Usiłowanie popełnienia przestępstwa – przepisy, orzecznictwo, przykłady
REKLAMA
REKLAMA
Popełnić można wiele różnych przestępstw. Niektóre z nich są zagrożone większą karą, a inne mniejszą. Czasami może też wystąpić sytuacja, w której jakaś osoba chce dokonać czynu zabronionego i robi wszystko ku temu, a dokonanie tego przestępstwa z różnych przyczyn nie następuje. W takim przypadku taka osoba też ponosi odpowiedzialność karną.
Formy stadialne czynu
Czy zabroniony może być i jest rozpatrywany w różnych aspektach. Przede wszystkim, należy ustalić czy wystąpiły wszystkie znamiona tego przestępstwa wymienione w przepisie prawnokarnym. Po drugie, dużą rolę odgrywa także rodzaj winy sprawcy oraz jego zamiar. Po trzecie, istotne znaczenie ma także forma stadialna.
REKLAMA
REKLAMA
Wśród form stadialnych wyróżniamy:
- przygotowanie jako fazę pierwszą;
- usiłowanie jako fazę drugą;
- dokonanie jako fazę trzecią.
W niektórych czynach zabronionych wypełniono wszystkie te trzy fazy, a w niektórych tylko niektóre z nich. Może być bowiem sytuacja, w której osoba nie dokonała określonego przestępstwa np. zabójstwa, ponieważ napotkała ku temu przeszkodę. Tymczasem wtedy także poniesie odpowiedzialność karną, a jej tytułem będzie usiłowanie zabójstwa.
REKLAMA
Jan celuje z broni w Adama, wypowiada do niego słowa „teraz cię zabiję” i strzela. Nie trafia jednak w cel i nabój przelatuje obok Adama nikogo przy tym nie raniąc. - będzie to usiłowanie zabójstwa
Jan celuje z broni w Adama, wypowiada do niego słowa „teraz cię zabiję” i strzela. Nabój trafia w Adama, ale w inną część ciała. Adam zostaje w ten sposób ciężko ranny, ale żyje nadal. - W zależności od tego czy Adam przeżyje, Jan będzie odpowiadała albo za usiłowanie zabójstwa albo za zabójstwo.
Usiłowanie
Próba popełnienia przestępstwa też wiąże się z odpowiedzialnością karną.
W tym miejscu warto przytoczyć przepis art. 13 Kodeksu karnego, zgodnie z którym:
§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.
§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
W przytoczonym powyżej przepisie jest mowa o dwóch rodzajach usiłowania:
- udolnym – gdy sprawca robi wszystko, co może, żeby dokonać czynu, ale ten z przyczyn od niego niezależnych nie dochodzi do skutku;
- nieudolnym – gdy sprawca dąży do popełnienia czynu, który jest od samego początku obiektywnie niemożliwy do spełnienia gdy na przykład ktoś próbując kogoś otruć nie zdaje sobie sprawy o tym, że zamiast trucizny podaje mu zwykłą herbatę.
Co ważne, nawet w przypadku usiłowania nieudolnego sprawca poniesie karę. Tak zatem odpowiedzialność karna dotyczy również przypadków gdy popełnienie przestępstwa jest od samego początku całkowicie niemożliwe z uwagi na przykład na brak narzędzia zbrodni. Istotna jest tutaj wola, chęć sprawcy oraz przedsiębrane przez niego czynności, które zmierzają do złego. Oczywiście, dotyczy tylko przypadków gdy sprawca jest poczytalny w chwili usiłowania.
Warto nadmienić, iż charakterystyczna dla usiłowania nieudolnego niemożliwość popełnienia czynu może mieć charakter nieprzydatności jakościowej lub ilościowej.
Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 05 kwietnia 2007 roku (II Aka 52/07):
„Nieprzydatność środka do realizacji celu może wynikać nie tylko z jego nieprzydatności jakościowej, ale również z jego użycia w niewystarczającej ilości, z czego sprawca nie zdaje sobie sprawy. Tak będzie jednak wtedy tylko, gdy ta ilość środka, którym sprawca dysponuje i której używa do realizacji swojego zamiaru, już w momencie rozpoczęcia działania nie może wywołać żadnego zagrożenia dla atakowanego dobra prawnego.”
Możemy wyróżnić także usiłowanie ukończone oraz nieukończone.
Podział ten został scharakteryzowany między innymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18.10.2007 r. (II KK 170/07), zgodnie z którym:
„Usiłowanie nieukończone występuje wówczas, gdy sprawca nie ukończył ostatniej czynności zmierzającej do dokonania czynu zabronionego, natomiast usiłowanie zakończone zachodzi w sytuacji, gdy mimo ukończenia przez sprawcę ostatniej czynności nie doszło do powstania zamierzonego skutku.”
Kara za usiłowanie
Analizując aspekt kary za usiłowanie należy odnieść się do przepisu art. 14 Kodeksu karnego, zgodnie z którym:
§ 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.
§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Jak zatem można zauważyć usiłowanie jest dość surowo karane w polskim prawie karnym. Może bowiem grozić za nie taka sama kara, w tym maksymalna kara, jak w przypadku dokonania danego przestępstwa.
Co prawda, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lutego 1976 roku (Rw 45/76) podkreśla wyraźnie, iż „Kara wymierzona za usiłowanie popełnienia przestępstwa powinna być w zasadzie łagodniejsza niż za dokonanie przestępstwa” to jednak należy mieć na względzie również i to, że tymi samymi słowami Sąd Najwyższy niejako potwierdza, że dopuszczalne są od tego wyjątki umożliwiające zasądzenie za usiłowanie maksymalnej wysokości grożącej kary za dokonanie. Świadczyć może użyte przez Sąd Najwyższy słowo „w zasadzie”.
Należy też wskazać, iż sąd może inaczej potraktować przypadki usiłowania nieudolnego, ponieważ może wtedy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, albo wręcz odstąpić od jej wymierzenia. Jednakże koniecznym jest przy tym zwrócenie uwagi na to, iż wynikająca z paragrafu 2 art. 14 k.k. swoboda sądu w tym zakresie odnosić się może wyłącznie do usiłowania nieudolnego, czyli sytuacji gdy dokonanie było od samego początku niemożliwe. Sąd nie ma zaś prawa tak postąpić (nadzwyczajnie złagodzić karę, odstąpić od niej) w odniesieniu do przypadków, w których ma miejsce usiłowanie udolne.
Ponadto, warto też podkreślić, iż ewentualne skorzystanie przez sąd z takiego uprawnienia musi być odpowiednio uzasadnione w odniesieniu do konkretnego przypadku i nie może opierać się na dowolności czy przypuszczeniach sędziego orzekającego w sprawie.
Dokładne ustalenie wysokości kary za usiłowanie zależeć będzie od wielu okoliczności, w tym między innymi:
- stopnia realizacji czynu;
- przyczyny motywacji oraz jej poziomu;
- przyczyny niepowodzenia dokonania czynu zabronionego;
- sytuacji rodzinnej oraz majątkowej sprawcy;
- uprzedniej niekaralności.
Podsumowanie
Usiłowanie jest jedną z faz popełniania przestępstwa. Pomimo tego, iż nie udało się dokonać czynu, to jednak sprawca też może ponieść karę, która w niektórych przypadkach może być nawet tak samo surowa jak ta grożąca za dokonanie czynu. Są różne formy usiłowania: ukończone, nieukończone, udolne, nieudolne. Ostateczny wymiar zależy od wielu różnych okoliczności, w tym między innymi od stadium zaawansowania procesu popełniania czynu, rodzaju przeszkody uniemożliwiającej jego popełnienie. To sąd ustala jej wysokość po dokładnie przeprowadzonym postępowaniu.
W odniesieniu do usiłowania nieudolnego, sąd ma możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nawet odstąpienia od jej wymierzenia. Niemniej jednak wcale nie musi on skorzystać z tego uprawnienia, ponieważ zależeć to będzie do szczegółowych ustaleń indywidualnej sprawy.
Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku (j. t. Dz.U. z 2025 r., poz. 383)
Polecamy: Kalendarz 2026
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak
REKLAMA
REKLAMA