RCKiK w Kielcach	9 czekolad	masło orzechowe, ciastka, czekolada	orzechy ziemne prażone, 3 czekolady	–	–	–
RCKiK w Krakowie	9 czekolad	masło orzechowe, ciastka, czekolada	–	–	–	–
RCKiK w Lublinie	9 czekolad	masło orzechowe, orzeszki ziemne, ciasteczka zbożowe	–	–	–	–
RCKiK w Łodzi	9 czekolad	masło orzechowe, ciasteczka, baton, napój czekoladowy		–	–	–
RCKiK w Olsztynie	9 czekolad	–
RCKiK w Opolu	9 czekolad	–	–	–	–	–
RCKiK w Poznaniu	9 czekolad	mieszanka studencka, orzeszki ziemne, czekolada, sok	–	–	–	–
RCKiK w Raciborzu	9 czekolad	masło orzechowe, granola	–	–	–	–
RCKiK w Radomiu	9 czekolad	–	–	–	–	–
RCKiK w Rzeszowie	9 czekolad	12 czekolad za UKKP	–	–	–	–
RCKiK w Słupsku	9 czekolad	–	–	–	–	–
RCKiK w Szczecinie	9 czekolad	musli, 2 czekolady	masło orzechowe, 3 czekolady	–	–	–
RCKiK w Wałbrzychu	9 czekolad	musli, orzeszki ziemne, 2 czekolady, baton	–	–	–	–
RCKiK w Warszawie	masło orzechowe, ciastka, czekolada	–	–	–	–	–
RCKiK we Wrocławiu	9 czekolad	–	–	–	–	–
RCKiK w Zielonej Górze	9 czekolad	musli, orzeszki ziemne, 2 czekolady, baton, sok	–	–	–	–
CKiK MSWiA	9 czekolad	–	–	–	–	–
WCKiK MON	8 czekolad, sok	–	–	–	–	–

Jakie rekompensaty pieniężne przysługują krwiodawcy?

Wysokości rekompensat określa rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie określenia rzadkich grup krwi, rodzajów osocza i surowic diagnostycznych, których uzyskanie wymaga przed pobraniem krwi lub jej składników wykonania zabiegu uodpornienia dawcy lub innych zabiegów, oraz wysokości rekompensaty. Rekompensata pieniężna przysługuje dawcy krwi:

1. rzadkiej grupy w wysokości:
   a) za 1 litr pobranej krwi - 130 zł,
   b) za 1 mililitr krwi pobranej do celów diagnostycznych od dawców krwinek wzorcowych - 1 zł;
2. który został poddany zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom poprzedzającym pobranie krwi lub jej składników w celu uzyskania surowic diagnostycznych lub osocza w wysokości:
   a) za 1 litr krwi z wytworzonymi przeciwciałami w wyniku zabiegu uodpornienia - 280 zł,
   b) za 1 litr osocza pobranego od dawcy poddanego zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom - 500 zł,
   c) za zabieg uodpornienia dawcy, o którym mowa w lit. a oraz b:
   - pierwszy - 70 zł,
   - każdy kolejny - 35 zł,
   d) za 1 mililitr krwi pobranej do uodpornienia - 1,40 zł,
   e) za składniki krwi pobierane metodą aferezy - 185 zł (za cały zabieg).