Jaka jest procedura stosowania tymczasowego aresztowania?

Kto orzeka o tymczasowym aresztowaniu?

Zastosowanie tymczasowego aresztowania zawsze należy do sądu, niezależnie od tego czy postępowania karne jest na etapie postępowania przygotowawczego czy też na etapie postępowania sądowego.

W przypadku postępowania sądowego orzeka sąd prowadzący sprawę, zaś w przypadku postępowania przygotowawczego – sąd rejonowy właściwy dla miejsca prowadzenia sprawy. Wyjątkowo w razie sytuacji niecierpiącej zwłoki może to też być inny sąd rejonowy. Naturalnie w postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka nie sam z siebie – a wyłącznie na pisemny wniosek prokuratora.

Warunki wydania decyzji o tymczasowym aresztowaniu

Aby wydana została decyzja o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wobec danej osoby, musi ona mieć uprzednio przedstawione zarzuty. To oznacza, że taka osoba musi mieć status podejrzanego (w postępowaniu przygotowawczym) lub oskarżonego (w postępowaniu sądowym).

W przedmiocie orzeczenie tego środka sąd orzeka na posiedzeniu po uprzednim przesłuchaniu podejrzanego/oskarżonego, chyba, że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Zatem warunkiem formalnym jest zwołanie przez sąd posiedzenia.

Kwestia posiadania obrońcy i jego udziału

Oskarżony lub podejrzany ma prawo posiadać obrońcę, z tym że trzeba podkreślić, iż przepis art. 249 § 1 Kodeksu postępowania karnego stwierdza, iż zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. Wówczas zawiadamia się obrońcę o terminie posiedzenia (przeważnie jest to zawiadomienie w trybie “nagłym” za pomocą faksu lub telefonu)

Niezależnie od powyższego – obrońcę dopuszcza się do udziału w posiedzeniu, jeżeli się stawi (czyli np. nie był zawiadamiany o terminie posiedzenia, ale sam się o nim dowiedział w sekretariacie sądu lub od rodziny zatrzymanego)

Z kolei prokuratora zawsze zawiadamia się o posiedzeniu (co pokazuje “nierówność broni” stron”), natomiast również jego niestawiennictwo nie blokuje prowadzenia posiedzenia.

Postanowienie sądu i jego zaskarżalność

W przedmiocie stosowanie lub niestosowania wszelkich środków zapobiegawczych (a więc także naturalnie – aresztu) sąd zawsze wydaje postanowienie.

Przedmiotowe postanowienie jest zaskarżalne w drodze zażalenia, które można złożyć w terminie 7 dni od ogłoszenia postanowienia. Zażalenie to składa się do sądu wyższej instancji, ale zawsze za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Zażalenie to jest bezpłatne i przysługuje stronom postępowania (tj. zarówno oskarżonemu/podejrzanemu i jego obrońcy, jak i prokuratorowi)

Zobacz: Areszt tymczasowy jako ostateczny środek zapobiegawczy

Przesłanki wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu

Zgodnie z tym co było wskazane powyżej - po przesłuchaniu oskarżonego oraz wysłuchaniu wniosku obrońcy i prokuratora (jeżeli się stawią) – sąd wydaje posiedzenie w przedmiocie stosowania lub niestosowania tymczasowego aresztowania.

Kodeks postępowania karnego określa dokładnie pewne przesłanki, kiedy tymczasowe aresztowanie może być zastosowane.

Zastosowanie tymczasowego aresztowania wymaga, aby spełnione były przesłanki ogólne stosowania środków zapobiegawczych (określone w art. 249 § 1 KPK) oraz przesłanki szczególne (co najmniej jedna) z art. 248 § 1-3 KPK.

Przesłanki ogólne to:

- potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania

- zaistnienie sytuacji, w której dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (lub podejrzany) popełnił przestępstwo

Powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Istnieje również trzecia przesłanka, ze swego charakteru wyjątkowa. Otóż można wyjątkowo stosować tymczasowe w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa w sytuacji, w której zachodzi obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie umyślnej zbrodni lub występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Przesłanki szczególne to, sytuacje gdy:

1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu

2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

3) “jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą

4) zachodzi potrzeba stosowania tzw. “aresztu prewencyjnego” - można go zastosować wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Do kiedy trwa tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowe aresztowanie trwa na okres wyznaczony w postanowieniu sądu. Potem może być ewentualnie wydłużane – przepisy procedury karnej przewidują mechanizm przedłużania stosowania tego środka zapobiegawczego.

Teoretycznie natomiast tymczasowe aresztowanie może trwać aż do chwili rozpoczęcia wykonywania kary, pod warunkiem, iż wymierzona kara była karą pozbawienia wolności.

Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary

Niejako na “pocieszenie” sytuacji podejrzanych/oskarżonych aresztowanych trzeba wskazać, iż okres przebywania w areszcie jest im zaliczany na poczet kary orzekanej przez sąd. Oznacza to, że o tę część kary mają “krócej”.

Kowalski przebywał w areszcie równo rok. Sąd orzekł wyrok 2 lat pozbawienia wolności i zaliczył mu areszt na poczet kary. Oznacza to, że w praktyce Kowalskiemu pozostał tylko rok pozbawienia wolności do odbycia.

Zobacz serwis: Więziennictwo