Elastyczność prawa kanonicznego w kwestii małżeństwa

Czasami może wydawać się, iż Kodeks Prawa Kanonicznego czegoś nie reguluje, jakiegoś konkretnego przypadku. Ludzie przyzwyczajeni są bowiem do takiej sytuacji prawnej, która niemalże w całości jest uregulowana, nawet w częściach zupełnie prozaicznych czy oczywistych. Pojawiają się zatem pytania: czy rzeczywiście mamy do czynienia z lukami prawnymi, czy jest to jednak złudne wrażenie jest właściwym uregulowaniem. Może też zaistnieć inna sytuacja, a mianowicie chodzi o regulację, od której prawodawca przewiduje pewne wyjątki.

Wiek uprawniający do skutecznego zawarcia małżeństwa

W kan. 1083 KPK ustanowione zostało, iż małżeństwo ważnie zostaje zawarte po skończeniu czternastego roku życia dla kobiet i szesnastego dla mężczyzn. Nie ma od tego wyjątku, ale Konferencje Biskupów danego kraju mają prawo, aby wiek ten zawyżyć do godziwego (nie zaś ważnego) wstąpienia w związek małżeński. Regulacja zatem jest, ale istnieje też wyjątek, który może zostać określony w sposób fakultatywny przez partykularną władzę i na niekorzyść samych zainteresowanych. KPK reguluje sytuacje katolików na całym świecie, stąd odstępstwo od naczelnej zasady. W przeciwnym razie prawodawca zmuszony byłby do dokonania kodyfikacji dla danego państwa, a w najlepszym przypadku dla krajów w określonej szerokości geograficznej czy w zależności od kultury, tak jak to jest w prawie świeckim. Ustanowienie takiego uregulowania powoduje, iż zawarte małżeństwo wbrew któremuś z nich, albo może być nieważne, albo niegodziwe. Nieważnym bowiem małżeństwem będzie to zawarte poniżej wieku określonego w KPK, a niegodziwym poniżej wieku określonego przez władzę partykularną.

Zobacz też: Prawo małżeńskie kościelne i cywilne - różnice

Zastosowanie dyspensy

Innym przykładem wyjątków jest możliwość udzielenia dyspensy od danej przeszkody. Przykładowo dwie z nich to przeszkoda różnej wiary (kan. 1086 KPK) oraz pokrewieństwa (kan. 1091 KPK). Jest to podstawowa regulacja, wg której małżeństwo zawarte z osobą nieochrzczoną czy spokrewnioną w odpowiednim stopniu oraz linii jest nieważne, ale na korzyść zainteresowanych można od tego odstąpić. Możliwość zastosowania dyspensy uwarunkowana jest konkretną sytuacją stron starających się o nią. W przypadku przeszkody wieku, jego podwyższenia dokonuje się po analizie sytuacji w danym kraju, zaś w przy omawianych analizuje się bardziej konkretny przypadek. Przykładem może być sytuacja, gdy jeden z nupturientów nie ukończył wieku zalecanego przez władzę partykularną, ale ma zamiar zawrzeć związane małżeński, wówczas pod uwagę bierze się jego szczególną sytuację.

Kolejnymi przykładami niedookreślenia czy wręcz braku sprecyzowania są regulacje z kan. 1095 nr 2 oraz nr 3 KPK oraz kan. 1101 §2 KPK. Mowa jest w nich o istotnych obowiązkach małżeńskich, elementach małżeństwa, bez podania ich wykazu. Ich katalog wypracowany zostaje w praktyce, stąd brak jego zamknięcia, wskazuje to jednocześnie na rozwój prawa bez konieczności jego stałej modyfikacji w przypadku wypracowania czegoś nowego.

Można zatem wnioskować, iż KPK, regulując sytuacje prawne na całym świecie, musi uwzględniać specyfikę całego świata, a do tego jego ciągły rozwój. KPK nie jest zatem podręcznikiem, z którego można wszystko wyczytać, wręcz przeciwnie, aby prawidłowo zastosować przepisy kodeksowe wymaga to uwzględnienia i bycia na bieżąco z tym, co wypracowane zostaje w praktyce. Ciekawym przy tym jest fakt, iż tym sposobem treść kanonów nie przedawnia się, ale przez większy czasu zachowuje swoją aktualność.

Zobacz również: Nieważność małżeństwa katolickiego