Zmiany w spadkach w 2022 roku - dalecy krewni wyłączeni z kręgu spadkobierców

Jak obecnie kształtuje się krąg spadkobierców ustawowych? Kto dziedziczy "z ustawy"?

Spadkobierca może być powołany do spadku dwojako: z ustawy (mówimy wtedy o tzw. spadkobiercach ustawowych) i z testamentu (tzw. spadkobiercy testamentowi). Podstawowe znaczenie ma wola spadkodawcy, a zatem w przypadku pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu nie dojdzie do dziedziczenia na podstawie reguł ustawowych. Co do zasady dopiero w przypadku, gdy spadkobierca nie pozostawił testamentu lub gdy żadna z osób powołanych do dziedziczenia w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą, do dziedziczenia zostaną powołani spadkobiercy ustawowi.

W art. 931 – 935 kodeksu cywilnego zawarto określony porządek dziedziczenia ustawowego.

Pierwszą grupę spadkobierców ustawowych stanowią dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, które dziedziczą po spadkodawcy co do zasady w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku, co może mieć znaczenie w przypadku posiadania przez spadkodawcę czwórki dzieci (lub więcej).

Druga grupa obejmuje małżonka i rodziców spadkodawcy, którzy są powoływani do spadku, jeżeli spadkobierca nie miał dzieci. W sytuacji, gdy którykolwiek z rodziców nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych, a w dalszej kolejności zstępnym rodzeństwa. Natomiast całość spadku przypadnie małżonkowi, gdy brak jest zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.

Trzecią grupą powołaną do dziedziczenia są dziadkowie spadkodawcy, który dziedziczą w częściach równych w przypadku braku dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa lub dzieci rodzeństwa spadkodawcy. Gdy któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, a więc dzieciom, wnukom, prawnukom i dalszym pokoleniom.

Kolejną grupą uprawnionych do dziedziczenia są dzieci małżonka spadkodawcy tj. pasierbowie. W ostatniej kolejności natomiast spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.

Ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych - projekt nowelizacji kodeksu cywilnego

W obecnym stanie prawnym krąg spadkobierców ustawowych jest ukształtowany dość szeroko. W praktyce niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, w której do spadku zostają powołani bardzo dalecy krewni, którzy nawet nie znają osoby spadkodawcy. Najczęściej dzieje się tak w przypadku spadków obciążonych długami, które zostały odrzucone wcześniej przez bliższych krewnych spadkodawcy.

Projektowane zmiany prowadzą do ograniczenia opisanej powyżej trzeciej grupy spadkobierców ustawowych. Podobnie jak dotychczas, w przypadku gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadał, przypadać ma jego dzieciom, a także ich dzieciom. Projekt zakłada jednak zasadniczą zmianę w postaci wyłączenia od dziedziczenia dalszych pokoleń rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego spadkodawcy.

Innymi słowy, w tej grupie krąg spadkobierców ma zostać ograniczony do wujów, stryjów, ciotek i stryjenek spadkodawcy oraz ich dzieci (rodzeństwa ciotecznego, stryjecznego i wujecznego spadkodawcy).

Wedle założeń autorów Projektu ma to przyczynić się do rozwiązania problemu związanego z nadmiernymi zaległościami sądów w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, gdyż sądy spadku nie będą zmuszone poszukiwać dalekich krewnych spadkodawców.

Inne zmiany w spadkach przewidziane w projekcie

Oprócz zawężenia kręgu spadkobierców ustawowych projekt zakłada także poszerzenie przesłanek uznania kogoś za osobę niegodną dziedziczenia. W chwili obecnej, zgodnie z art. 928 § 1 k.c., za niegodnego dziedziczenia sąd może uznać osobę, która:

• dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• nakłoniła spadkodawcę podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodziła spadkodawcy podstępem lub groźbą w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła go albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Projekt przewiduje poszerzenie tego katalogu o kolejną przesłankę – uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.

Autorzy projektu postanowili również doprecyzować przepisy związane z terminem na złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Aktualnie, zgodnie z art. 1015 k.c. oświadczenie to powinno być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zgodnie z brzmieniem Projektu, złożenie wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie wystarczające do zachowania sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia. Dodatkowo, w sytuacji gdy złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymagać będzie zezwolenia sądu opiekuńczego, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulegać ma zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. W praktyce oznacza to, że rodzicom i opiekunom małoletniego, a także opiekunom osób ubezwłasnowolnionych całkowicie, będzie łatwiej dochować terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w imieniu swoich podopiecznych.

Zmianie ulegnie również właściwość sądu w kwestii wydawania zezwolenia na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dotychczas takie zezwolenie było wydawane przez sąd opiekuńczy, tj. sąd miejsca zamieszkania podopiecznego. Zgodnie z brzmieniem Projektu, takim sądem miałby być teraz sąd spadku, czyli co do zasady sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy lub sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy.

Projekt wprowadza też niekorzystne dla wierzycieli rozwiązanie, zgodnie z którym Skarb Państwa lub gmina, którym spadek przypadł z mocy ustawy ponosić będą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Obecnie dochodzi bowiem do sytuacji, w której majątek spadkowy przypadający gminie lub Skarbowi Państwa jest trudny do sprzedaży, a długi spadkowe od chwili otwarcia spadku mogą być egzekwowane z majątku spadkobiercy przymusowego. Możliwość zaspokojenia się przez wierzycieli spadkodawcy z majątku publicznego w takich sytuacjach zostanie ograniczona.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Opisane zmiany w dziedziczeniu mają wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia uchwalonej przez Sejm nowelizacji w Dzienniku Ustaw. Zatem prawdopodobne jest, że nowe przepisy zaczną obowiązywać jeszcze w 2022 roku.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

Anna Nowak, aplikantka radcowska, Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych sp. k.