Prawa i obowiązki świadka

Zasadą jest, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się we wskazanym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań. Może ona zostać również przesłuchana w miejscu swojego pobytu, jeżeli nie może stawić się na wezwanie z powodu kalectwa lub choroby. Dopuszczalne jest również przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość.

Na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie albo bez zezwolenia oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem można nałożyć karę porządkowa w wysokości do 3000 zł, jak również zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

Osoba, która została wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka ma obowiązek złożenia zeznań. Świadek ma obowiązek mówienia prawdy i nie zatajania prawdy, o czym winien być uprzedzony przed rozpoczęciem przesłuchania.
W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań lub zatajenie prawdy.
W świetle obowiązujących przepisów kpk bezwzględny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
1. obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
2. duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
3. osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, na okoliczność przyznania się wobec nich przez osobę z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego (art. 52 ust. o ochronie zdrowia psychicznego z 19.08.1998 roku,
4. biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej oskarżonemu, na okoliczność złożonego przez oskarżonego oświadczenia dotyczącego zarzucanego mu czynu.

Względny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
1. osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej - maja one obowiązek złożenia zeznań na okoliczności objęte tajemnica po zwolnieniu ich przez uprawniony organ - naczelny organ administracji rządowej, sad lub prokuratora, zależnie od rodzaju tajemnicy, jaka wiąże świadka,
2. osób korzystających z tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej i dziennikarskiej. Osoby takie mogą być przesłuchane wyłącznie wówczas, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności odnośnie których mają złożyć zeznania nie mogą być ustalone w inny sposób. Decyzję o zwolnieniu z tajemnicy podejmuje sąd, w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora. Nadmienić należy, że zwolnienie dziennikarza z tajemnicy dziennikarskiej nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego oraz osób udzielających dziennikarzowi informacji do materiału prasowego jeżeli osoby te zastrzegły sobie nie ujawnianie ich danych,
3. osób, które korzystają z prawa do odmowy złożenia zeznań. Prawo takie posiadają osoby najbliższe dla podejrzanego tj. małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jej małżonek oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, Ponadto prawo do odmowy złożenia zeznań przysługuje także osobie, która w innej toczącej się sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem w toku, którego ma złożyć zeznania. Świadek może również bez podania przyczyny uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli w ten sposób mógłby narazić siebie lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
4. osób, korzystających z immunitetu dyplomatycznego przy czym osoby te mogą jednak wyrazić zgodę na jej przesłuchanie.

Świadek ma prawo:
• Żądać aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą
• Żądać zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora i sadu jeśli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres
• Złożenia wniosku o utajnienie jego danych osobowych w razie istnienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych rozmiarach. Utajnieniu podlegają okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka, a więc nie utajnia się przed stronami treści zeznań. O utajnieniu decyduje w postępowaniu przygotowawczy prokurator, w sądowym sąd w drodze postanowienia, na które przysługuje podejrzanemu zażalenie.