Stan wyższej konieczności wyłączający winę

Przepis art. 26 § 1 k.k. dotyczy stanu wyższej konieczności wyłączającego bezprawność czynu, który zachodzi wówczas, gdy dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. W art. 26 § 2 k.k. ujęty został stan wyższej konieczności wyłączający winę ze względu na anormalną sytuację motywacyjną sprawcy.

Konflikt dóbr

Wyłączenie winy ma miejsce w przypadku poświęcenia dobra tej samej wartości, co dobro ratowane lub wartości wyższej, ale nie oczywiście wyższej. Jeśli dobro ratowane będzie oczywiście mniejszej wartości od dobra poświęconego, brak będzie stanu wyższej konieczności i jedynie, w zależności od stopnia dysproporcji wartości kolidujących dóbr, może wchodzić w grę przekroczenie granic tego stanu. Określenie „oczywiście” oznacza tu taką dysproporcję wartości między dobrem poświęconym a ratowanym, która jest bezsporna, jaskrawa, znaczna.

Zobacz: Właściwość sądu w sprawach karnych

Wina

Z uwagi na bezpośrednie niebezpieczeństwo, w stanie wyższej konieczności występuje anormalna sytuacja motywacyjna, która nie pozwala na przypisanie sprawcy winy. Wina zostaje uchylona z powodu nacisku, jaki na decyzję sprawcy wywołało zagrożenie dla dobra przedstawiającego dla niego subiektywnie wyższą wartość (anormalna sytuacja motywacyjna).

Wyłączenie winy, wyłączenie bezprawności

Elementem wspólnym dla stanu wyższej konieczności występującego w funkcji kontratypu, jak i w funkcji okoliczności wyłączającej winę w postaci anormalnej sytuacji motywacyjnej, jest kolizja dóbr. W obu wypadkach zachodzi kolizja różnych wartości i sprawca poświęca jedną wartość, aby chronić inną.

Jednakże w wypadku anormalnej sytuacji motywacyjnej sprawca, dokonując wyboru dobra, które poświęca dla ratowania innego, nie kieruje się porównaniem społecznych wartości kolidujących dóbr i koniecznością wyboru dobra o mniejszej wartości jako tego, które ma być poświęcone.

W anormalnej sytuacji motywacyjnej chodzi o wartościowanie dóbr tylko z punktu widzenia subiektywnych kryteriów sprawcy. W przypadku stanu wyższej konieczności wyłączającego bezprawność zachowanie sprawcy jest społecznie pożyteczne.

Rozróżnienie sytuacji stanu wyższej konieczności na kontratyp i okoliczność wyłączającą winę nie pełni oczywiście jedynie funkcji porządkującej. W przypadku kontratypowego stanu wyższej konieczności dysponentowi dobra poświęcanego ani żadnej innej osobie nie przysługuje prawo do obrony koniecznej w stosunku do działającego w stanie wyższej konieczności.

Zobacz: Skład sądu w sprawie karnej

Obrona konieczna

Uzasadnia się to tym, że poświęcenie dobra prawnego nie jest bezprawnym zamachem na to dobro. Natomiast, gdy stan wyższej konieczności jest jedynie okolicznością wyłączającą winę, wówczas przeciwko działającemu w tym stanie służy obrona konieczna dla ratowania dobra poświęcanego.