Czy notariusz może odmówić dokonania czynności notarialnych?

Dnia 16 listopada 2000 roku została uchwalona ustawa o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, od 22 października 2009 r. tytuł ustawy brzmi o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 276 ze zm.). Zgodnie z art. 1 „ustawa określa zasady oraz tryb przeciwdziałania praniu pieniędzy, przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu, stosowania szczególnych środków ograniczających przeciwko osobom, grupom i podmiotom oraz obowiązki podmiotów uczestniczących w obrocie finansowym w zakresie gromadzenia i przekazywania informacji”. Niestety ustawa jest w wielu miejscach niejasna i stwarza problemy interpretacyjne obowiązków nałożonych na poszczególne instytucje obowiązane.

Powyższa ustawa nałożyła obowiązki między innymi na notariuszy. W rozumieniu ustawy notariusz, w zakresie czynności notarialnych dotyczących obrotu wartościami majątkowymi, jest instytucją obowiązaną. Czynnością notarialną dotyczącą obrotu wartościami majątkowymi jest między innymi umowa sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego pomiędzy osobami fizycznymi, jak i tym bardziej pomiędzy osobą fizyczną i osobą prawną czy osobami prawnymi, etc. 

Zobacz serwis: Notariusz

Obowiązkiem notariusza jest przede wszystkim:

1. identyfikacja klienta i weryfikacja jego tożsamości na podstawie dokumentów lub informacji publicznie dostępnych;
2. podejmowanie czynności, z zachowaniem należytej staranności, w celu identyfikacji beneficjenta rzeczywistego i stosowaniu uzależnionych od oceny ryzyka odpowiednich środków weryfikacji jego tożsamości w celu uzyskania przez instytucję obowiązaną danych dotyczących tożsamości beneficjenta rzeczywistego, w tym ustalaniu struktury własności i zależności klienta.

Zobacz: Jakie sprawy załatwimy u notariusza?

W rozumieniu ustawy identyfikacja klienta obejmuje w szczególności:

1. w przypadku osób fizycznych i ich przedstawicieli – ustalenie i zapisanie cech dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby, jej imiona, nazwiska, obywatelstwa oraz adresu, numeru PESEL lub numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość cudzoziemca lub kodu kraju w przypadku przedstawienia paszportu;
2. w przypadku osób prawnych – ustalenie i zapisanie aktualnych danych z wyciągu z Krajowego Rejestru Sądowego lub innego dokumentu wskazującego nazwę (firmę), formę organizacyjną osoby prawnej, siedzibę i jej adres, numer identyfikacji podatkowej, a także imiona, nazwiska i numeru PESEL lub daty urodzenia w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL – osoby reprezentującej tę osobę prawną.

Obowiązkiem o wiele trudniejszym, ciążącym na notariuszu, jest ustalenie beneficjenta rzeczywistego transakcji. Przez beneficjenta rzeczywistego należy rozumieć:

1. osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które są właścicielami osoby prawnej lub sprawują kontrolę nad klientem albo mają wpływ na osobę fizyczną, w imieniu której przeprowadzana jest transakcja lub prowadzona jest działalność,
2. osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które są udziałowcami lub akcjonariuszami lub posiadają prawo głosu na zgromadzeniu wspólników w wysokości powyżej 25 % w tej osobie prawnej, w tym za pomocą pakietów akcji na okaziciela, z wyjątkiem spółek, których papiery wartościowe są w obrocie zorganizowanym, podlegających lub stosujących przepisy prawa Unii Europejskiej w zakresie ujawniania informacji, a także podmiotów świadczących usługi finansowe na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo państwa równoważnego – w przypadku osób prawnych,
3. osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które sprawują kontrolę nad co najmniej 25 % majątku – w przypadku podmiotów, którym powierzono wartości, z wyjątkiem podmiotów wykonujących czynności, o których mowa w art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.

W przypadku gdy notariusz nie może wykonać powyższych, ciążących na nim obowiązków, nie dokonuje czynności notarialnych dotyczących obrotu wartościami majątkowymi oraz przekazuje Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (będącemu organem administracji rządowej właściwym w sprawach przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu), w uzasadnionych przypadkach, informację o danym kliencie wraz z posiadanymi informacjami o planowanej przez niego transakcji. 

Zobacz: Odpowiedzialność cywilna notariusza

Warto zaznaczyć, iż notariusz jako instytucja obowiązana w rozumieniu ustawy, jest zobowiązany również do wprowadzenia w formie pisemnej wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. 

Autor: Marcin Zadrożny