Formalności spadkowe – stwierdzenie nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia

Tylko osoba legitymująca się stwierdzeniem nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia może być uznana za spadkobiercę. Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Kto może żądać stwierdzenia nabycia spadku?

Zgodnie z art. 1025 k.c. z wnioskiem takim może wystąpić jedynie osoba „mająca w tym interes”, a więc osoba, której sytuacja ulegnie polepszeniu na skutek nabycia prawa do spadku. Do kręgu osób mających interes prawny należą zatem przede wszystkim spadkobiercy, zapisobiercy, osoby uprawnione do zachowku jak i wierzyciele – zarówno spadkodawcy jak i spadkobiercy. 
W jakim czasie wniosek może zostać złożony?

Zobacz: Prawo do dziedziczenia w przypadku separacji

Koleją kwestią jest okres w jakim można taki wniosek składać. Otóż przeprowadzenie postępowania spadkowego nie jest ograniczone żadnym terminem. Może być przeprowadzone nawet po upływie kilkudziesięciu lat od chwili śmierci spadkodawcy. Nawet w takim przypadku o tym kto zostanie uznany za spadkobiercę decyduje stan z chwili otwarcia spadku. Tak więc jeżeli spadkobierca (który żył w chwili śmierci spadkodawcy) zmarł przed złożeniem wniosku o nabycie spadku to zostanie uznany za spadkobiercę przez sąd, a to co dziedziczył wejdzie w skład spadku po nim.

Zobacz: Sposoby dokonania podziału spadku

Jak złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest pierwszym krokiem do formalnego załatwienia kwestii spadkowych. Powinien on zostać złożony do Wydziału Cywilnego Sądu Rejonowego właściwego ze względu na ostatnie stałe miejsce zamieszkania spadkodawcy. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien zawierać:
• imię, nazwisko i adres osoby składającej wniosek oraz imiona, nazwiska i adresy osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, 
• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz jego ostatnie miejsce stałego zamieszkania, 
• do wniosku należy dołączyć akt zgonu oraz inne akty stanu cywilnego wskazujące na pokrewieństwo osób wskazanych we wniosku ze zmarłym (odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu małżeństwa), 
• jeżeli zmarły zostawił testament lub testamenty, należy je wszystkie wymienić we wniosku i dołączyć w oryginale, 
• należy również dołączyć kserokopie wniosku (odpisy) w takiej ilości, żeby można było doręczyć po jednym odpisie wniosku każdemu uczestnikowi. 

Ważną kwestią jest także wskazanie we wniosku czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne. Aby zapobiec oszustwom sąd także z urzędu ustala krąg spadkobierców. Jeżeli stwierdzi istnienie nieujawnionych dotychczas spadkobierców to wzywa ich do dziedziczenia przez ogłoszenie, w którym zamieszcza także wezwanie do stawienia się w ciągu 6 miesięcy od daty ogłoszenia. W przeciwnym wypadku spadkobiercy Ci zostaną pominięci w stwierdzeniu nabycia.

Zobacz: Kodeks cywilny-spadki

Akt poświadczenia dziedziczenia

Od października 2008 r. istnieje możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia w zastępstwie stwierdzenia nabycia spadku.

Akt poświadczenia dziedziczenia stanowi pozasądowe stwierdzenie nabycia praw i obowiązków w drodze dziedziczenia. Sporządzony przez notariusza, wywołuje te same skutki prawne co prawomocne stwierdzenie nabycia spadku. 

Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do spadków nabywanych zarówno tytułem dziedziczenia ustawowego jak i testamentowego. Wyjątek dotyczy przypadków, gdy dziedziczenie następuje na podstawie testamentu szczególnego (czyli testamentu ustnego, sporządzonego na polskim statku morskim lub powietrznym). Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz sporządza protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. 
Notariusz może także otworzyć i ogłosić testament. Jeżeli istnieją wątpliwości co do kręgu spadkobierców, wielkości ich udziałów, bądź też został sporządzony już wcześniej taki akt albo wydane zostało wcześniej postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku, a także jeżeli przy sporządzeniu protokołu dziedziczenia nie były obecne wszystkie osoby zainteresowane (czyli potencjalni spadkobiercy ustawowi i testamentowi) oraz w przypadku gdy istnieją testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone notariusz ma obowiązek odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.

Zobacz: Notarialne poświadczenie dziedziczenia

Zgodnie z art. 95f § 1 ustawy prawo o notariacie akt poświadczenia dziedziczenia powinien zawierać:

• dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu,
• imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko zastępcy,
• imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL,
• datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania,
• wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł - imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwę i siedzibę,
• tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu,
• wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim,
• powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu, 
• podpisy wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia,
• podpis notariusza,
• adnotację o dokonaniu rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia.

Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu wpisuje go do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. Tylko zarejestrowany akt jest ważny.

Gdyby zdarzyło się, że doszło do zarejestrowania kilku aktów poświadczenia dziedziczenia sąd spadku za wniosek osoby uprawnionej uchyla te akty i stwierdza postanowieniem nabycie spadku. Jeżeli obok zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia istnieje postanowienie o stwierdzeniu nabycia dotyczące tego samego spadku, sąd uchyla zarejestrowany akt.