Dozór elektroniczny (SDE) - podstawowe informacje

Podstawa prawna

Zasady dozoru elektronicznego, a mówiąc precyzyjniej - systemu dozoru elektronicznego zostały uregulowane w rozdziale VIIa Kodeksu karnego wykonawczego (dalej: k.k.w.). Zgodnie z art. 43b § 1 k.k.w. dozór elektroniczny polega na kontroli zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych. Dozór elektroniczny może mieć trojaką postać: stacjonarną, mobilną lub zbliżeniową (art. 43b § 3 k.k.w.). Dozór stacjonarny polega na przebywaniu przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu, dozór mobilny polega na kontrolowaniu bieżącego miejsca pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa, zaś dozór zbliżeniowy polega na kontroli zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd. Jeżeli chodzi o pojęciu system dozoru elektronicznego, to stanowi on ogół metod postępowania i środków technicznych służących do wykonywania dozoru elektronicznego (art. 43b § 2 k.k.w.).

Polecamy: Serwis Inforlex Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – procedury

Przesłanki stosowania dozoru elektronicznego

Procedura stosowania dozoru elektronicznego, zgodnie z art. 43lc k.k.w. rozpoczyna się na wniosek, który może być złożony przez skazanego lub na wniosek jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego. Nadto, należy pamiętać, że wniosek taki musi być uzasadniony i złożony na piśmie, co wynika z art. 43ld k.k.w. Kolejną istotną kwestią jest sposób uzasadnienia, albowiem ustawodawca wprost wskazał wymagania dla osób, które chcą odbywać karę w ramach dozoru elektronicznego, i tak zgodnie z art. 43la §1 k.k.w. muszą być spełnione łącznie następujące warunki:

1) wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 (tj. recydywa) Kodeksu karnego

2) jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary

3) skazany posiada określone miejsce stałego pobytu

4) osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, co wynika z treści art. 43h § 3 k.k.w.

5) odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art.43h §1 k.k.w. czyli muszą istnieć warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz dające możliwości organizacyjne ich obsługi.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, iż w chwili obecnej ustawodawca rozważa możliwość zezwolenia na odbywania kary w ramach dozoru elektronicznego dla skazanych na karę do 1 roku i 6 miesięcy, co wynika z opinii do ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1184).

O odbywanie kary w ramach dozoru elektronicznego, może również ubiegać się skazany, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym (art. 43la § 2 k.k.w.). Natomiast, jeżeli skazany, rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym, to można mu udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego (art. 43la § 3 k.k.w.).

Ustawodawca przewidział również sytuację, gdy osoby zamieszkujące ze skazanym nie wyraziły zgody na odbywanie przez niego kary w ramach dozoru elektronicznego. Wówczas zgodnie z art. 43la § 4 k.k.w.) sąd może udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego pomimo braku zgody, o której mowa w art. 43h § 3 k.k.w., jeżeli wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła, i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu.

Właściwy sąd

Skazani jak również ich pełnomocnicy, często składają wnioski o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w ramach dozoru elektronicznego do sądu rejonowego, który wydał wyrok skazujący. Być może błąd ten wynika z faktu, iż część osób uznaje wniosek o udzielenie dozoru elektronicznego jako środek odwoławczy, zaś środki odwoławcze wnosi się za pośrednictwem sądu, który rozpoznaje sprawę. Niestety tak nie jest. Otóż, zgodnie z art. 43e § 1 k.k.w. wniosek o zezwolenie na odbywanie kary w ramach dozoru elektronicznego rozpoznaje sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa czyli mówiąc najprościej właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd okręgowy.

Orzeczenie sądu

Zgodnie z art. 43ld § 4 k.k.w. sąd penitencjarny wydaje postanowienie w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku. W treści postanowienia, w myśl art. 43lh § 1 k.k.w. sąd penitencjarny określa miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania nałożonych obowiązków oraz rodzaj podlegających zainstalowaniu środków technicznych, a nadto wyznacza termin i określa sposób zgłoszenia przez skazanego podmiotowi dozorującemu gotowości do zainstalowania rejestratora stacjonarnego lub przenośnego lub nadajnika. Na wydane przez sąd postanowienie, zgodnie z art. 43lj § 1 i § 2 oraz art. 43lk k.k.w. przysługuje zażalenie, które w terminie 7 dni może złożyć skazany lub jego obrońca, prokurator, a także sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o udzielenie zezwolenia. Zażalenie przysługuje również na postanowienie sądu penitencjarnego o odmowie udzielenia zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego i przysługuje ono skazanemu lub jego obrońcy, prokuratorowi, a także sądowemu kuratorowi zawodowemu lub dyrektorowi zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o udzielenie zezwolenia. Złożone zażalenie musi być przekazane niezwłocznie sądowi odwoławczemu, który z kolei ma 7-dniowy termin na jego rozpoznanie.

Ponowny wniosek o udzielenie dozoru elektronicznego

Sąd penitencjarny nie zawsze wyraża zgodę na wykonanie kary w ramach systemu dozoru elektronicznego i wówczas skazani zastanawiają się czy mimo złożenia zażalenia i w efekcie utrzymania w mocy niekorzystnego dla nich postanowienia o odmowie wyrażenia zgody na dozór elektroniczny, mogą jeszcze coś zrobić. Otóż, zgodnie z art. 43ll k.k.w. ustawodawca przewidział możliwość ponownego złożenia wniosku przez skazanego lub jego obrońcę o udzielenie zezwolenia, w tej samej sprawie, przy czym wniosek złożony przed upływem 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia, pozostawia się bez rozpoznania.

Obowiązki skazanego

W sytuacji, gdy sąd penitencjarny pozytywnie rozpozna wniosek o wykonanie kary w ramach dozoru elektronicznego, skazany ma obowiązki, których musi przestrzegać. Do głównych obowiązków należy:

- zgłoszenie podmiotowi dozorującemu, w terminie i w sposób, które zostały określone przez sąd, gotowość do instalacji środków technicznych (art. 43m § 1 k.k.w)

- nieprzerwanie nosić nadajnik (art. 43n § 1 pkt 1 k.k.w.)

- dbać o powierzone mu środki techniczne, w tym zwłaszcza chronić je przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku, oraz zapewniać ich stałe zasilanie energią elektryczną (art. 43n § 1 pkt 2 k.k.w.)

- udostępniać podmiotowi dozorującemu powierzone środki techniczne do kontroli, naprawy lub wymiany na każde żądanie tego podmiotu, w tym również umożliwiając pracownikom tego podmiotu wejście do pomieszczeń, w których skazany przebywa, lub na nieruchomość stanowiącą jego własność lub będącą w jego zarządzie (art. 43n § 1 pkt 3 k.k.w.)

- udzielać prezesowi sądu lub upoważnionemu sędziemu, sądowemu kuratorowi zawodowemu, podmiotowi dozorującemu i podmiotowi prowadzącemu centralę monitorowania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiać się na wezwania sędziego i kuratora (art. 43n § 1 pkt 4 k.k.w.)

- udzielać osobom upoważnionym, na ich żądanie, wyjaśnień, o których mowa w art. 43n § 1 pkt 4 k.k.w., również przy użyciu rejestratora stacjonarnego (art. 43n § 2 pkt 4 k.k.w.)

-udzielać osobom upoważnionym, na ich żądanie, wyjaśnień, o których mowa w art. 43n § 1 pkt 4 k.k.w., również przy użyciu rejestratora przenośnego (art. 43n § 3 pkt 3 k.k.w.)

- obowiązek pozostawać we wskazanym przez sąd miejscu w wyznaczonym czasie (art. 43n § 2 pkt 1 k.k.w.), przy czym zgodnie z art. 43na k.k.w. sąd penitencjarny określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie np. na świadczenie pracy, wykonywanie praktyk religijnych, kształcenia się itp.

- odbierać połączenia przychodzące do rejestratora stacjonarnego (art. 43n § 2 pkt 2 k.k.w.)

- umożliwiać sądowemu kuratorowi zawodowemu wejście do mieszkania lub na nieruchomość, gdzie zainstalowano rejestrator (art. 43n § 2 pkt 3 k.k.w.)

- nieprzerwanie nosić rejestrator przenośny (art. 43n § 3 pkt 1 k.k.w.)

- odbierać połączenia przychodzące do rejestratora przenośnego (art. 43n § 3 pkt 2 k.k.w.)

Uchylenie zezwolenia na odbywanie kary w ramach dozoru elektronicznego

W myśl art. 43lm § 1 k.k.w. przed uchyleniem zezwolenia na odbywanie kary w ramach systemu dozoru elektronicznego, sąd penitencjarny może wysłuchać skazanego lub jego obrońcę, a także sądowego kuratora zawodowego oraz przedstawiciela skazanego. Uchylenie dozoru następuje w formie postanowienia, które jest zaskarżalne. Na złożenie zażalenia przysługuje 7-dniowy termin.

Istotną kwestią jest również sytuacja, gdy skazany, który korzysta ze zwolnienia na czasowe opuszczenie miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego, nie powrócił do określonego miejsca w wyznaczonym czasie. Wówczas ustawodawca, w art. 43zab k.k.w. przewidział możliwość uchylenia zezwolenia na odbycie kary przez skazanego w ramach systemu dozoru elektronicznego.

Uchylenie zezwolenia, zgodnie z art. 43zaa § 1 k.k.w. następuje obligatoryjnie w sytuacji, gdy:

- skazany nie zachowa wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości, o której mowa w art. 43m § 1 k.k.w., albo uchyla się od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika

- skazany, odbywając karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku

- odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona

- skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie.

Wprawdzie ustawodawca przewiduje możliwość, aby sąd penitencjarny mógł odstąpić od uchylenia zezwolenia, o którym mowa w art. 43zaa §1 k.k.w., w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, jednak nie wiadomo jakie są to przypadki i wówczas sąd wydaje orzeczenie wedle własnego uznania, co może doprowadzić do sytuacji, że w podobnym przypadku są wydane dwa różne orzeczenia.

Jeżeli sąd penitencjarny uzna, że należy uchylić zezwolenie, to wówczas zgodnie z art. 43zac k.k.w. orzeka się o tym, w jakim zakresie karę pozbawienia wolności należy uznać za wykonaną, uwzględniając zaliczenie na poczet kary okresu objętego systemem dozoru elektronicznego. Dodatkowo sąd zawiadamia skazanego o pozostałym do odbycia wymiarze kary. Nadto, sąd poleca doprowadzenie skazanego do jednostki penitencjarnej, o czym skazanego należy pouczyć.

W sytuacji, gdy zezwolenie zostało uchylone, skazany nie może ponownie ubiegać się o ponowne udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie

Ustawodawca przewidział możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego, który odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Wówczas, zgodnie z art. 43ln §1 k.k.w. sąd penitencjarny orzeka na posiedzeniu. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeden istotny szczegół, a mianowicie, na fakt, że udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest dopuszczalne wobec skazanego, który odbywa w systemie dozoru elektronicznego zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 43ln § 4 k.k.w.).

O warunkowym przedterminowym zwolnieniu sąd orzeka na wniosek, który może złożyć także kurator. Innymi słowy skazany, który nie ma wiedzy prawniczej może liczyć na wsparcie innych osób. Nadto udzielając warunkowego przedterminowego zwolnienia, sąd uchyla zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (art. 43ln § 3 k.k.w.).

Uznanie kary za wykonaną

Zgodnie z treścią art. 43za § 1 k.k.w. karę w systemie dozoru elektronicznego uznaje się za wykonaną z dniem zakończenia wykonywania tego dozoru, chyba że uchylono zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Z kolei, w przypadku gdy kara w systemie dozoru elektronicznego została objęta karą łączną, sąd, który orzekł karę łączną, niezwłocznie informuje o tym sąd właściwy w sprawach wykonywania dozoru elektronicznego. Wówczas sąd właściwy w sprawach wykonywania dozoru elektronicznego wydaje wówczas polecenie, o którym mowa w art. 43t § 1 pkt 6 k.k.w. tzn., że podmiot dozorujący po zakończeniu dozoru, a także na polecenie sądu lub sądowego kuratora zawodowego, usuwa nadajnik, rejestrator stacjonarny lub rejestrator przenośny używany przez osobę chronioną lub skazanego, chyba że nie jest to celowe ze względu na rodzaj i wymiar orzeczonej kary łącznej (art. 43za § 2 k.k.w.).

Polecamy serwis: Więziennictwo