Ochrona i pomoc dla pokrzywdzonego i świadka na nowych zasadach

Minister Sprawiedliwości Marek Biernacki przedstawił w dniu 27 sierpnia 2014 roku Sejmowi RP pod obrady projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka, przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości. Projekt ma stanowić kompleksową regulację poświęconą ochronie pokrzywdzonych i świadków biorących udział w postępowaniu karnym i karnym skarbowym. Kompleksową, gdyż w dotychczasowym stanie prawnym unormowania dotyczące tej problematyki są rozproszone i mają charakter niejednolity. Całościowe regulacje, takie jak ustawa o świadku koronnym, służą głównie skruszonym przestępcom, nie zaś uczciwym obywatelom, gotowym wspierać wymiar sprawiedliwości. - Dlatego też obejmując stanowisko Ministra Sprawiedliwości, potraktowałem temat ochrony świadków i pokrzywdzonych, jako osobisty priorytet. Prezentowany dzisiaj projekt stanowi realizację wówczas złożonej obietnicy – mówił Minister Marek Biernacki.

Ochrona pokrzywdzonego i świadka

Prezentowany w Sejmie RP projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka określa zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy kierowanej do pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych w sytuacji toczącego się lub zakończonego postępowania karnego (postępowania karnego skarbowego), jeśli istnieje zagrożenie dla ich życia lub zdrowia. Zagwarantowanie właściwej ochrony dla pokrzywdzonych i świadków w związku z ich udziałem w jest priorytetowym zadaniem Ministra Sprawiedliwości. W obecnym stanie prawnym brakuje kompleksowych przepisów, w postaci jednolitego aktu prawnego, chroniących świadka lub pokrzywdzonego. Ich zeznania lub wyjaśnienia, obciążające sprawcę przestępstwa, powodują często zagrożenie dla zdrowia lub życia nie tylko ich samych, ale również osób im najbliższych.

Rodzaje ochrony i pomocy

Projekt ustawy wprowadza instrumenty ochrony i pomocy pokrzywdzonemu i świadkowi z związku z postępowaniem karnym. Środki te, podobnie jak w przypadku świadka koronnego, realizowane miałyby być w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka. Zastosowanie poszczególnych środków ochrony i pomocy będzie możliwe odpowiednio do stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka, po uzyskaniu jego zgody. Są to:

• ochrona na czas czynności procesowej;
• ochrona osobista;
• pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu oraz związana z nią pomoc finansowa na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb mieszkaniowych lub na uzyskanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Ochrona świadka w postępowaniu karnym

Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu w procesie karnym?

Uzupełniające środki ochrony

Projekt przewiduje powołanie koordynatorów działań Policji w zakresie ochrony pokrzywdzonych i świadków. Do ich zadań będzie należało m.in.: zapewnienie współdziałania jednostek Policji w udzielaniu i zapewnianiu pomocy i ochrony, gromadzenie informacji o ewentualnych zagrożeniach, zapewnienie pomocy psychologicznej. Ustawa zakłada również ułatwienia w dostępie do pomocy psychologicznej dla pokrzywdzonych świadczonej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Poufność danych i przesłuchanie wideo

W ramach zmian w obrębie Kodeksu postępowania karnego projekt przewiduje wprowadzenie dodatkowych środków o charakterze procesowym służących ochronie pokrzywdzonych i świadków, np. zasadą stanie się zachowanie poufności danych adresowych tych osób. Anonimizacja danych osób przesłuchiwanych w postępowaniu karnym będzie polegać na tym, że w protokole przesłuchania nie zostaną zamieszczone dane dotyczące miejsca zamieszkania oraz miejsca pracy osób biorących udział w czynności. Dane te zostaną zamieszczone w załączniku do wyłącznej wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Ponadto projekt umożliwi przesłuchanie w formie wideokonferencji (nie tylko – jak dotychczas – osób małoletnich i nie tylko w przypadku przeszkód o charakterze geograficznym, ale także, gdy istnieje ryzyko krępującego oddziaływania obecności oskarżonego na świadka).

Europejski Nakaz Ochrony

Ponadto projekt wprowadza tzw. Europejski Nakaz Ochrony (zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE). Dzięki niemu możliwe stanie się przekazanie środka ochrony do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Przepisy te gwarantują osobom chronionym w chwili przeniesienia się do innego państwa członkowskiego możliwość wystąpienia z wnioskiem o wydanie tzw. europejskiego nakazu ochrony, a w konsekwencji objęcie ich w nowym miejscu zamieszkania odpowiednimi środkami ochrony, identycznymi z tymi, którymi były objęte w poprzednim państwie.

Do projektu ustawy wprowadzono także regulacje przepisy wynikające z wdrożenia do polskiego systemu prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE, w tym m.in. rozwiązania dotyczące:

• rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do wstąpienia w prawa zmarłego pokrzywdzonego (chodzi o osoby pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego);
• pouczenia o przysługujących uprawnieniach i obowiązkach;
• prawa do informacji o sprawie, np. o ucieczce skazanego z zakładu karnego;
• prawa do tłumaczenia pisemnego niektórych dokumentów;
• prawa do udziału osoby trzeciej w czynnościach postępowania przygotowawczego

- Dzięki przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązaniom zapewnimy świadkom i pokrzywdzonym prawidłowe uczestnictwo w postępowaniu, uchronimy przed zastraszeniem i odwetem oraz wtórną wiktymizacją, polepszymy, jakość materiału dowodowego, a tym samym rzetelność procesu i przyspieszymy postępowanie, wzmacniając przy tym zaufanie do wymiaru sprawiedliwości, a tym samym autorytet państwa – zakończył Minister Marek Biernacki.

Skąd wziąć zaświadczenie o niekaralności?

Czy pokrzywdzony jest stroną w sądzie?