Jaki jest charakter prawny uprawnień do emisji CO2?

Według oceny Komisji Europejskiej w wyniku styczniowych ataków hakerskich na krajowe rejestry uprawnień do emisji, działające w ramach europejskiego systemu handlu emisjami (EU ETS), skradziono blisko 2 miliony uprawnień o łącznej wartości około 30 milionów euro. W efekcie rejestry uprawnień w państwach członkowskich zostały zawieszone, a handel uprawnieniami wstrzymany. Nim jednak to nastąpiło, część skradzionych uprawnień została sprzedana niczego nieświadomym nabywcom.

W związku ze zbyciem kradzionych uprawnień do emisji zarysowuje się interesujące zagadnienie prawne. Czy podmioty (prowadzący instalacje, inwestorzy itp.), które zakupiły pochodzące z kradzieży uprawnienia, skutecznie nabyły ich własność? W szczególności zaś, czy mogą się one powoływać na istnienie tzw. dobrej wiary w odniesieniu do nabytych na rynku uprawnień?

Aby odpowiedzieć na te pytania, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na charakter prawny uprawnień do emisji. Warto przypomnieć, że w świetle polskiego prawa jednoznaczna ocena charakteru prawnego tych jednostek nie jest możliwa. Z uwagi jednak na cel, któremu służą uprawnienia (rozliczanie się przez podmioty emitujące CO2 do atmosfery z faktycznych emisji), a jednocześnie ich zbywalność (na zasadach podobnych jak w przypadku „tradycyjnych” instrumentów finansowych), można przyjąć, że stanowią one prawa majątkowe o specjalnym administracyjnoprawnym przeznaczeniu.

Jedną z podstawowych zasad polskiego prawa odnoszących się do nabycia własności jest łacińska zasada nemo dat, quod non habet, zgodnie z którą nikt nie może przenieść na drugiego więcej, niż sam posiada. W konsekwencji, co do zasady, ten, kto nie posiada tytułu prawnego do rzeczy lub prawa, nie może ich skutecznie zbyć na rzecz osoby trzeciej.

Powyższa zasada doznaje kilku wyjątków w sytuacjach, w których prawo ustanawia domniemanie istnienia dobrej wiary. Domniemanie takie dotyczy w szczególności nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej. W takim przypadku nabywca uzyskuje własność rzeczy, o ile nie działa w złej wierze (art. 169 § 1 Kodeksu cywilnego). Jak już jednak wskazano, uprawnienia do emisji nie posiadają cech rzeczy w ujęciu cywilnoprawnym, a tym samym domniemanie to nie ma do nich zastosowania.

Zobacz: Co zrobić, by dokonać darowizny samochodu?

Jeszcze inną sytuacją, w której polskie prawo co do zasady chroni osobę działającą w dobrej wierze, jest nabycie własności nieruchomości w przypadku, gdy prawo zbywcy jest ujawnione w księdze wieczystej (tzw. rękojmia wiary publicznej). Należy jednak zauważyć, że owo domniemanie prawdziwości informacji zawartych w księdze wieczystej zostało w sposób wyraźny wskazane w przepisie art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy odnoszące się do rejestru uprawnień do emisji (rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 920/2010) nie zawierają podobnych regulacji. Tym samym dane ujawnione w rejestrze uprawnień do emisji nie korzystają z rękojmi wiary publicznej, a samo ujawnienie uprawnień na rachunku zbywcy nie przesądza jeszcze o posiadanym przezeń tytule do uprawnień.