Emerytury z zagranicy wciąż budzą wątpliwości. MRPiPS odpowiada na ważne pytania

• Emerytury z zagranicy wciąż budzą wątpliwości
• Odpowiedź ministerstwa

Emerytury z zagranicy wciąż budzą wątpliwości

Kwestie dotyczące pobierania emerytur z zagranicy nadal rodzą różnorodne problemy interpretacyjne. Jak podkreślają posłowie Jarosław Sachajko, Anna Gembicka i Marek Jakubiak coraz więcej obywateli naszego kraju, którzy pracowali zarówno w Polsce, jak i w krajach Unii Europejskiej lub EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), osiąga prawa do świadczeń emerytalno-rentowych. „Część z nich otrzymuje równoległe świadczenia z dwóch i więcej państw, jednak jest grupa osób, której emeryturę lub rentę za połączony czas pracy w Polsce i za granicą wypłaca ZUS” – podano w interpelacji. Posłowie zwracają uwagę na fakt, iż wiele osób napotyka na niejasne przepisy i skomplikowane umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. 

Z tego powodu ministrowi rodziny i polityki społecznej zostały zadane następujące pytania:

1. Jak wygląda i jak długo trwa procedura (wyliczanie wysokości emerytury) międzynarodowa w oczekiwaniu na przyznanie emerytury w przypadku państw z Unii Europejskiej i spoza UE łączonej z polskim świadczeniem?
2. Jak wygląda opodatkowanie zagranicznej emerytury w Polsce i za granicą, czy kwoty te zmieniały się w ciągu ostatnich 10 lat?
3. Z jakimi państwami Polska posiada umowy o wypłacaniu emerytur obywatelom Polski?
4. Z jakimi państwami Polska posiada umowy o wypłacaniu emerytur obywatelom niepolskim, jaka jest wysokość wypłacania tych świadczeń?
5. Jakie są warunki poszczególnych umów dotyczących wypłacania emerytur?
6. W jakiej kwocie wypłacono łącznie obywatelom Polski emerytury zagraniczne, proszę o dane z lat: 2018, 2019, 2020, 202, 2022.

Odpowiedź ministerstwa

Odpowiedzi 5 marca 2024 r. udzielił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Sebastian Gajewski. Publikujemy ją w całości:

"Ad 1.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) realizuje unijne rozporządzenia nr 883/2004^[1] oraz nr 987/2009^[2], a także łączące Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym.

Rozporządzenia nr 883/2004 oraz 987/2009 i dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym opierają się na zasadzie współpracy instytucji ubezpieczeniowych państw i zawierają postanowienia ułatwiające uzyskanie emerytury.

Tryb ustalania emerytury z zastosowaniem rozporządzeń nr 883/2004 oraz 987/2009

Instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich UE/EFTA współpracują ze sobą przy ustalaniu świadczeń, np. instytucja jednego państwa członkowskiego może przesyłać instytucji innego państwa członkowskiego UE/EFTA wnioski, dokumenty i informacje niezbędne do ustalania prawa do świadczeń i wypłaty świadczeń. Wymiana informacji między instytucjami państw członkowskich UE/EFTA odbywa się głównie w formie elektronicznej w Systemie Elektronicznej Wymiany Informacji dotyczących Zabezpieczenia Społecznego – EESSI.

Unijne zasady proceduralne ustalania emerytury dla osób, które pracowały w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE/EFTA uregulowane są m.in. w art. 50 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 oraz w art. 45 ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, wszystkie instytucje właściwe określą uprawnienie do świadczeń na podstawie ustawodawstw państw członkowskich, którym podlegał zainteresowany, kiedy złożone zostanie podanie o przyznanie świadczenia, o ile zainteresowany w sposób wyraźny nie ubiega się o odroczenie przyznania świadczeń z tytułu starości na podstawie ustawodawstwa jednego lub więcej państw członkowskich.

Zgodnie z art. 45 ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009, wnioskodawca składa wniosek o świadczenie do instytucji jego miejsca zamieszkania lub instytucji ostatniego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu podlegał. Jeżeli zainteresowany nigdy nie podlegał ustawodawstwu stosowanemu przez instytucję miejsca zamieszkania, instytucja ta przekazuje wniosek instytucji ostatniego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu podlegał zainteresowany. Zgodnie z art. 45 ust. 5 rozporządzenia nr 987/2009, data złożenia wniosku jest wiążąca dla wszystkich zainteresowanych instytucji.

Oznacza to, że rozporządzenia nr 883/2004 oraz nr 987/2009 przewidują możliwość złożenia przez klienta wniosku o emeryturę tylko w instytucji ubezpieczeniowej jednego państwa i wniosek ten uruchamia postępowanie o emeryturę w instytucjach wszystkich innych państw członkowskich, w których klient pracował. Osoba taka nie musi zatem składać odrębnych wniosków o emeryturę w każdym z państw członkowskich UE/EFTA, a wystarczy, że wniosek o emeryturę złoży w instytucji ubezpieczeniowej jednego państwa członkowskiego UE/EFTA, a instytucja ta przekaże wniosek o emeryturę do wszystkich instytucji pozostałych państw członkowskich, w których klient pracował. Instytucje wszystkich państw członkowskich, w których klient pracował, przyjmują tę samą datę złożenia wniosku.

Każda z instytucji ubezpieczeniowych państw członkowskich rozpatruje w takim przypadku wniosek według swoich krajowych przepisów prawa i klient otrzymuje odrębną decyzję o emeryturze z każdego z państw członkowskich UE/EFTA, w których pracował. Osoba taka może otrzymywać emeryturę z każdego z państw członkowskich UE/EFTA, w których pracowała, o ile spełni warunki wymagane do nabycia świadczenia w każdym z tych państw.

Instytucja ubezpieczeniowa każdego z państw członkowskich UE/EFTA wypłaca swoje świadczenia bezpośrednio osobom zainteresowanym. ZUS nie pośredniczy w wypłacie zagranicznych emerytur z innego państwa członkowskiego UE/EFTA dla osób zamieszkałych w Polsce.

Rozporządzenie nr 883/2004 przewiduje bezpośrednie transferowanie świadczeń przez instytucje państw członkowskich. Oznacza to, że instytucja państwa członkowskiego UE/EFTA może przekazywać emeryturę za granicę bezpośrednio do innego państwa członkowskiego UE/EFTA, na rachunek bankowy świadczeniobiorcy, w państwie jego zamieszkania.

Przykładowo, jeżeli osoba mieszka w Polsce i uzyska emeryturę z innego państwa członkowskiego UE/EFTA, to może ją otrzymywać na rachunek w banku w Polsce i bank ten będzie pobierał od tego świadczenia składkę na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczkę na podatek dochodowy, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Jeżeli natomiast osoba mieszka za granicą w państwie członkowskim UE/EFTA, polska emerytura może być na wniosek przekazywana przez ZUS na rachunek bankowy w państwie zamieszkania świadczeniobiorcy i ZUS pobiera od tego świadczenia składkę na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczkę na podatek dochodowy, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.

Tryb ustalania emerytury z zastosowaniem łączących Polskę dwustronnych umów o zabezpieczeniu społecznym

Łączące Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym przewidują zasadę współpracy obu państw-stron umowy. Na podstawie danej umowy międzynarodowej o zabezpieczeniu społecznym instytucje państw-stron tej umowy współpracują ze sobą, w tym instytucja jednego państwa-strony umowy może przesyłać instytucji drugiego państwa-strony umowy wnioski, dokumenty i informacje niezbędne do ustalania prawa do świadczeń i wypłaty świadczeń. Wymiana informacji między instytucjami państw-stron umowy odbywa się głównie w formie papierowej drogą pocztową.

Na podstawie danej dwustronnej umowy o zabezpieczeniu społecznym osoba zainteresowana może złożyć wniosek o emeryturę w instytucji tylko jednego państwa-strony umowy i wniosek ten uruchamia międzynarodowe postępowanie o emeryturę w instytucjach obu państw-stron umowy.

Przykładowo, Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki (USA). Jeśli zatem wnioskodawca pracował w Polsce i USA, to może ubiegać się o emeryturę z obu tych państw i może uzyskać polską emeryturę oraz emeryturę amerykańską (o ile spełni warunki wymagane do nabycia świadczenia w tych państwach). Osoba taka nie musi zatem składać odrębnych wniosków o emeryturę w Polsce i USA, a wystarczy, że wniosek o emeryturę złoży w instytucji ubezpieczeniowej jednego państwa-strony umowy i instytucja ta przekaże wniosek o emeryturę do instytucji drugiego państwa-strony umowy. W takim przypadku instytucje ubezpieczeniowe Polski i USA przyjmują tę samą datę złożenia wniosku i rozpatrują wniosek na podstawie swoich krajowych przepisów prawa. Wnioskodawca otrzymuje wówczas dwie odrębne decyzje w sprawie emerytury - z instytucji ubezpieczeniowej każdego z zainteresowanych państw. Jeżeli instytucja każdego z państw-stron umowy przyznała prawo do emerytury, wówczas wnioskodawca otrzymuje emeryturę z obu tych państw.

Łączące Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym przewidują bezpośrednie transferowanie świadczeń przez instytucje państw-stron umowy do państwa zamieszkania, z wyjątkiem umowy z b. Jugosławią.

Tym samym ZUS nie pośredniczy w wypłacie zagranicznych emerytur z innych państw, z którymi Polskę łączy dwustronna umowa o zabezpieczeniu społecznym (z wyjątkiem umowy z b. Jugosławią). Przykładowo, na podstawie umowy z USA amerykańska instytucja ubezpieczeniowa przekazuje osobom zamieszkałym w Polsce amerykańskie emerytury do Polski, a ZUS przekazuje polskie emerytury osobom zamieszkałym w USA na rachunki bankowe w USA.

Długość procedury unijnej i międzynarodowej w sprawie o przyznanie zagranicznej emerytury i polskiej emerytury

Brak jest danych dotyczących długości trwania procedury unijnej i międzynarodowej w sprawie o przyznanie zagranicznej emerytury z państw UE/EFTA lub państw umownych. Dane takie mogą posiadać zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich UE/EFTA lub państw umownych, które przyznają zagraniczne świadczenia.

ZUS posiada dane dotyczące średniego czasu załatwiania wniosków o przyznanie polskiej emerytury, renty, renty socjalnej i świadczenia przedemerytalnego, złożonych w ZUS i dotyczących osób, które mają zagraniczne okresy ubezpieczenia w państwach UE/EFTA lub w państwach umownych. Według danych za rok 2023 średni czas załatwiania wniosku o przyznanie polskiego świadczenia w jednostkach ZUS realizujących unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz umowy międzynarodowe wyniósł 52,6 dni.

Ad 2.

Zgodnie z informacją przekazaną przez Ministerstwo Finansów obowiązki podatkowe osób osiągających dochody z zagranicy zależą od:

• miejsca ich zamieszkania dla celów podatkowych,
• rodzaju uzyskiwanych dochodów oraz
• regulacji zawartych we właściwej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Zakres obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz kryteria jego ustalania określa ustawa PIT^[3].

Zgodnie z przepisami tej ustawy osoby fizyczne podlegają w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu albo ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.

Jeżeli osoba ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, to podlega obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów), bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (nieograniczony obowiązek podatkowy) – art. 3 ust. 1 ustawy PIT.

Natomiast osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Polski miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Polski (ograniczony obowiązek podatkowy) – art. 3 ust. 2a ustawy PIT.

Powyższe przepisy stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska (art. 4a ustawy PIT).

Treść umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania oraz wyjaśnienia co do zakresu ich stosowania dostępne są na stronie Ministerstwa Finansów pod linkiem:

https://www.podatki.gov.pl/podatkowa-wspolpraca-miedzynarodowa/wykazumow-o-unikaniu-podwojnego-opodatkowania/

Opodatkowanie transgranicznych dochodów z emerytur

Polskie umowy co do zasady wzorowane są na Modelowej Konwencji w sprawie podatku od dochodu i majątku OECD^[4] (dalej: MK OECD).

W odniesieniu do opodatkowania emerytur wypłacanych transgranicznie, postanowienia polskich umów o unikaniu podwójnego opodatkowania bazują zazwyczaj na art. 18 MK OECD, zgodnie z którym z zastrzeżeniem postanowień artykułu 19 ustęp 2, emerytury i inne podobne świadczenia wypłacane osobie mającej miejsce zamieszkania w umawiającym się państwie z tytułu jej wcześniejszej pracy najemnej podlegają opodatkowaniu tylko w tym państwie, w którym odbiorca emerytury ma miejsce zamieszkania.

Zatem zgodnie z typowym zapisem art. 18 umów, emerytury oraz inne podobne świadczenia wypłacane osobie mającej miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie z tytułu zatrudnienia w przeszłości będą opodatkowane tylko w tym Umawiającym się Państwie, w którym ich odbiorca ma miejsce zamieszkania (np. art. 18 umowy z Włochami^[5], art. 18 umowy z Francją^[6], art. 17 ust. 1 umowy z Wielką Brytanią^[7]).

Oznacza to, że zgodnie z typowym zapisem umów, zagraniczna emerytura uzyskiwana przez osobę mającą miejsce zamieszkania w Polsce podlega opodatkowaniu tylko w Polsce, będącej państwem rezydencji. Emerytura taka nie podlega zatem opodatkowaniu w państwie wypłaty świadczenia.

Niektóre umowy (np. umowa zawarta ze Szwecją^[8], Norwegią^[9], czy Niemcami^[10]), regulują odmiennie sposób opodatkowania emerytur.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 umowy ze Szwecją, emerytury i inne podobne świadczenia otrzymywane w ramach ustawodawstwa dotyczącego ubezpieczeń społecznych oraz renty powstające w Umawiającym się Państwie i wypłacane osobie mającej miejsce zamieszkania w drugim Umawiającym się Państwie mogą być opodatkowane w pierwszym wymienionym Państwie.

Emerytury ze Szwecji podlegają zatem opodatkowaniu w państwie ich wypłaty (w Szwecji) oraz w państwie rezydencji (w Polsce). Jednakże dochód ten nie zostaje podwójnie opodatkowany, gdyż umowa przewiduje zastosowanie w Polsce (państwie rezydencji) metody unikania podwójnego opodatkowania określonej w art. 22 ust. 1 pkt a umowy (metoda wyłączenia z progresją). Metodę tę stosuje się na zasadach określonych w art. 27 ust. 8 ustawy PIT.

Z kolei zgodnie z art. 17 ust. 2 umowy z Norwegią, świadczenia, otrzymywane przez osobę fizyczną mającą miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie na podstawie prawa o ubezpieczeniach społecznych drugiego Umawiającego się Państwa, na podstawie jakiegokolwiek obowiązkowego systemu emerytalnego lub na podstawie systemu emerytalnego, który jest uznawany dla celów podatkowych, mogą być opodatkowane w tym drugim Państwie.

Zatem emerytura z Norwegii w ramach norweskiego obowiązkowego systemu emerytalnego lub na podstawie systemu emerytalnego, który jest uznawany dla celów podatkowych w Norwegii, wypłacana osobie mającej miejsce zamieszkania w Polsce, podlega opodatkowaniu zarówno w Polsce, jak i w Norwegii. Dochód ten nie zostaje podwójnie opodatkowany, gdyż zastosowanie ma metoda unikania podwójnego opodatkowania określona w art. 22 ust. 1 umowy (metoda proporcjonalnego odliczenia). Metodę tę stosuje się na zasadach określonych w art. 27 ust. 9 i 9a ustawy PIT.

Jeszcze innym rodzajem regulacji zawartej w umowach jest opodatkowanie emerytur tylko w państwie wypłaty. Takie rozwiązanie przewiduje m.in. umowa zawarta z Niemcami.

Zgodnie z art. 18 ust. 2 umowy z Niemcami, płatności otrzymywane przez osobę mającą miejsce zamieszkania w jednym Umawiającym się Państwie z obowiązkowego systemu ubezpieczeń socjalnych drugiego Umawiającego się Państwa, podlegają opodatkowaniu tylko w tym drugim Państwie.

W przypadku emerytury wypłacanej z Niemiec z obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych, dochód ten podlega opodatkowaniu tylko w państwie wypłaty.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że odrębnym zasadom opodatkowania, określonym na ogół w art. 19 umów, podlegają emerytury z tytułu pełnienia funkcji państwowych.

Podsumowując powyższe, uprzejmie informuję, że zasady opodatkowania zagranicznych emerytur są różnorodne i każdorazowo zależą od regulacji zawartych we właściwej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jednocześnie należy podkreślić, że ewentualne wystąpienie podwójnego opodatkowania dochodów jest eliminowane poprzez stosowanie odpowiednich metod zawartych w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania (wyłączenia z progresją lub proporcjonalnego odliczenia).

Opodatkowanie emerytur zagranicznych w Polsce

Niezależnie jednak od powyższego, w przypadku emerytur zagranicznych, które zgodnie z postanowieniami umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, podlegają opodatkowaniu w Polsce zastosowanie znajdą przepisy ustawy PIT. W ich świetle emerytura zagraniczna (tak samo jak i emerytura krajowa) podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym na ogólnych zasadach według skali podatkowej.

W przypadku emerytur wypłacanych z zagranicy do poboru w trakcie roku zaliczek na podatek dochodowy, jako płatnicy zobowiązane są osoby prawne i ich jednostki organizacyjne wypłacające świadczenia^[11] np. banki (dotyczy to emerytur wypłacanych za pośrednictwem płatnika) lub podatnicy^[12] (dotyczy to emerytur wypłacanych bez pośrednictwa płatnika).

Podatnik otrzymujący emeryturę zagraniczną za pośrednictwem płatnika może mu złożyć oświadczenie (PIT-2A), na podstawie którego płatnik, pobierając zaliczkę na podatek dochodowy, pomniejszy ją o kwotę stanowiącą nie więcej niż 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, tj. obecnie o 300 zł. Oświadczenie o stosowaniu pomniejszenia podatnik uzyskujący przychody od więcej niż jednego płatnika może złożyć nie więcej niż trzem płatnikom. W praktyce polega to na pomniejszeniu zaliczki na podatek o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek (300 zł) albo o 1/24 kwoty zmniejszającej podatek (po 150 zł przy dwóch płatnikach), albo o 1/36 kwoty zmniejszającej podatek (po 100 zł przy trzech płatnikach).

Przy czym w przypadku uzyskiwania w danym miesiącu przychodów od więcej niż jednego płatnika, oświadczenie o stosowaniu pomniejszenia podatnik może złożyć, gdy wszyscy płatnicy łącznie w tym miesiącu pomniejszają zaliczki o kwotę nie wyższą niż 1/12 kwoty zmniejszającej podatek oraz w tym roku podatnik nie skorzystał za pośrednictwem płatnika z kwoty wolnej od podatku w pełnej wysokości.

Ostateczne rozliczenie podatku od emerytury zagranicznej (oraz innych dochodów, do których ma zastosowanie skala podatkowa), następuje w zeznaniu podatkowym składanym po zakończeniu roku podatkowego.

Co istotne, od 2022 r. podatek dochodowy od osób fizycznych, który obliczany jest według skali podatkowej, w tym zaliczki na ten podatek, nie są pomniejszane o składki na ubezpieczenie zdrowotne, których obowiązek poboru regulują przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych^[13].

Ulga podatkowa polegająca na możliwości odliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne od podatku PIT obliczanego według skali podatkowej została zastąpiona zmianami w skali podatkowej. Polegają one na: wzroście kwoty wolnej od podatku, podwyższeniu progu dochodów oraz obniżeniu niższej stawki podatku.

Do dochodów uzyskanych od 2022 r. ma zastosowanie następująca skala podatkowa:

Podstawa obliczenia podatku w złotych		Podatek wynosi
ponad	do
	120 000	12% minus kwota zmniejszająca podatek 3600 zł
120 000		10 800 zł + 32% nadwyżki ponad 120 000 zł

Dziś, w stosunku do zmian zrealizowanych przez ostatnie 10 lat:

• kwota wolna od podatku wynosi 30 000 zł (zamiast: 3 091 zł obowiązującej w latach 2014–2016, do 6 600 zł obowiązującej w 2017 r. oraz do 8 000 zł obowiązującej w latach 2018–2021 – degresywnej kwoty wolnej od podatku, która malała wraz ze wzrostem dochodów przyjmując wartość 0 zł dla dochodów wynoszących 127 000 zł i wyższych),
• próg dochodów wynosi 120 000 zł (zamiast 85 528 zł obowiązującego w latach 2014–2021),
• niższa stawka podatku wynosi 12% (zamiast: 18% obowiązującej w latach 2014-2018, 17,75% obowiązującej w 2019 r. oraz 17% obowiązującej w latach 2020–2021 r.).

Dzięki tym zmianom osoby o rocznej podstawie opodatkowania nieprzekraczającej 30 000 zł obecnie nie płacą podatku dochodowego od osób fizycznych (podatek według skali wynosi 0 zł). Osoby o podstawie opodatkowania mieszczącej się w przedziale od 30 001 zł do 120 000 zł płacą podatek według stawki 12%. Natomiast stawka podatku w wysokości 32% ma zastosowanie jedynie do nadwyżki ponad kwotę 120 000 zł rocznie (w praktyce dotyczy to zaledwie kilku procent podatników „na skali”).

Ad 3.

W zakresie zabezpieczenia (ubezpieczenia) społecznego Polska jest związana dwustronnymi umowami z: Australią^[14], Białorusią^[15], Kanadą^[16], kanadyjską prowincją Quebec^[17], Koreą Południową^[18], Macedonią^[19], Mołdawią^[20], Mongolią^[21], Państwem Izrael^[22], Turcją^[23], Ukrainą^[24], Stanami Zjednoczonymi Ameryki^[25], byłą Jugosławią^[26] (obecnie dotyczy: Czarnogóry, Serbii, Bośni i Hercegowiny).

Ad 4.

Polskie ustawodawstwo wewnętrzne nie uzależnia prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego od posiadania polskiego obywatelstwa. Prawo do świadczeń zależy od posiadania polskich okresów ubezpieczenia. Każda osoba, która posiada okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce może ubiegać się o prawo do polskich świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dlatego też, zdecydowana większość umów wymienionych w odpowiedzi na pytanie numer trzy ma zastosowanie do wszystkich osób, które podlegają lub podlegały ustawodawstwu jednej lub obu umawiających się Stron oraz członków ich rodzin, posiadających prawa pochodne. Umowy nie mają charakteru umów obywatelskich. Uzyskanie na ich podstawie prawa do świadczeń nie jest zależne od posiadania przez osobę wnioskującą o świadczenie obywatelstwa Polski lub obywatelstwa drugiego umawiającego się państwa, lecz od podlegania ustawodawstwu jednej lub obu umawiających się Stron. Obywatelstwo wnioskodawcy nie ma znaczenia dla przyznania prawa do świadczenia, choć oczywiście w decydowanej większości są to osoby posiadające obywatelstwo polskie lub państwa, z którym zawarta jest dana umowa.

Jedynym wyjątkiem od powyższej zasady jest umowa z byłą Jugosławią. Została ona wynegocjowana i zawarta w połowie ubiegłego stulecia (1968 r. wejście w życie) i jest tzw. umową obywatelską, czyli ma zastosowanie do obywateli Polski i byłej Jugosławii, obecnie obywateli: Czarnogóry, Serbii oraz Bośni i Hercegowiny.

Wysokość polskich świadczeń emerytalnych wypłacanych na podstawie obowiązujących umów o zabezpieczeniu (ubezpieczeniu) społecznym jest zależna od indywidualnej sytuacji każdego wnioskodawcy ubiegającego się o świadczenie. Na wysokość świadczenia mają wpływ takie czynniki jak: okres ubezpieczenia zgromadzony w polskim systemie ubezpieczeń społecznych, podstawa wymiaru świadczenia przyjęta do obliczenia wysokości świadczenia, wysokość składek ubezpieczeniowych odprowadzonych do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, przewidywane dalsze trwanie życia.

Ad 5.

Dwustronne umowy o zabezpieczeniu (ubezpieczeniu społecznym) nie regulują kwestii przyznawania i wypłacania polskich świadczeń emerytalnych. Prawo do polskich emerytur jest ustalane i są one wypłacane zgodnie z postanowieniami polskich przepisów wewnętrznych, w szczególności zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W zakresie świadczeń emerytalnych obowiązuje zasada, zgodnie z którą każde państwo płaci emerytury za okresy ubezpieczenia przebyte zgodnie z przepisami danego państwa. Oznacza to, że za okresy ubezpieczenia przebyte w danym państwie zobowiązaną do przyznania i wypłaty świadczenia jest instytucja ubezpieczeniowa tego państwa. Przyznanie i wypłata świadczeń emerytalnych następuje po spełnieniu warunków, określonych przepisami państwa rozpatrującego wniosek o emeryturę. Wypłata emerytur przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe za okresy ubezpieczenia, za które składka ubezpieczeniowa została odprowadzona do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych nie jest możliwa.

Zasada ta obowiązuje także w sytuacji odwrotnej, czyli nie jest możliwe, aby polska instytucja ubezpieczeniowa płaciła emerytury za zagraniczne okresy ubezpieczenia, za które nie została odprowadzona składka do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych.

Natomiast, zawierane przez państwa umowy o zabezpieczeniu (ubezpieczeniu) społecznym ułatwiają osobom zainteresowanym ubieganie się o prawo do świadczeń emerytalnych (złożenie wniosku, przekazanie wymaganej dokumentacji, prowadzenie korespondencji z instytucją zagraniczną), jak też pomagają spełnić warunki, które w danym państwie są wymagane do nabycia emerytury. Wynika to z tego, że umowy wprowadzają obowiązek stosowania zasad koordynujących systemy zabezpieczenia społecznego umawiających się państw, takich jak: zasada sumowania okresów ubezpieczenia oraz zasada transferu świadczeń.

Poprzez zastosowanie zasady sumowania okresów osobie, która posiada okresy ubezpieczenia w Polsce i innym tzw. państwie umownym, można zaliczyć, na prawo do emerytury, zagraniczne okresy ubezpieczenia. Takie zaliczenie, czyli dodanie polskich okresów do okresów zagranicznych następuje w sytuacji, gdy polski okres ubezpieczenia nie jest wystarczający do nabycia prawa do polskiej emerytury. Przykładowo do uzyskania emerytury jest wymagane uzyskanie 20 lat ubezpieczenia w Polsce, a osoba zainteresowana posiada 18 lat ubezpieczenia w Polsce oraz 2 lata ubezpieczenia w Hiszpanii. W takim przypadku dwuletni okres ubezpieczenia w Hiszpanii instytucja polska może zaliczyć do stażu ubezpieczeniowego danej osoby, w celu przyznania prawa do polskiej emerytury. Emerytura zostanie ustalona jako proporcja polskich okresów ubezpieczenia do sumy okresów polskich i hiszpańskich (18/20) i będzie wypłacana przez polską instytucję ubezpieczeniową wyłącznie za polski okres ubezpieczenia. Za hiszpański okres ubezpieczenia, zobowiązaną do rozpatrzenia prawa do emerytury będzie instytucja hiszpańska. W przypadku spełnienia warunków do nabycia hiszpańskiej emerytury osoba zainteresowana będzie uprawniona do dwóch emerytur:

• polskiej – wypłacanej przez polską instytucję ubezpieczeniową, za polskie okresy ubezpieczenia (za 18 lat z przykładu powyżej) oraz
• hiszpańskiej – wypłacanej przez hiszpańską instytucję, za okresy ubezpieczenia przebyte w Hiszpanii (za 2 lata z przykładu powyżej).

W ten sposób instytucja ubezpieczeniowa każdego z państw poniesie koszt wypłaty emerytury przyznanej za okresy ubezpieczenia, za które składa ubezpieczeniowa była odprowadzana do systemu danego państwa. Natomiast, zgodnie z zasadą transferu świadczeń, obie emerytury będą wypłacana na konto bankowe emeryta, w państwie jego zamieszkania.

Ad 6.

Odnosząc się do pytania, w jakiej kwocie wypłacono łącznie obywatelom polskim emerytury zagraniczne z państw UE/EFTA oraz państw umownych (dane z lat 2018, 2019, 2020, 2021, 2022), uprzejmie informuję, że brak jest takich danych. Dane te mogą posiadać zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe państw członkowskich UE/EFTA lub państw umownych, które przyznają zagraniczne świadczenia.

Z danych opublikowanych na stronach Komisji Europejskiej wynika natomiast, że w:

• 2018 instytucje państw UE/EFTA przekazały emerytom i rencistom zamieszkującym w Polsce świadczenia w wysokości 171,0 mln EURO,
• 2019 – brak danych,
• 2020 instytucje państw UE/EFTA i Wielka Brytania przekazały emerytom i rencistom zamieszkującym w Polsce świadczenia w wysokości 233,2 mln EURO,
• 2021 instytucje państw UE/EFTA i Wielka Brytania przekazały emerytom i rencistom zamieszkującym w Polsce świadczenia w wysokości 293,0 mln EURO,
• 2022 instytucje państw UE/EFTA i Wielka Brytania przekazały emerytom i rencistom zamieszkującym w Polsce świadczenia w wysokości 354,1 mln EURO.

^[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30.04.2004, s. 1 ze zm.; Dz. Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 5, t. 5, s. 72 ze zm.).

^[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30.10.2009, s. 1 ze zm.).

^[3] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, z późn. zm.), dalej jako: „ustawa PIT”.

^[4] OECD (2019), Model Tax Convention on Income and on Capital 2017 (Full Version), OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/g2g972ee-en

^[5] Umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Włoskiej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania z dnia 21 czerwca 1985 r. (Dz. U. z 1989 r. poz. 374, z późn. zm.).

^[6] Umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Francuskiej w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu w zakresie podatków od dochodu i majątku (Dz. U. z 1977 r. poz. 5).

^[7] Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych, podpisana w Londynie dnia 20 lipca 2006 r. (Dz. U. poz. 1840).

^[8] Konwencja między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Królestwa Szwecji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, podpisana w Sztokholmie dnia 19 listopada 2004 r. (Dz. U. z 2006 r. poz. 193, z późn. zm.) – dalej jako: „umowa ze Szwecją”.

^[9] Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Norwegii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu oraz Protokół do tej Konwencji, podpisane w Warszawie dnia 9 września 2009 r. (Dz. U. z 2010 r. poz. 899, z późn. zm.). – dalej jako: „umowa z Norwegią”.

^[10] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku, podpisana w Berlinie dnia 14 maja 2003 r. (Dz. U. z 2005 r. poz. 90) – dalej jako: „umowa z Niemcami”.

^[11] Art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy PIT.

^[12] Art. 44 ust. 1a pkt 2 ustawy PIT.

^[13] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146).

^[14] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Australią o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 7.10.2009 r. (Dz. U. z 2010 r. poz. 1160).

^[15] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białorusi o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 13.02.2019 r. (Dz. U. z 2022 r. poz. 575).

^[16] Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą – podpisana 2.04.2008 r. (Dz. U. z 2009 r. poz. 1095).

^[17] Porozumienie o zabezpieczeniu społecznym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Quebecu – podpisane 3.06.2015 r. (Dz. U. z 2018 r., poz. 1511).

^[18] Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Korei – podpisana 25.02.2009 r. (Dz. U. z 2010 r. poz. 192).

^[19] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 6.04.2006 r. (Dz. U. z 2007 r. poz. 1686).

^[20] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Mołdawii o ubezpieczeniu społecznym – podpisana 9.09.2013 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1460).

^[21] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Mongolią o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 24.01.2018 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 1189).

^[22] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Państwem Izrael o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 22.11.2016 r. (Dz. U. z 2021 r. poz. 505).

^[23] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Turcji o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 17.10.2017 r. (Dz. U. z 2021 r. poz. 770).

^[24] Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym – podpisana 18.05.2012r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1373).

^[25] Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki - podpisana 2.04.2008 r. (Dz .U. z 2009r. nr 46 poz. 374).

^[26] Umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym – podpisana 16.01.1958 r. (Dz. U. z 1959 r. poz. 114)".

Źródło: Interpelacja nr 1249 w sprawie wypłacania emerytur zagranicznych obywatelom Polski, którzy pobierają również świadczenie krajowe/Sejm