Zwiększone ryzyko dla wierzycieli

Ustawą z 25 marca 2011 roku o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. z 2011, Nr 106, poz. 622, ze zm.) („Ustawa”) wprowadzono zmiany między innymi do ustawy z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004, Nr 173 poz. 1807, ze zm.) („Ustawa o swobodzie działalności”) oraz ustawy z 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000, nr 94, poz. 1037, ze zm.) („KSH”). Dodany Ustawą nowy Rozdział 6 w tytule IV dziale III KSH – „Przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową” – reguluje procedurę oraz skutki przekształcenia. Istotnym skutkiem przekształcenia jest sukcesja uniwersalna praw i obowiązków przedsiębiorcy przez spółkę oraz szczególny reżim odpowiedzialności przedsiębiorcy za zobowiązania powstałe przed przekształceniem.

REKLAMA

Zobacz: Wnioski i skargi w postępowaniu administracyjnym

Nowa regulacja

Dotychczas system prawa polskiego nie przewidywał możliwości przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w inną formę organizacyjną, przy zachowaniu wszelkich przywilejów, praw i obowiązków, które przysługiwały uprzednio temu przedsiębiorcy. Wśród przedsiębiorców, którzy chcieli kontynuować działalność w formie spółki, najczęstszą praktyką było wniesienie przedsiębiorstwa, jako wkładu niepieniężnego, do nowo zawiązanej lub istniejącej spółki. Rozwiązanie to miało jednak wiele mankamentów.Zgodnie z intencją Ustawodawcy omawiane rozwiązania miały na celu wypełnienie tej systemowej luki prawnej.

Obecnie przedsiębiorca będący osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą w rozumieniu Ustawy o swobodzie działalności - („przedsiębiorca przekształcany”) może przekształcić formę prowadzonej działalności w jednoosobową spółkę kapitałową („spółkę przekształconą”) (przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową).

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Istotnym skutkiem przekształcenia jest powstanie szczególnego reżimu odpowiedzialności przedsiębiorcy przekształcanego, który odpowiada solidarnie ze spółką przekształconą za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia, przez okres trzech lat, licząc od dnia przekształcenia.

Ryzyko dla wierzycieli

Przekształcenie przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą (dłużnika) może generować istotne ryzyko dla jego wierzycieli.

REKLAMA

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą odpowiada za zobowiązania wynikające z tej działalności całym swoim majątkiem. Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcjonariusz spółki akcyjnej nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Z jednej strony z dniem przekształcenia majątek przedsiębiorcy przekształcanego służący prowadzeniu działalności gospodarczej staje się majątkiem spółki przekształconej i z tego majątku wierzyciele bez przeszkód mogą zaspokajać swoje roszczenia. Z drugiej strony wierzyciele wcześniej (przed przekształceniem) brali pod uwagę możliwość zaspokojenia się także z majątku osobistego (nieprzeznaczonego do prowadzenia działalności gospodarczej) przedsiębiorcy przekształcanego, a nawet z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską.

Ustawodawca, chcąc zminimalizować ryzyko „ucieczki” dłużnika spod reżimu nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania poprzez dokonanie przekształcenia, ustanowił szczególny mechanizm odpowiedzialności. Przedsiębiorca przekształcony odpowiada solidarnie ze spółką powstałą w wyniku przekształcenia za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia, przez okres trzech lat, licząc od tego dnia.

Zobacz: Uprawnienia przedsiębiorców telekomunikacyjnych

Wskazany mechanizm ma ułatwić wierzycielom dochodzenie swych roszczeń powstałych przed przekształceniem. Obok dłużnika, którym z dniem przekształcenia staje się spółka przekształcona na mocy sukcesji uniwersalnej, za zobowiązania odpowiada solidarnie wspólnik – przedsiębiorca przekształcony.

Ryzyko dla wierzycieli wiąże się jednak z relatywnie krótkim terminem, w którym mogą dochodzić swych roszczeń od wspólnika. Zwłaszcza w sytuacji, gdy istotna część majątku dłużnika jest jego majątkiem osobistym nieprzeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Z uwagi na to, że omawiana regulacja nie była do tej pory przedmiotem wnikliwej analizy sądów oraz przedstawicieli doktryny, w jej ocenie przydatny będzie dorobek orzeczniczy i piśmiennictwo powstałe na gruncie art. 574 KSH. Przepis ten w podobny sposób reguluje kwestie odpowiedzialności wspólników spółek osobowych ulegających przekształceniu w spółki kapitałowe.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, trzyletni termin odpowiedzialności wspólnika za powstałe przed przekształceniem zobowiązania spółki osobowej przekształconej w spółkę kapitałową, jest terminem zawitym, co sąd uwzględnia z urzędu. Oznacza to, że z upływem tego terminu odpowiedzialność wspólnika ustaje i za rzeczone zobowiązania odpowiada wyłącznie spółka przekształcona. Dopuszczalność i sposób podważenia skutków upływu terminów zawitych są w doktrynie i orzecznictwie sporne.

Zobacz: Kodeks spółek handlowych

Podobnie, na gruncie art. 574 KSH, przedstawiciele doktryny prawa handlowego stwierdzili, że nie jest dopuszczalne żądanie przez wierzyciela uznania czynności przekształcenia za bezskuteczną względem tego wierzyciela z uwagi na choćby częściowe uniemożliwienie zadośćuczynienia jego roszczeniu na podstawie art. 59 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) („KC”). Komentatorzy wskazali bowiem, że przekształcenie nie może być uznane za umowę. Wątpliwości komentatorów budzi również możliwość skorzystania przez wierzyciela z tzw. skargi paulińskiej określonej w art. 527 KC. Kwestionują oni zasadność uznania przekształcenia za czynność prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Z drugiej strony nie jest możliwe skrócenie trzyletniego terminu poprzez wyzbycie się udziałów bądź akcji spółki przekształconej. Trzyletnia odpowiedzialność osoby fizycznej związana jest bowiem z uprzednim (przed przekształceniem) statusem przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą przeniesioną do spółki, a nie z faktem dalszego posiadania udziałów lub akcji spółki przekształconej.

Zobacz: Kodeks cywilny

Dochodzenie roszczeń przeciwko przedsiębiorcy

W sytuacji, gdy przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nastąpi po dniu, w którym roszczenie stanie się wymagalne, wierzyciel powinien zwrócić się do spółki przekształconej o zaspokojenie roszczenia (wytoczyć powództwo). Może również wytoczyć powództwo przeciwko spółce przekształconej i przedsiębiorcy przekształcanemu z uwagi na solidarny charakter ich odpowiedzialności.

W postępowaniu toczącym się dotychczas przeciwko przedsiębiorcy przekształconemu, który w trakcie postępowania dokonał przekształcenia, w naszej ocenie od dnia przekształcenia stroną postępowania z mocy prawa staje się spółka przekształcona. Taki pogląd znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z 2005 roku stwierdził, że automatyczne wejście do procesu uzasadnione jest sukcesją uniwersalną, a z taką mamy do czynienia w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub jednoosobową spółkę akcyjną. Analogicznie należy także stosować zasadę wyrażaną w doktrynie, że spółka przejmująca staje się co do zasady z dniem połączenia uczestnikiem postępowań sądowych, w których wcześniej brała udział spółka przejmowana. Trudno jednak nie zauważyć, że Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2009 roku opowiedział się za stosowaniem art. 192 pkt 3 KPC do następstwa procesowego w przypadku wydzielenia spółki. W praktyce nie można zatem wykluczyć, że druga strona procesu będzie oponować twierdzeniom spółki przekształconej o jej automatycznym zastąpieniu przedsiębiorcy przekształcanego w procesie, zaś sąd podzieli takie stanowisko.

Przyjmując jednakże, że od dnia przekształcenia stroną postępowania z mocy prawa staje się spółka przekształcona, należy zauważyć, iż z uwagi na to, że sprawy pomiędzy przedsiębiorcami są sprawami gospodarczymi, nie jest możliwe w takiej sytuacji wezwanie przedsiębiorcy przekształcanego do udziału w sprawie na podstawie art. 194 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) („KPC”). Zastosowanie tego przepisu jest wyłączone bowiem na mocy art. 479⁴ § 2 KPC. Z uwagi na powyższe wierzyciel zmuszony będzie wytoczyć nowe powództwo przeciw przedsiębiorcy przekształcanemu.

Zobacz: Kodeks postępowania cywilnego

Jeżeli natomiast upływ omawianego wyżej trzyletniego terminu nastąpił w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy przekształcanemu może on bronić się powództwem przeciwegzekucyjnym. Żądanie pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego byłoby oparte o art. 840 § 1 pkt 2 KPC z uwagi na to, ze po powstaniu tytułu wykonawczego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane.

Przepisy wprowadzone Ustawą, dające przedsiębiorcom (osobom fizycznym) możliwość przekształcenia formy prowadzonej działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową, należy ocenić jako korzystne z punktu widzenia obrotu gospodarczego, szczególnie w sytuacji gdy prowadzona indywidualnie działalność gospodarcza osiągnie znaczne rozmiary. Mogą one jednakże stworzyć po stronie wierzycieli istotne ryzyko częściowego uniknięcia odpowiedzialności przez pierwotnego dłużnika (przedsiębiorcę przekształcanego).

Autorzy:

Aleksandra Widziewicz - Szef praktyki Bankowość i Finanse w polskim oddziale międzynarodowej kancelarii prawnej Bird & Bird

Wojciech Jagnieża – prawnik w polskim oddziale międzynarodowej kancelarii prawnej Bird & Bird

Źródła: