REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Agata Koschel-Sturzbecher
Adwokat, publicystka i szkoleniowiec.
Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?
Zachowek - czym jest, kiedy i komu przysługuje i jak go obliczyć?

REKLAMA

REKLAMA

Zachowek jest bardzo złożoną instytucją prawa spadkowego. Przepisy go regulujące zawarte są w w kodeksie cywilnym w księdze czwartej dotyczącej spadków, są one dość jasne i klarowne, jednak tylko z pozoru. Prowadząc sprawę o zachowek adwokat musi być bardzo ostrożny i przewidzieć, a przede wszystkim sprawdzić wszystkie możliwe sytuacje prawne związane ze spadkiem m.in. możliwość wydziedziczenia jednego z uprawnionych do zachowku, odrzucenie spadku, niegodność dziedziczenia, rozwód, wcześniejsza darowizna itp. Każda taka sprawa wymaga indywidualnego podejścia i dogłębnej analizy.

rozwiń >

Czym jest zachowek?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić czym jest zachowek.

REKLAMA

Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice.

Zatem te osoby mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego (czyli bez sporządzonego testamentu).

Kiedy można żądać wypłaty zachowku?

Zachowek ma zastosowanie więc wtedy, gdy z różnych względów spadkodawca pomija wymienione wyżej osoby przy wyrażeniu swojej ostatniej woli i np. chce powierzyć cały spadek swojemu najlepszemu przyjacielowi lub tylko jednemu członkowi rodziny (np. tylko żonie, pomijając przy tym dzieci) lub jeszcze za życia przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Wtedy wyżej wymienieni krewni spadkodawcy mogą domagać się zachowku od powołanego przez spadkodawcę spadkobiercy lub obdarowanego przez spadkodawcę. Nie będzie natomiast możliwa sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Trzeba mieć też na uwadze, iż w sytuacji, gdy spadkodawca w chwili śmierci posiadał rodziców, małżonka i dzieci to roszczenie o zachowek mają tylko ci krewni, którzy dziedziczyliby (na podstawie dziedziczenia ustawowego) w pierwszej kolejności, czyli w takiej sytuacji - tylko dzieci i małżonek. Dopiero w sytuacji, gdyby spadkodawca nie miał dzieci, czy małżonka, wtedy o zachowek mogą wystąpić jego rodzice.

Ile wynosi zachowek?

Zaznaczyć trzeba, iż zachowek może być jedynie określony w kwocie pieniężnej, jego spełnienie nie może polegać na wydaniu jakichkolwiek rzeczy z masy spadkowej. Nie można więc tu poczytywać za normę konieczność wydania rzeczy, z którą sentymentalnie jesteśmy związani. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, by obdarowany i uprawniony do zachowku doszli do porozumienia w tej kwestii i aby uprawniony zrzekł  się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu konkretnego składniku majątku.

Jak oblicza się zachowek?

REKLAMA

Wyliczenie wysokości zachowku należnego małżonkowi, zstępnym czy rodzicom nie jest łatwe, zwłaszcza, iż ta wysokość może być różna w zależności od tego, która osoba uprawniona występuje z roszczeniem. Wartość zachowku zależy zatem od kilku czynników, a w szczególności od liczby osób, które są uprawnione do zachowku, od wysokość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, treści testamentu itp.

Generalna zasada zawarta w kodeksie cywilnym stanowi, iż osobom uprawnionym do zachowku należy się on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli nie ma ukończonych 18-stu lat to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Przy czym, stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy).

Aby prawidłowo wyliczyć wysokość należnego zachowku należy dokonać kilku kroków: po pierwsze trzeba obliczyć udział uprawnionego w spadku, tak jakby dziedziczył zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, następnie trzeba ustalić wysokość substratu zachowku i sprawdzić, czy uprawnionym do zachowku jest małoletni lub niezdolny do pracy (wtedy wysokość zachowku jest większa), a na końcu zestawić ze sobą wszystkie wartości.

Należy też pamiętać, że przy ustalaniu udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się też spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Nie bierze się z kolei pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia i tych, którzy zostali wydziedziczeni.

Przykładowe obliczenie zachowku

Poniżej przykład, który może być pomocny przy obliczaniu zachowku.

Przykład

Zmarła pani Janina Nowak, która miała męża i dwie bezdzietne córki. W testamencie powołała do całości spadku po sobie męża - Janusza Nowaka. Jedna z córek - Maria, odrzuciła spadek. Należy zatem obliczyć wysokość zachowku przysługującego drugiej z córek - Karolinie. Skoro Maria odrzuciła spadek, to Karolina wraz z ojcem dziedziczyliby po ½ spadek po matce. Jednak jak wskazywano, spadkobierców, którzy odrzucili spadek wlicza się przy obliczaniu wysokości zachowku. Dlatego też udział córki Karoliny w spadku po matce będzie wynosił 1/3 i stanowi podstawę do dalszych obliczeń. Przyjmując, iż Janina Nowak pozostawiła po sobie środki na koncie w wysokości 120.000 zł, córka Karolina dziedziczyłaby 40 tys. Zatem wysokość przysługującego jej zachowku będzie wynosiła 1/2 tej sumy, czyli 20 tys.

Czym jest substrat zachowku?

Powyżej wskazany przykład ma tylko obrazować mechanizm obliczenia kwoty zachowku i jest prosty, niestety nieczęsto spotyka się takie sprawy w rzeczywistości. W większości spraw należy obliczyć dodatkowo tzw. substrat zachowku, czyli podstawę do ustalenia konkretnej sumy wyrażającej przysługujący osobie uprawnionej zachowek. Przy czym, aby to wyliczyć trzeba określić „czystą wartość spadkuz doliczeniem darowizn, których dokonał spadkodawca. Czyli podsumowując, na substrat zachowku składają się aż dwa elementy - wartość majątku spadkowego i wartość składników majątkowych, którymi spadkodawca rozrządził jeszcze za życia. Taki sposób obliczeń chroni osoby bliskie spadkodawcy w sytuacji, gdy za życia spadkodawca daruje jednej osobie wszystkie składniki swojego majątku i gdy po śmierci spadkodawcy aktywa spadkowe wynoszą zero.

Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie

Czystą wartość spadku uzyskamy, jeśli od aktywów spadkowych odejmiemy długi spadkowe. Przy czym, nie bierze się tu pod uwagę długów z tytułu poleceń, zapisów i zobowiązań z tytułu zachowku. Wartość spadku oblicza się na podstawie cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu, ale według cen z chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy). Chodzi tu o uwzględnienie zjawiska inflacji. Taką samą metodę stosuje się w sprawach o podział spadku, czy obliczanie wartości przedmiotu darowizny doliczanej do substratu. W sporach sądowych o zachowek, w sytuacji, gdy wartość spadku jest sporna, ustalą ją biegli sądowi. Jednak trzeba mieć na uwadze, że to znacznie przedłuży postępowanie i wygeneruje dodatkowe koszty wynagrodzenia biegłego.

Doliczanie darowizn do substratu zachowku

O czym warto pamiętać przy obliczaniu zachowku? Jak wskazywano wyżej, przy obliczaniu wysokości zachowku dolicza się darowizny, czyli każde bezpłatne rozporządzenie swoim majątkiem przez spadkodawcę. Co ważne, spadkodawca nie może w żaden sposób wyłączyć darowizny, która z mocy prawa podlega doliczeniu. Jednak przepis art. 994 kodeksu cywilnego przewiduje wykluczenie niektórych rodzajów darowizn od doliczenia do spadku. Chodzi tu przede wszystkim o drobne, codzienne darowizny - np. prezenty z okazji urodzin itp., darowizny dla osób niebędących spadkobiercą dokonane przed więcej niż 10 latami od chwili śmierci spadkodawcy, przy obliczaniu zachowku dla zstępnych (kolejnych przodków, poczynając od dzieci), nie dolicza się darowizn dokonanych przed urodzeniem dzieci, chyba że dokonano je na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego, przy obliczaniu zachowku dla małżonka nie dolicza się darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa.

Ważne

W razie konfliktu stron w kwestii nawet istnienia darowizny, rozstrzyga o tym sąd prowadzący sprawę w sporze sądowym. Nie bierze się przy tym pod uwagę faktu, że przedmiot darowizny został zużyty, zniszczony, czy nie należy już do obdarowanego.

Jak można żądać zapłaty zachowku?

REKLAMA

Jak w niemal każdej sprawie, roszczenie o zachowek może być rozwiązane polubownie lub na drodze sądownej. Dobrowolna spłata uprawnionego do zachowku będzie na pewno sposobem szybszym i tańszym, jednak może mieć miejsce tylko wtedy, gdy roszczenie to jest bezsporne, co niestety nie zdarza się często.

W sytuacji jednak, gdy strony dochodzą do porozumienia, najlepszym sposobem będzie sporządzenie ugody, w której opisuje się wszystkie składowe majątku spadkowego i wartość zachowku. Uprawniony powinien oświadczyć, iż otrzymał określoną kwotę pieniężną i wyczerpuje ona jego roszczenia względem osoby zobowiązanej do wypłaty.

Jeśli chodzi o sądowne załatwienie sprawy, należy wystąpić z powództwem o zapłatę zachowku. Pozew musi spełniać wszelkie wymogi pozwu określone w kodeksie postępowania cywilnego. Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeśli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Jeśli chodzi o opłatę od takiego pozwu, wynosi ona 5% dochodzonej wartości zachowku. Jak wspominano, dodatkowo - jeśli w sprawie będzie powołany biegły - dochodzą koszty z tym związane. Jeśli sąd uzna powództwo za słuszne, zasądzi dla nas zwrot kosztów sądowych.

Aktualizacja: 22 maja 2023 r. weszły w życie przepisy, które wprowadziły możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności i obniżenia wysokości zachowku.
Czytaj więcej: Zachowek po zmianach w 2023 r.

Przedawnienie zachowku

Co z terminem na dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku? Upływ terminu w jakim można dochodzić roszczeń z tytułu zachowku powoduje jego przedawnienie, czyli brak możności skutecznego dochodzenia tego prawa. I tak, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Jeśli chodzi o spadkobiercę ustawowego, nie ma odrębnego przepisu, jednak analogicznie stosuje się tu też pięcioletni termin przedawnienia.

Wspomnieć trzeba też o momencie, od którego liczy się bieg przedawnienia. Jeśli chodzi o spadkobierców ustawowych jest to moment śmierci spadkodawcy (moment otwarcia spadku), a dla spadkobierców testamentowych jest to moment ogłoszenia testamentu. 

Czy można nie płacić zachowku?

Sprawy z prawem spadkowym w tle są o tyle ciężkie, gdyż niekiedy spadkodawcy muszą borykać się z nieuczciwymi krewnymi, którzy w spadku (tu - w zachowku) widzą możliwość zdobycia „łatwych” pieniędzy, podczas gdy w rzeczywistości nie utrzymywali relacji ze spadkodawcą. Jednak trzeba mieć na względzie, iż w zasadzie niemożliwe jest całkowite wyłączenie obowiązku zapłaty zachowku uprawnionemu.

Można się jednak powołać na przepis art. 5 kodeksu cywilnego tj. „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. Można tu jako przykład powołać dziecko, które nie dba o swojego ciężko chorego rodzica. Pomocne w udowodnieniu zasadności zarzutu z art. 5 k.c. będzie przedstawienie dowodów, że osoba uprawniona do zachowku jeszcze za życia spadkodawcy nie utrzymywała z nim kontaktów, czy odmawiała pomocy.

Agata Koschel-Sturzbecher   
adwokat

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Renta wdowia – obietnice kontra rzeczywistość. Gdzie się podziały obiecane 300 zł?

Choć rząd obiecywał wdowom i wdowcom podwyżki świadczeń sięgające średnio 300 zł, rzeczywistość wielu z nich okazuje się zupełnie inna. Po żmudnej procedurze urzędowej, część seniorów otrzymała realnie zaledwie 38 zł więcej – bo pozostałą kwotę odjęto z innych świadczeń. Czy renta wdowia to faktyczna pomoc, czy jedynie iluzja?

Groźna bakteria w lodach: zakażenie może doprowadzić do sepsy. Ważny komunikat Ministerstwa Zdrowia

Niewinnie wyglądające lody mogą skrywać śmiertelne niebezpieczeństwo. Wysokie temperatury, brak higieny i niewłaściwe przechowywanie sprzyjają rozwojowi wyjątkowo groźnej bakterii – gronkowca złocistego. Zakażenie nim może prowadzić do poważnych chorób, a w skrajnych przypadkach nawet do sepsy. Szczególnie narażone są dzieci i kobiety w ciąży. Ministerstwo Zdrowia apeluje o ostrożność i wybieranie tylko sprawdzonych, czystych punktów sprzedaży lodów.

Ważny komunikat RCB w sprawie zagrożenia powodziowego w Polsce w dniach 7-13 lipca 2025 r. Czy grozi nam powtórka sytuacji z września 2024 r.?

W dniu 4 lipca 2025 r. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) wydało komunikat, w którym odnosi się do pojawiających się w przestrzeni publicznej doniesień o możliwych intensywnych opadach deszczu i ryzyku powodzi w Polsce w przyszłym tygodniu (tj. w dniach 7-13 lipca 2025 r.). Czy grozi nam wytworzenie się nad Polską „niżu genueńskiego” i powtórka sytuacji z września 2024 r.?

Sondaż partyjny: Prawo i Sprawiedliwość przejmie władzę po wyborach parlamentarnych w 2027 r.? Najbardziej wierzą w to młodzi

Ponad połowa młodych Polaków do 24. roku życia (52,7 proc.) uważa, że Prawo i Sprawiedliwość wróci do władzy po wyborach parlamentarnych w 2027 roku. Wśród wszystkich badanych przekonanie to podziela 49 proc. respondentów, przy czym mężczyźni wyrażają je częściej niż kobiety — wynika z sondażu SW Research dla Onetu.

REKLAMA

Rząd naprawia emerytury czerwcowe! Koniec z niesprawiedliwością z lat 2009–2019 – znamy szczegóły projektu ustawy

Rząd szykuje rewolucję dla tysięcy emerytów i rencistów! Nowy projekt ustawy ma zlikwidować wieloletnią niesprawiedliwość wobec osób, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009–2019. Zmiany mają wyrównać ich sytuację ze świadczeniobiorcami z późniejszych lat i położyć kres tzw. „sezonowości emerytalnej”. Decyzja już we wtorek.

To może być pierwsza taka sytuacja w historii Polski: Prezes NBP Adam Glapiński już ostrzega!

Historyczny moment dla polskiej gospodarki? Prezes NBP Adam Glapiński ostrzega, że już w 2026 roku dług publiczny może po raz pierwszy przekroczyć unijny próg 60 proc. PKB. Choć inflacja zbliża się do celu NBP, to fiskalna polityka rządu – najluźniejsza w całej UE poza Rumunią – może zachwiać stabilnością makroekonomiczną kraju.

Aby mieć od stycznia więcej urlopu i wyższe wypłaty, już teraz zadbaj o dokumenty. Dotyczy wszystkich pracowników

Przed nami duża zmiana dla wszystkich pracowników. Będzie dotyczyła zarówno pracowników budżetówki, jak i sektora prywatnego. Chodzi o większe pieniądze i wyższy wymiar urlopu. Żeby skorzystać, trzeba będzie mieć dowody.

Za nowy trawnik z rolki zapłaci… dostawca prądu. Przełomowy wyrok NSA, na podstawie którego tysiące właścicieli nieruchomości będzie mogło bezkosztowo odtworzyć swoje ogrody

Niejeden właściciel nieruchomości zmagał się już na pewno z usuwaniem drzew (lub krzewów) z jego nieruchomości na wniosek właściciela urządzeń przesyłowych służących do doprowadzania energii elektrycznej, z tego względu, że drzewa te (lub krzewy) – z tymi urządzeniami kolidowały (a konkretniej – zagrażały funkcjonowaniu tych urządzeń). Okazuje się, że zgodnie z najnowszym wyrokiem NSA – w takim przypadku – odszkodowanie należne od przedsiębiorstwa energetycznego, obejmuje nie tylko wartość usuniętych drzew (lub krzewów), koszty ich wycinki, ponownego zalesienia i pielęgnacji, ale również koszty odtworzenia trawnika, który – na skutek powyższych działań – uległ zniszczeniu.

REKLAMA

Planujesz zakup nieruchomości? Uważaj na finansową pułapkę – możesz ponieść dodatkowy koszt sięgający nawet 50 tys. zł

Dla wielu z nas zakup nieruchomości to jedna z najważniejszych decyzji w życiu. W związku z nowymi klimatycznymi celami Unii Europejskiej, nieruchomości ogrzewane węglem lub gazem będą musiały przejść kosztowną modernizację. W przeciwnym razie ich utrzymanie stanie się bardzo drogie.

Nowe uprawnienia PIP i wyższe kary dla firm od 2026 r. Czy dojdzie do masowej zamiany śmieciówek w umowy o pracę? Szef PIP: uszczęśliwianie etatami na siłę się nie sprawdza

Nie będziemy masowo zmieniać umów cywilnoprawnych na etaty, a jedynie działać w przypadkach niebudzących wątpliwości – powiedział PAP szef Państwowej Inspekcji Pracy, główny inspektor pracy Marcin Stanecki. Zaznaczył, że w planowanych zmianach nie chodzi o „uszczęśliwianie etatami na siłę”, tylko o reagowanie na skargi.

REKLAMA