Prawo małżeńskie kościelne i cywilne - różnice

Na początku podaję, iż analizy w kontekście prawa cywilnego w niniejszym artykule nie należy traktować jako eksperckiej, gdyż ta dziedzina prawa nie jest moją specjalizacją. Zdecydowałam się na takie rozważanie, aby ukazać, iż być może pewne różnice pomiędzy oboma porządkami prawnymi powinny skłonić do pewnych w nich zmian.

Pierwszą wybraną różnicą jest istnienie instytucji symulacji (wykluczenia) w kościelnym prawie małżeńskim (kan. 1101 KPK) a jej brak w KriO. Istota jej polega na dychotomii pomiędzy tym, co jest treścią wewnętrznego aktu woli, a przejawem jego na zewnątrz, przy jednoczesnym zachowaniu świadomości o tej różnicy. Dzięki temu, gdy przynajmniej jedna ze stron nie chce zawierać związku małżeńskiego, bądź nie chce zachować jego przymiotów czy elementów, ale równocześnie na zewnątrz składa przysięgę wprost przeczącej treści woli, wówczas zawiązany węzeł małżeński jest nieważny. Wada ta nie jest znana w cywilnym prawie rodzinnym. Być może wynika to z regulacji przez to prawo tego, co jest w jakiś sposób uzewnętrznione, a być może wynika to z tego, iż jest jakaś trudność w udowodnieniu takiej wady woli. Temu ostatniemu na pewno nie można zaprzeczyć, samo bowiem przyznanie się strony symulującej niekoniecznie musi być prawdziwe, to samo dotyczy świadków potwierdzających dokonanie wykluczenia. Czy zatem jest to jakiś brak kościelnego prawa małżeńskiego? Nie, bowiem w nim liczy się i tak obiektywny stan. A zatem, nawet gdy strona przyzna się do symulacji, mimo iż faktycznie ta nie miała miejsca, nawet, gdy świadkowie, strona przeciwna to potwierdzi, to powstały tym sposobem „pozytywny” wyrok jest nieważny, co oznacza, iż zawierany kolejny ślub kościelny nie zaistnieje. 

Zobacz również: Etapy kościelnego procesu o nieważność małżeństwa

Kolejnym przykładem jest kwestia wieku (kan. 1083 KPK). Wiemy, iż wg KPK związek zostaje ważnie zawarty, gdy kobieta ma ukończony czternasty rok życia zaś mężczyzna szesnasty. Pomijam kwestię godziwości oraz instytucję zakazu. Natomiast, wg KriO obie strony winny mieć ukończony osiemnasty rok życia, chociaż dopuszcza się zawarcie jego przed ukończeniem przed ukończeniem przepisanego wieku, a po ukończeniu szesnastego roku przez kobiety (art 10 §1 KriO). Czyżby zatem regulacja cywilna była lepsza, gdyż bliższa naszej kulturze? Nie o to chodzi, bowiem różnica wynika z faktu, iż KriO dotyczy tylko sytuacji w Polsce, nie zaś na całym świecie, jak to jest w przypadku KPK. Stąd Prawodawca kościelny mógł „pozwolić” sobie na zaniżenie wieku, przyznając jednocześnie prawo jego zawyżenia do godziwości zawarcia przez kościelną władzę partykularną, co w Polsce nastąpiło. Warto jednak przytoczyć inne cywilne regulacje w tym kontekście, a mianowicie brak możliwości unieważnienia związku w przypadku, gdy nastąpiło osiągnięcie wymaganego wieku, bądź gdy kobieta zaszła w ciążę (ar. 10 §3 oraz §4 KriO). Te z kolei różnice wynikają z innego podejścia, co jest widoczne w używanej nomenklaturze: unieważnienie związku (prawo cywilne) a stwierdzenie bądź orzeczenie jego nieważności (prawo kanoniczne).