Czym jest oskarżenie prywatne

Część czynów zabronionych przez prawo karne jest ścigana z tzw. oskarżenia prywatnego. W takich sytuacjach to sam pokrzywdzony przestępstwem (nie zaś policja czy prokurator) składa akt oskarżenia do sądu karnego i domaga się ukarania (skazania) sprawcy. Pokrzywdzony występuje wówczas w roli tzw. oskarżyciela prywatnego.

Co istotne, jeżeli są także inni pokrzywdzeni tym samym czynem, to mogą oni także (aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej) przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Jakie czyny są ścigane z oskarżenia prywatnego

To, które przestępstwa są ścigane z oskarżenia prywatnego, jest ściśle określone przez przepisy Kodeksu karnego (dalej: KK). Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami są to:

1. wywołanie tzw. lekkiego uszczerbku na zdrowiu, o ile trwało maksymalnie 7 dni (czyli spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia), zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, o ile pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 2, 3 i 4 KK);
2. zniesławienie/pomówienie (art. 212 KK);
3. znieważenie (art. 216 KK);
4. uderzenie człowieka lub w inny sposób naruszenie jego nietykalności cielesnej (art. 217 KK).

Podkreślam, że tylko w tych sprawach można wnieść prywatny akt oskarżenia.

Prywatny akt oskarżenia, skarga

Z zasady prywatny akt oskarżenia sporządzany jest na piśmie przez pokrzywdzonego lub jego przedstawiciela (np. adwokata) i wnoszony do właściwego sądu rejonowego. Akt oskarżenia zasadniczo powinien spełniać warunki wymagane przy sporządzaniu pism procesowych w sprawach karnych. Każdorazowo powinien zawierać:

1. oznaczenie osoby oskarżonej;
2. oznaczenie zarzucanego jej czynu oraz
3. wskazanie dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Przepisy dopuszczają jednak dla pokrzywdzonego alternatywną możliwość. Otóż pokrzywdzony - zamiast składać akt oskarżenia bezpośrednio do sądu - może złożyć ustną bądź pisemną skargę na policji i wówczas to policja wnosi skargę do właściwego sądu. W razie potrzeby zabezpiecza też dowody.

Ponadto, jeżeli jest taka potrzeba, to policja, w postępowaniu toczącym się w trybie prywatnoskargowym, wykonuje - na polecenie sądu - określone przez sąd czynności dowodowe (np. przeszukanie, oględziny miejsca zdarzenia), a wyniki przekazuje sądowi.

Udział prokuratora

Co istotne, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny, wówczas prokurator - pomimo że czyn jest z zasady ścigany z oskarżenia prywatnego - może wszcząć postępowanie albo, jako oskarżyciel publiczny, wstąpić do postępowania już wszczętego. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, natomiast pokrzywdzony, który wcześniej wniósł już oskarżenie prywatne, korzysta z praw tzw. oskarżyciela posiłkowego. Gdyby się tak zdarzyło, że prokurator wstąpił do postępowania, ale odstąpił później od oskarżenia, to pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.

Pojednanie

Co do zasady przed rozprawą główną odbywa się tzw. posiedzenie pojednawcze, które prowadzi sędzia, ew. referendarz sądowy. Na wniosek lub za zgodą stron sąd może jednak - zamiast posiedzenia pojednawczego- wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego (prowadzi je mediator).

Warto wiedzieć, że w toku posiedzenia pojednawczego lub w wyniku mediacji możliwe jest pojednanie się obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się pomiędzy tymi samymi stronami. Równocześnie z pojednaniem strony mogą ponadto zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia „pozostające w związku z oskarżeniem”. Kategoria takich spraw jest dość pojemna, wszystko zależy od okoliczności danej sprawy. W razie pojednania stron postępowanie umarza się.

Oskarżenie wzajemne

Co ciekawe - oskarżony może wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia. Wzajemny akt oskarżenia może jednak dotyczyć tylko czynu, który jest ścigany z oskarżenia prywatnego i pozostaje w związku z czynem mu zarzucanym. Oskarżony może złożyć wzajemny akt oskarżenia do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Sąd rozpoznaje wówczas obie sprawy łącznie.

Oskarżenie wzajemne jest jednak niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania. Gdyby jednak prokurator objął oba oskarżenia wzajemne, to postępowanie toczy się z urzędu, a oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych.

Opłata na pokrycie zryczałtowanych wydatków

Od 1 lipca 2025 roku zmieniła się kwota opłaty, którą należy uiścić w sądzie, jeżeli chcemy, aby procedowana była sprawa z oskarżenia prywatnego - jest to aktualnie 1000 zł (było 300 zł). Kwota ta służy pokryciu tzw. zryczałtowanych wydatków.

Przedawnienie

Czyny ścigane z oskarżenia prywatnego podlegają, tak jak i (z zasady) inne czyny zabronione, regułom przedawnienia. Kodeks Karny (art. 101 § 2 KK) stanowi w tym względzie, że karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Jeżeli jednak w w/w okresie wszczęto postępowanie, to karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu (art. 102 § 1 KK).

Adwokat Agnieszka Kapała-Sokalska