Kult pamięci po osobie zmarłej a prawo

Mój brat postawił ojcu nagrobek, który w moim odczuciu nie pasuje do ojca i go ośmiesza. Prosiłam brata o dokonanie odpowiednich zmian, jednak on nie wyraża na to zgody. Ostatnio powiedział, że najlepiej będzie, jeśli wcale nie będę pojawiała się na cmentarzu. Czy ma do tego prawo? (Maria)

Pochówek a prawo do grobu

Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych wskazuje, iż prawo pochówku przysługuje najbliższej pozostałej rodzinie osoby zmarłej, a mianowicie:

1) pozostałemu małżonkowi, małżonce;

2) krewnym zstępnym (dzieciom, wnukom itp.);

3) krewnym wstępnym (rodzicom, dziadkom itp.);

4) krewnym bocznym do 4 stopnia pokrewieństwa (braciom, siostrom, wujkom, stryjkom, ciotkom, stryjenkom, bratankom, siostrzenicom, kuzynkom i kuzynom, wnukom braci i sióstr);

5) powinowatym w linii prostej do 1 stopnia (teściom, teściowym, zięciom, synowym).

Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)

Nie sposób nie zauważyć, iż przedmiotowa ustawa nie odnosi się do niematerialnego aspektu prawa do grobu. Potrzeba pochowania członka rodziny dotyka bowiem również sfery uczuć. Bliscy pragną pielęgnować pamięć osoby zmarłej, odwiedzać jej grób na cmentarzu, odprawiać modlitwy.

Właśnie te osobiste aspekty wyrażają dobro osobiste, jakim jest kult pamięci po osobie zmarłej.

„Prawo do grobu ma dwojaki charakter - osobisty i majątkowy, przy czym elementom osobistym przypada rola wiodąca, bez względu na to, jaka jest wartość elementów majątkowych tego prawa i na czym one polegają. Kult pamięci zmarłego polega na przysługujących człowiekowi uprawnieniach wypływających ze sfery uczuć odnoszących się do osoby zmarłej, okazywania szacunku dla wspomnień i pamięci o niej, urządzenia pogrzebu oraz nagrobka i decydowania o jego wystroju, załatwiania spraw z zarządem cmentarza, ochronie przed naruszeniami, składania wieńców, palenia zniczy, decydowania lub współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie murowanym dla pochowania dalszych zmarłych itp.” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., III CSK 106/11, OSNC 2012/6/76).

W wyroku z dnia 31 marca 1980 r. (sygn. II CR 88/80, niepubl.) Sąd Najwyższy uznał, iż prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej oraz do pamięci o niej stanowi dobro osobiste, przysługujące osobom najbliższym zmarłego. Co istotne, krąg tych osób nie ogranicza się do wskazanych w art. 10 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Ustawa ta bowiem reguluje kwestię chowania i ekshumacji zwłok pod kątem porządku publicznego, nie zaś ochrony dóbr osobistych zmarłego.

Kult pamięci po osobie zmarłej jako dobro osobiste

Zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Zawarty w tym przepisie katalog dóbr osobistych nie jest zamknięty, co oznacza, iż mogą istnieć również inne dobra osobiste, których przepis nie wymienia.

„Jednym z dóbr osobistych, które podlega ochronie na podstawie art. 23 k.c. i 24 k.c. jest kult pamięci po osobie zmarłej. Prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej jest prawem podmiotowym stanowiącym element tzw. prawa do grobu i obejmuje przede wszystkim wybór miejsca i sposobu pochowania zwłok, jak również zmianę miejsca ich spoczynku. Prawo to obejmuje również sferę uczuć związaną z kultywowaniem pamięci o osobie zmarłej. Składają się na nie uprawnienia polegające na urządzeniu pogrzebu, ustawieniu nagrobka i decydowania o jego wystroju, pielęgnacji grobu, odwiedzania go, odbywania ceremonii religijnych, czy też kontemplacji” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2017 r., I ACa 2408/15, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl).

„Dobro osobiste polegające na prawie do kultu osoby najbliższej, w tym do urządzenia nagrobka i dysponowania grobem, przysługuje wszystkim bliskim zmarłego. Jest niezależne od tego kto zawarł z umowę z zarządcą cmentarza, uiścił opłaty za grób, ani też od tego kto sfinansował nagrobek” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 października 2017 r., I ACa 1582/16, http://orzeczenia.poznan.sa.gov.pl).

W tego typu kwestiach niezwykle istotny jest zatem kompromis pomiędzy członkami rodziny.

Naruszenie dobra osobistego

O uprawnieniach osoby, której dobra osobiste zostały naruszone, mówi art. 24 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, ten czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W przypadku dokonanego naruszenia można żądać usunięcia skutków naruszeń. Prawo przewiduje również możliwość żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a w przypadku wyrządzenia szkody – odszkodowania.

Niejednokrotnie ustalenie tego czy rzeczywiście doszło do naruszenia dobra osobistego może być problematyczne. Dlatego sąd nie bierze pod uwagę jedynie subiektywnych odczuć danej osoby, ponieważ mogą być one nieadekwatne do sytuacji np. wyolbrzymione. Ważne są tu kryteria obiektywne i – oczywiście – całokształt danej sprawy.

Polecamy serwis: Sprawy urzędowe