Koniec z niedzielnym zakazem handlu – po zmianie zrobisz zakupy w co najmniej dwie niedziele w miesiącu?

• Zakaz handlu w niedziele – na czym polega, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
• Ograniczenie zakazu handlu w niedziele – projekt oczekujący na rozpatrzenie przez sejmową Komisję Gospodarki i Rozwoju
• Na jakim etapie są aktualnie prace legislacyjne nad projektem wprowadzającym dwie niedziele handlowe w każdym miesiącu roku kalendarzowego?

Zakaz handlu w niedziele – na czym polega, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?

Zakaz handlu w niedziele został wprowadzony ustawą z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (która weszła w życie w dniu 1 marca 2018 r.). Zgodnie z art. 5 ww. ustawy – w niedziele i święta, w placówkach handlowych, czyli – obiektach, w których prowadzony jest handel oraz wykonywane są czynności związane z handlem (w szczególności w sklepach, na stoiskach, straganach, w hurtowniach, składach węgla, składach materiałów budowlanych, domach towarowych, domach wysyłkowych czy biurach zbytu – jeżeli w takiej placówce praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych), zakazany jest:

• handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem jak również
• powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem.

Od powyższej zasady, ustawodawca przewidział jednak wyjątki – w jej art. 7, zgodnie z którym – zakaz handlu nie obowiązuje w:

• kolejne trzy niedziele poprzedzające Wigilię Bożego Narodzenia (przy czym – każdy z pracowników może wykonywać pracę wyłącznie w dwie z ww. niedziel),
• niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy oraz
• ostatnią niedzielę przypadającą w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu (chyba, że w którąś z ww. niedziel przypada święto – wówczas zakaz handlu obowiązuje).

Jednocześnie, ustawodawca przewidział katalog placówek, które nie są placówkami handlowymi w rozumieniu ustawy, a zatem zakaz handlu, o którym mowa w art. 5 – w ogóle ich nie dotyczy. Należą do nich m.in.:

• stacje paliw,
• placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami,
• apteki i punkty apteczne,
• zakłady lecznicze dla zwierząt,
• placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu pamiątkami lub dewocjonaliami,
• placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych,
• placówki pocztowe, w których przeważająca działalność polega na świadczeniu usług pocztowych,
• placówki handlowe w obiektach infrastruktury krytycznej,
• placówki handlowe w hotelach,
• placówki handlowe w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku,
• placówki handlowe organizowane wyłącznie na potrzeby festynów, jarmarków i innych imprez okolicznościowych, tematycznych lub sportowo-rekreacyjnych, także gdy są one zlokalizowane w halach targowych,
• placówki handlowe w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i inne placówki służby zdrowia przeznaczone dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• placówki handlowe na dworcach, w portach i przystaniach,
• placówki handlowe w portach lotniczych,
• placówki handlowe na terenie jednostek wojskowych,
• piekarnie, cukiernie i lodziarnie, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi czy
• placówki handlowe, w których przeważającą działalnością jest działalność gastronomiczna.

Ograniczenie zakazu handlu w niedziele – projekt oczekujący na rozpatrzenie przez sejmową Komisję Gospodarki i Rozwoju

W dniu 21 marca 2024 r., przez grupę posłów Klubu Parlamentarnego Polska 2050 – Trzecia Droga, do laski marszałkowskiej został złożony projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni oraz ustawy - Kodeks pracy (druk sejmowy nr 384), który ma na celu zmianę regulacji dotyczących zasad prowadzenia handlu i czynności związanych z handlem w niedzielę, określonych w ustawie z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedzielę i święta oraz w niektóre inne dni. Zakłada on zmianę art. 7 ww. ustawy, która wprowadziła zakaz handlu w niedziele, w taki sposób, że zakazem tym nie miałyby być objęte:

• pierwsza i trzecia niedziela każdego miesiąca (chyba, że w którąś z ww. niedziel przypadałoby święto – wówczas pozostawałaby ona objęta zakazem handlu),
• pierwsza niedziela grudnia i kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, z wyłączeniem niedzieli przypadającej na dzień 24 grudnia (ta nadal pozostawałaby objęta zakazem handlu) oraz
• niedziela bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy, a jeżeli jest to pierwsza albo trzecia niedziela w miesiącu – zakaz nie obowiązywałby także w niedzielę poprzedzającą pierwszą albo trzecią niedzielę tego miesiąca.

Zasadnicza różnica pomiędzy obecnym stanem prawnym, a tym, który postulowany jest w ramach ww. projektu, polega zatem na tym, że zamiast niedzieli handlowej przypadającej w ostatnią niedzielę w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu – zostałyby wprowadzone niedziele handlowe w każdą pierwszą i trzecią niedzielę każdego miesiąca roku. W ramach powyższej zmiany – pracownicy handlu straciliby zatem 20 wolnych od pracy niedziel. W miejsce dotychczasowych 4 niedziel pracujących, zostałyby bowiem wprowadzone aż 24 takie niedziele bez zakazu handlu.

W ramach ochrony pracowników handlu – w projekcie zastrzeżono jednak, że co najmniej dwie niedziele w każdym miesiącu, pracownik musiałby mieć wolne. Wynagrodzenie za pracę w niedzielę (z wyjątkiem pracy w placówkach handlowych, które są wyłączone spod zakazu handlu – o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 10.01.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni) – przysługiwałoby natomiast w podwójnej wysokości, a pracodawca zobowiązany byłby do zapewnienia pracownikowi innego dnia wolnego od pracy, w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli pracującej. Jeżeli natomiast wykorzystanie przez pracownika dnia wolnego w ww. okresie byłoby niemożliwe – pracodawca obowiązany byłby zapewnić mu inny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego.

Jak wynika z uzasadnienia ww. projektu – w ocenie jego autorów – wbrew intencjom ustawodawcy z roku 2018, ustawa wprowadzająca zakaz handlu w niedzielę, nie przyczyniła się do wsparcia małych, lokalnych sklepów w ich konkurencji z wielkimi sieciami handlowymi. W okresie 2014-2023 liczba placówek handlowych w Polsce zmalała o 33,5 tys., a w samym 2023 r. zamknięto 3 tys. placówek. Ostatnie lata są natomiast czasem rozkwitu wielkich sieci handlowych, a zwłaszcza tzw. sieci dyskontowych – dzięki agresywnej strategii marketingowej i cenowej oraz długim godzinom otwarcia. Po drugie, opinia Polaków na temat zakazu handlu w niedzielę jest podzielona. Przeprowadzone w lutym 2024 r. badanie sondażowe pokazuje, że zniesienie zakazu popiera 46% ankietowanych, a jego utrzymanie – 44%.¹ Proponowane rozwiązanie ma więc – w ocenie posłów będących autorami projektu – charakter kompromisowy – zgoda na częściowe niedzielne otwarcie sklepów wraz z wyższymi wynagrodzeniami dla pracowników ma pozwolić na pogodzenie interesów klientów chcących robić zakupy w niedziele z interesem pracowników, którzy chcieliby mieć w tym dniu wolne. Autorzy projektu zwracają również uwagę, że „z możliwości pracy w niedzielę korzystają też osoby, które ze względu na naukę nie mogą pracować w inne dni tygodnia – np. studenci chcący choćby częściowo pokryć koszt życia w mieście akademickim”, a także iż obecny stan prawny pełny jest arbitralnych zwolnień, które mogą być pretekstem do nadużyć – „znane są bowiem przypadki obchodzenia zakazu handlu niedzielnego poprzez np. organizowanie w sklepach bibliotek, klubów czytelnika czy wypożyczalni sprzętu sportowego”. Nie bez znaczenia – w ocenie posłów Klubu Parlamentarnego Polska 2050 – Trzecia Droga – pozostaje również niesprawiedliwy (w ich ocenie) charakter przepisu z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 10.01.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, zgodnie z którym – przedsiębiorca będący właścicielem placówki handlowej, w której handel prowadzony jest przez niego wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek, w niedzielę może legalnie korzystać z nieodpłatnej pomocy osób bliskich (tj. małżonka, dzieci, rodziców, macochy, ojczyma, rodzeństwa, wnuków i dziadków), ale nielegalne pozostaje skorzystanie przez niego ze wsparcia osoby dobrowolnie chcącej pracować tego dnia.

Na jakim etapie są aktualnie prace legislacyjne nad projektem wprowadzającym dwie niedziele handlowe w każdym miesiącu roku kalendarzowego?

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni oraz ustawy - Kodeks pracy, który zakłada wprowadzenie co najmniej dwóch niedziel handlowych w każdym miesiącu roku kalendarzowego – po I czytaniu na posiedzeniu Sejmu, które odbyło się w dniu 28 czerwca 2024 r. i podczas którego większością 218 głosów przeciw (wobec 209 głosów za i 2 głosów wstrzymujących się) został odrzucony wniosek o odrzucenie projektu w I czytaniu – trafił do rozpatrzenia przez sejmową Komisję Gospodarki i Rozwoju oraz Komisję Polityki Społecznej i Rodziny. Na dzień dzisiejszy – oczekuje on na III czytanie w Komisji Gospodarki i Rozwoju.

¹ TVN24 Biznes, Co dalej z zakazem handlu w niedziele. Wyniki sondażu, 12.02.2024 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 10.01.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2025 r., poz. 301)
• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni oraz ustawy - Kodeks pracy (druk sejmowy nr 384)