Kiedy obowiązuje zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy?

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Po ustaniu stosunku pracy pracodawca może zakazać prowadzenia działalności konkurencyjnej jedynie pracownikowi posiadającemu dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Przez pojęcie „szczególnie ważnych informacji” należy rozumieć informacje techniczne, technologiczne, handlowe oraz organizacyjne przedsiębiorstwa, co do których podmiot gospodarczy podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Czyli nie tylko te informację, które stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ale również te mające istotny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, które pracownik powziął w związku ze swoim zatrudnieniem. Jeśli pracodawca po zawarciu umowy o zakazie konkurencji doszedł do wniosku iż pracownik tak naprawdę nie miał dostępu do szczególnie ważnych informacji, to takie stwierdzenie nie daje pracodawcy prawa do jednostronnego rozwiązania umowy.

Umowa o zakazie konkurencji

Przesłanką decydującą o prawidłowości ustanowienia zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest zawarcie dodatkowej umowy w trakcie trwania tego stosunku. Umowa winna zostać zawarta na piśmie, zaś niezachowanie tej formy skutkuje jej nieważnością. Umowę taką oczywiście zawiera pracodawca z pracownikiem. Po ustaniu stosunku pracy dopuszczalne jest tylko i wyłącznie zawarcie umowy cywilnoprawnej o treści zbliżonej do treści omawianej umowy zakazu. Jednakże taka umowa cywilnoprawna podlega wszystkim rygorom wynikającym z kodeksu cywilnego, w tym również zasadzie swobody umów, co oznacza iż pracownik nie ma żadnego obowiązku jej zawierania.

Umowa o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej winna określać po pierwsze: co rozumie się przez działalność konkurencyjną, po drugie: na rzecz jakiego pracodawcy pracownik nie może świadczyć pracy, po trzecie: okres obowiązywania umowy oraz po czwarte: wysokość odszkodowania należnego od pracodawcy.

Polecamy: Kodeks pracy 2019. Praktyczny komentarz z przykładami + PDF.

Umowa o zakazie powinna zawierać:

• określenie pojęcia działalności konkurencyjnej
• pracodawców, na rzecz których nie można świadczyć działalności konkurencyjnej,
• okres obowiązywania umowy
• wysokość odszkodowania

Działalność konkurencyjna

Przez działalność konkurencyjną należy rozumieć zarówno działalność gospodarczą prowadzoną osobiście, świadczenie pracy na podstawie umowy o pracę lub innej umowy określonej przepisami kodeksu pracy oraz wykonywania pracy na innej podstawie np. na podstawie umowy cywilnoprawnej. Pojęcie działalności konkurencyjnej może zostać w umowie określone ogólnie, bowiem zbyt duże uszczegółowienie może rodzić ryzyko pominięcia niektórych aspektów takiej działalności.

Odszkodowanie

Wysokość odszkodowania należnego pracownikowi za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej nie może być niższa niż 25 % wynagrodzenia pobieranego przez tego pracownika w chwili ustania stosunku pracy. Odszkodowanie w takiej wysokości przysługuje pracownikowi przez cały czas trwania umowy. Jeśli umowa o zakazie przewiduje niższą wartość odszkodowania lub stwierdza, iż pracownik będzie powstrzymywał się od działalności konkurencyjnej nieodpłatnie lub w ogóle nie zawiera takiego postanowienia, umowa taka jest ważna jednak w miejsce powyższych postanowień umownych lub w przypadku ich braku stosuje się przepisy prawa pracy – czyli pracownikowi zawsze należy się odszkodowanie w wysokości co najmniej 25 % wynagrodzenia. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. Ponadto przysługuje ono pracownikowi mimo zwolnienia z zakazu konkurencji poczynionego przez pracodawcę, ale jedynie pod warunkiem powstrzymywania się przez pracownika od działalności konkurencyjnej. Na marginesie zauważyć należy, iż użyte przez ustawodawcę określenie „odszkodowanie” jest nieco niefortunne ponieważ omówiony wyżej ekwiwalent przysługuje pracownikowi za samo powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej, bez względu na to czy poniósł on w tym czasie jakąkolwiek szkodę. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, by pracownik w czasie trwania umowy o zakazie świadczył pracę, która nie będzie mieścić się w ramach pojęcia działalności konkurencyjnej i pobierał z tego tytułu wynagrodzenie. W razie sporu o odszkodowanie właściwym będzie sąd pracy.

Czas trwania zakazu konkurencji

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy powyższa umowa przestaje obowiązywać po pierwsze: w razie ustania przyczyn uzasadniających jej zawarcie oraz po drugie: w razie nie wywiązywania się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania. O ile pierwsza z wyżej wymienionych przyczyn nie budzi wątpliwości, co do drugiej należy przyjąć, iż ma ona zastosowanie tylko w sytuacji gdy pracownik przestaje się powstrzymywać od umówionej działalności. Umowa o zakazie przestaje obowiązywać również z chwilą śmierci pracownika, ponieważ ma ona ściśle osobisty charakter.

Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji

Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji jest dopuszczalne jeśli umowa przewiduje taką możliwość oraz jeśli określa okoliczności uzasadniające wypowiedzenie. Do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zostać wprowadzone prawo odstąpienia od niej, o ile nie pozostaje to w sprzeczności z zasadami prawa pracy. Strony zawsze mogą rozwiązać taką umowę za obustronnym porozumieniem.

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji

Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej może stanowić podstawę wypowiedzenia umowy o pracę tylko wówczas gdy projekt takiej umowy zawiera postanowienia zgodne z przepisami prawa pracy. Inaczej, jeśli projekt takiej umowy zawiera postanowienia niezgodne z przepisami prawa pracy, pracownik może odmówić podpisania takiej umowy, a jego zachowanie nie może stanowić podstawy do wypowiedzenia umowy o pracę.

Odpowiedzialność pracownika

Na zakończenie słowo o odpowiedzialności pracownika w razie naruszenia omawianego zakazu konkurencji. Kodeks pracy nie reguluje wyżej wymienionej kwestii, w związku z czym w przypadku wyrządzenia szkody przez pracownika zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią w razie wyrządzenia szkody na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania tzn. naruszenia zakazu konkurencji pracownik ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości bez względu na rodzaj swojej winy. Jednak to pracodawcę obciąża ciężar dowodu naruszenia postanowień umowy, wyrządzenia szkody, wysokości szkody oraz wykazania związku przyczynowego miedzy działaniem byłego pracownika a powstałą szkodą. W związku z tym, że udowodnienie powyższych przesłanek jest niezwykle trudne, można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania omawianej umowy nastąpi przez zapłatę określonej sumy - kary umownej. Postanowienie takie jest jak najbardziej dopuszczalne. Wówczas kara umowna przysługuje pracodawcy w umówionej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Pracodawca może żądać kary wyższej niż umówiona tylko wówczas, gdy umowa dopuszcza taką możliwość. Natomiast pracownik może bronić się tym, że zobowiązanie zostało już w znacznej części wykonane, tzn. np. że do zakończenia okresu obowiązywania umowy pozostało niewiele czasu albo, że ustalona kara jest rażąco wygórowana.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2018, poz. 917)

Paulina Fiejdasz - aplikant radcowski, współpracownik Kancelarii Radców Prawnych M. Taradajko-Zuzmak, A. Zuzmak. S.C. w Rzeszowie