Renta wdowia: seniorzy oburzeni ograniczeniami, chodzi o limit wieku i wysokość świadczenia

• Renta wdowia: seniorzy oburzeni ograniczeniami w przepisach, chodzi głównie o limit wieku wdowy i wdowca
• Seniorom nie podoba się ograniczenie wysokości renty wdowiej do trzykrotności najniższej emerytury
• Zasady wypłaty renty wdowiej zostały znacznie zmodyfikowano podczas prac legislacyjnych
• Skargi seniorów dotyczące renty wdowiej, chodzi głównie o wiek wdowy lub wdowca
• Limity w rencie wdowiej. Odpowiedź Sebastiana Gajewskiego, podsekretarza stanu w MRPiPS
• Rząd planuje weryfikację renty wdowiej dopiero w 2028 roku

Kontrowersje wokół renty wdowiej. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) odnotowuje rosnącą liczbę skarg dotyczących zasad wypłaty renty wdowiej, czyli świadczenia przysługującego w sytuacji zbiegu emerytury i renty rodzinnej. Głównym przedmiotem zarzutów są ograniczenia w prawie do świadczenia – szczególnie wymóg nabycia prawa do renty rodzinnej w ciągu 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego oraz limit łącznej kwoty świadczeń do trzykrotności najniższej emerytury. W odpowiedzi na te wątpliwości zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk z prośbą o stanowisko w tej sprawie. Resort argumentuje, że zmiany mają na celu kierowanie wsparcia do najbardziej potrzebujących, a ewentualne korekty zostaną rozważone podczas planowanej weryfikacji świadczenia w 2028 roku.

Renta wdowia: seniorzy oburzeni ograniczeniami w przepisach, chodzi głównie o limit wieku wdowy i wdowca

RPO otrzymuje liczne skargi na nowe zasady wypłat w zbiegu świadczeń emerytalno-rentowych, zwanych rentą wdowią, przewidzianych na mocy ustawy z 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. W świetle obecnych regulacji generalną zasadą jest, że w razie zbiegu prawa do kilku świadczeń emerytalno-rentowych wypłaca się jedno z nich - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Dlatego po śmierci małżonka osoba owdowiała może zachować swoje świadczenie emerytalno-rentowe albo z niego zrezygnować i wybrać rentę rodzinną po zmarłym.

Nowelizacja wprowadza tzw. rentę wdowią, czyli nową regułę zbiegu prawa do renty rodzinnej z uprawnieniami do innych świadczeń emerytalno-rentowych. Znowelizowane przepisy weszły w życie 1 stycznia 2025 r  W myśl nowych rozwiązań w przypadku zbiegu prawa do wskazanych świadczeń z rentą rodzinną, jedno wybrane będzie wypłacane w całości (np. renta rodzinna), a drugie (np. emerytura) w wysokości wynoszącej od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r. - 15%, a od 1 stycznia 2027 r. - 25%. Rada Ministrów dokona w 2028 r. weryfikacji wskaźnika wysokości świadczeń w zbiegu dla oceny możliwości i zasadności jego podwyższenia. Uwzględniona przy tym będzie sytuacja społeczno-gospodarcza kraju.

Seniorom nie podoba się ograniczenie wysokości renty wdowiej do trzykrotności najniższej emerytury

Jednocześnie nowelizacja przewiduje ograniczenie wysokości renty wdowiej. Suma wypłacanych świadczeń w zbiegu nie będzie mogła przekroczyć trzykrotności najniższej emerytury. Obecnie jest to 5342,88 zł. Natomiast kwota obowiązująca od 1 lipca 2025 r. jest znana po 1 marca 2025 r., po waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych wynosi 5 636,73 zł. Jeśli suma renty wdowiej przekroczy trzykrotność najniższej emerytury, organ rentowy pomniejszy świadczenia o kwotę przekroczenia. 

Ograniczając zakres wprowadzanych rozwiązań, ustawodawca zastrzegł, że osoba uprawniona będzie miała prawo do wypłaty renty wdowiej w przypadku:

• osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiet lub 65 lat dla mężczyzn,
• pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka,
• nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Prawo to ustanie z dniem poprzedzającym dzień zawarcia nowego małżeństwa przez osobę uprawnioną.

Wprowadzone rozwiązania są realizacją postulatów kierowanych również do RPO. Nowelizację uchwalono w wyniku obywatelskiego projektu. Podkreślano, że jego celem jest zapobieżenie ekonomicznej degradacji gospodarstw domowych emerytów i rencistów wskutek śmierci małżonka. Wskazywano, że ustawa przyczyni się do ograniczenia poziomu wykluczenia osób starszych.

Zasady wypłaty renty wdowiej zostały znacznie zmodyfikowano podczas prac legislacyjnych

W stanowisku Rady Ministrów wskazano, że zasada wypłaty jednego świadczenia ma szczególne konsekwencje społeczne w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku z prawem do innego świadczenia emerytalno-rentowego, które nabył małżonek. Zastosowanie tej reguły prowadzi w wielu przypadkach do ekonomicznej degradacji gospodarstw domowych emerytów i rencistów po śmieci jednego z małżonków. Jest to szczególnie dotkliwe w przypadku świadczeniobiorców pobierających świadczenia najniższe, ale nie tylko. Wskazano, że zasada ta jest postrzegana przez wielu świadczeniobiorców jako niesprawiedliwa i ograniczająca możliwości korzystania z wkładu, który wniósł zmarły małżonek do systemu emerytalnego. 

Obywatelski projekt prowadzi do zapewnienia godnych warunków życia emerytom i rencistom po śmierci współmałżonka. W ocenie Rady Ministrów wymaga to doprecyzowania kręgu osób, które mogą skorzystać z reguły zbiegu i rozważenia ostatecznego kształtu limitu świadczeń w zbiegu tak, aby mogły na tym skorzystać głównie osoby starsze, co do  których jest rzeczywiste ryzyko degradacji ekonomicznej po śmierci małżonka. 

W stanowisku przewidziano poprawki ograniczające propozycje z projektu obywatelskiego. Podczas prac legislacyjnych znacznie zmodyfikowano proponowane rozwiązania. Nie tylko ograniczając sumy pobranych w zbiegu świadczeń do trzykrotnej najniższej emerytury, lecz również zakres podmiotowy nowych rozwiązań.

Skargi seniorów dotyczące renty wdowiej, chodzi głównie o wiek wdowy lub wdowca

Większość skarg kierowanych do RPO kwestionuje wprowadzenie wymogu nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Oznacza to konieczność nabycia prawa do renty rodzinnej w wieku nie wcześniej niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Skarżący zwracają uwagę, że wiek uprawniający do nabycia prawa do renty rodzinnej w systemie powszechnym i rolniczym zarówno dla wdowy jak i wdowca wynosi 50 lat. A uprawnienie do tego świadczenia w niższym wieku można nabyć również w związku z niezdolnością do pracy czy opieką na dziećmi. Nie każdy zatem wdowiec lub wdowa uprawniony do renty rodzinnej, choćby był uprawniony do świadczenia w najniższej wysokości, będzie adresatem nowych zasad zbiegu. Wyłączeni zostali ci, w szczególności, co owdowieli wcześniej.

Skarżący powołują się na naruszenie zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP) przy określaniu zakresu podmiotowego nowych regulacji. Wskazywano na dowolność przyjętego kryterium nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Część skarg kwestionowała też ograniczenia wysokości sumy świadczeń w zbiegu do trzykrotności najniższej emerytury oraz wskaźników procentowych 15% i 25%, co zasadniczo odbiega od propozycji projektu obywatelskiego.

Limity w rencie wdowiej. Odpowiedź Sebastiana Gajewskiego, podsekretarza stanu w MRPiPS

W przekazanym piśmie przedstawił Pan Rzecznik obowiązujący stan prawny oraz zakres zmian, które wprowadza ww. ustawą, jak również uwagi obywateli zgłaszane do Biura Pana Rzecznika, a związane z wprowadzonymi przez Sejm RP zmianami do obywatelskiego projektu, który stanowił podstawę do wypracowania rozwiązań, dotyczących tzw. renty wdowiej. Przedstawione uwagi dotyczą ograniczenia wysokości kwoty wypłacanych świadczeń w zbiegu, jak również wprowadzonych warunków ograniczających zakres podmiotowy nowych rozwiązań.

W związku z powyższym należy wskazać, że ustawa z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadza od 1 stycznia 2025 r. nową regułę zbiegu prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku i prawa do własnego świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym. Przepisy ustawy przewidują, że w przypadku zbiegu prawa do powyższych świadczeń, począwszy od 1 lipca 2025 r., jedno świadczenie wypłacane byłoby wdowie lub wdowcowi w całości, a drugie w okresie przejściowym, tj. od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r. w wysokości 15%, a od 1 stycznia 2027 r. 25%. Obecnie, w przypadku zbiegu prawa do kilku świadczeń emerytalno-rentowych, obowiązuje zasada wypłaty jednego świadczenia. Przywołana ustawa wprowadza nową regułę zbiegu prawa do nabytej renty rodzinnej.

Przywołane przepisy określają krąg osób uprawnionych do skorzystania z nowej reguły zbiegu prawa do renty rodzinnej z innym świadczeniem emerytalno-rentowym. Wdowa lub wdowiec ubiegający się o ustalenie nowej reguły zbiegu prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku oraz prawa do innego świadczenia emerytalno-rentowego będą musieli spełnić warunki:

• osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
• pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka;
• nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
• niewstąpienia w nowy związek małżeński (wypłata świadczeń w zbiegu na zasadach tzw. renty wdowiej będzie ustawała z dniem poprzedzającym dzień zawarcia nowego związku małżeńskiego przez osobę uprawnioną).

Dodatkowo ustawa wprowadza limit pobieranych świadczeń w zbiegu w ramach tzw. renty wdowiej do poziomu trzykrotności najniższej emerytury.

Warunki te wynikają z konieczności skierowania wsparcia w postaci renty wdowiej do osób najbardziej potrzebujących, które śmierć małżonka odczuły w sposób dotkliwy finansowo, a ze względu na swój wiek nie miały już możliwości samodzielnie poprawić swojej sytuacji bytowej. Wprowadzenie tych warunków jest rozwiązaniem kompromisowym, wynikającym z możliwości odpowiedzialnego wdrożenia nowego rozwiązania do systemu emerytalno- rentowego, przy uwzględnieniu oczekiwań wnioskodawców projektu obywatelskiego, a także możliwości Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i budżetu państwa, z którego dotowany jest FUS.

Rząd planuje weryfikację renty wdowiej dopiero w 2028 roku

Jednocześnie informuję Pana Rzecznika, że zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 26 lipca 2024 r. Rada Ministrów dokona w 2028 roku weryfikacji wskaźnika wysokości świadczeń w zbiegu, w celu oceny możliwości i zasadności jego ewentualnego podwyższenia, uwzględniając na tle sytuacji społeczno-gospodarczej kraju sytuację dochodową grup osób uprawnionych na mocy niniejszej ustawy do wypłaty świadczeń w zbiegu. Będzie to stanowiło okazję do podjęcia ewentualnej dyskusji również co do kształtu innych rozwiązań w tym zakresie. III.7060.717.2024