Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego a cudzoziemcy. Terminy, sytuacja prawna obywateli Ukrainy

Z obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii związanych z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 wiąże się szereg wciąż obowiązujących przepisów prawa ustanawiających szczególne zasady związane z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski. Celem ich wprowadzenia było przede wszystkim przeciwdziałanie negatywnym skutkom obostrzeń w wielu aspektach życia społecznego (trudności w przemieszczaniu się przez granice czy załatwianiu spraw urzędowych), uzasadnionych koniecznością przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2.

Specjalne rozwiązania dotyczą przedłużeń: uprawnień pobytowych cudzoziemców, ważności dokumentów związanych z tymi uprawnieniami oraz terminów na realizację określonych czynności przewidzianych w przepisach prawa. Przepisy w zdecydowanej większości stanowią część tzw. ustawy COVID-19[i] i obejmują:

 1. podstawę do uznania pobytu cudzoziemców na terytorium Polski za legalny z mocy prawa, w sytuacji gdy w dniu 14 marca 2020 r. przebywali w kraju na podstawie krótkoterminowych tytułów pobytowych:

• w ramach ruchu bezwizowego,
• na podstawie wiz Schengen wydanych przez organy polskie,
• wiz Schengen lub wiz długoterminowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,
• dokumentów pobytowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,
• wiz długoterminowych lub dokumentów pobytowych wydanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, które nie są państwami obszaru Schengen (gdy zgodnie z prawem Unii Europejskiej takie wizy lub dokumenty uprawniają do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 15z¹ ust. 1);

2. przedłużenie z mocy prawa:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych w przypadkach, gdy ostatni dzień okresu pobytu na podstawie takich wiz przypadałby w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii (art. 15zd ust. 1);
• upływających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy (art. 15zd ust. 3);

3. przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii:

• terminów opuszczenia terytorium Polski, wynikających z art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach[ii] (art.15zzza);
• terminów dobrowolnego powrotu określonych w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (art. 15zzzb);
• terminów na złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, o przedłużenie wizy lub o przedłużenie pobytu w ramach ruchu bezwizowego (art. 15z);
• okresów ważności kart pobytu (art. 15z² ust. 1);
• okresów ważności tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca, wydawanych cudzoziemcom na czas trwania postępowań w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej (art. 15z³ ust. 1);
• okresów ważności dokumentów wydawanych na czas określony obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin, którzy z nimi przebywają lub do nich dołączają: dokumentów potwierdzających prawo stałego pobytu, kart pobytu członka rodziny obywatela UE oraz kart stałego pobytu członka rodziny obywatela UE (art. 15z⁶ ust. 1);
• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca (art. 15z⁶ ust. 3);
• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” (art. 15z⁶ ust. 5).

Oprócz zasad związanych ściśle z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski, ustawa COVID-19 zawiera również przepisy ustanawiające inne szczególne rozwiązania, które pośrednio mają znaczenie dla obszaru legalności pobytu i są związane z wykonywaniem pracy przez cudzoziemców. Szczególne zasady w tym zakresie to:

• przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pracę i przedłużeń zezwoleń na pracę (art. 15zzq ust. 1);
• przedłużenie z mocy prawa okresu dopuszczalnej pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego przez powiatowy urząd pracy do ewidencji oświadczeń (art. 15zzq ust. 3);
• podstawa prawna do wykonywania przez cudzoziemca pracy na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, zezwoleniu na pracę sezonową, oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy, wpisanemu do ewidencji oświadczeń, lub w jednym z zezwoleń na pobyt czasowy, które określają warunki wykonywania pracy, jeżeli jest to skutek skorzystania przez pracodawcę z możliwości modyfikacji treści stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy z uwagi ograniczenia w życiu społecznym spowodowane rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (np. art. 15g ust. 8 – obniżenie wymiaru czasu pracy w warunkach przestoju ekonomicznego)(art. 15z⁵);
• szczególny dostęp cudzoziemca do pracy sezonowej[iv] w okresie trwania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii oraz okresu 30-dniowego następującego po odwołaniu ostatniego z tych stanów, bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę sezonową, jeżeli w tym okresie cudzoziemiec posiadał zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, przedłużenie zezwolenia na pracę lub przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową, lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisane do ewidencji oświadczeń (które ważne było po dniu 13 marca 2020 r. lub po tym dniu uprawniało do wykonywania pracy)(art. 15z⁷).

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r. spowodowało, że określone powyżej okresy przedłużeń oraz okresy istnienia określonych szczególnych uprawnień w zakresie dostępu do rynku pracy, zakończą się również z końcem dnia 31 lipca 2023 r.

Ponadto, przepisy[v] przewidują także przedłużenie z mocy prawa:

• okresów ważności Kart Polaka przypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii;
• terminów na złożenie wniosku o przedłużenie Karty Polaka.

W przypadku jednak tych rozwiązań, stosowne przedłużenia następują do upływu 3 miesięcy po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. W konsekwencji odwołania stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r., przedłużenia te obowiązują do dnia 2 października 2023 r.

Szczególna sytuacja prawna obywateli Ukrainy

W związku agresją rosyjską na terytorium Ukrainy i wywołanym nią masowym napływem obywateli ukraińskich, przepisami tzw. ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy[vi] (dalej: „ustawa specjalna”) w sposób szczególny uregulowano sytuację prawną obywateli Ukrainy w kontekście zasad ich pobytu na terytorium Polski.

Oprócz ustanowienia ogólnej podstawy pobytu uznawanego za legalny do 4 marca 2024 r. i zapewnienia wiążących się z nią instytucji pomocowych adresowanych do obywateli Ukrainy przybywających od 24 lutego 2022 r. z terytorium państwa swojego pochodzenia w związku z toczącymi się na nim działaniami wojennymi, ustawa specjalna ustanawia również szereg rozwiązań wspierających proces legalizacji pobytu wszystkich przebywających w Polsce obywateli tego państwa. Część z nich stanowi odpowiedniki omówionych powyżej rozwiązań przewidzianych w przepisach ustawy COVID-19.

Należy w tym kontekście wymienić następujące rozwiązania dotyczące przedłużenia:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych wydanych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 3a ustawy specjalnej) - odpowiednik przedłużenia okresów pobytu i okresów ważności wiz krajowych przewidzianego w art. 15zd ust. 1 ustawy COVID-19;
• okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy udzielonych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 5a ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy przewidzianego w art. 15zd ust. 3 ustawy COVID-19;
• terminów na realizację obowiązku opuszczenia przez obywateli Ukrainy terytorium Polski, wynikającego z art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 6 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia terminów na realizację obowiązku opuszczenia terytorium Polski przewidzianego w art. 15zzza ustawy COVID-19;
• terminów dobrowolnego powrotu określonych (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), określonych na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wydanych wobec obywateli Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 7 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia terminów dobrowolnego powrotu (terminów dobrowolnego wyjazdu) przewidzianego w art. 15zzzb ustawy COVID-19;
• okresów ważności kart pobytu wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 1 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności kart pobytu przewidzianego w art. 15z² ust. 1 ustawy COVID-19;
• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 2 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności polskich dokumentów tożsamości przewidzianego w art. 15z⁶ ust. 3 ustawy COVID-19;
• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 8 pkt 3 ustawy specjalnej) – odpowiednik przedłużenia okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” przewidzianego w art. 15z⁶ ust. 5 ustawy COVID-19.

Ustawa specjalna (art. 42 ust. 11) przewiduje podstawę prawną dla pobytu obywateli Ukrainy na terytorium Polski uznawanego za legalny w okresie do dnia 4 marca 2024 r., jeżeli w okresie od 24 lutego 2022 r. przypadał dopuszczalny okres pobytu na tym terytorium wynikający z posiadania wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego. To rozwiązanie nie ma swojego odpowiednika w przepisach ustawy COVID-19. Nie jest takim odpowiednikiem przepis art. 15z¹ ust. 1 ustawy COVID-19, który odwołuje się do pobytu na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. W konsekwencji, aby przepis art. 42 ust. 11 ustawy specjalnej miał zastosowanie, dopuszczalny okres pobytu wynikającego z wizy Schengen, obcego dokumentu pobytowego lub ruchu bezwizowego, powinien kończyć się najwcześniej w dniu 24 lutego 2022 r.

W okresie następującym po 31 lipca 2023 r. z rozwiązań szczególnych przewidzianych w art. 42 ustawy specjalnej nie będą mogli skorzystać obywatele Ukrainy, których pobyt jest aktualnie uznawany za legalny w związku z przebywaniem na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. w ramach dopuszczalnych pobytów krótkoterminowych np. w ramach ruchu bezwizowego (art. 15z¹ ust. 1 ustawy COVID-19).

Podobnie, jeżeli do obywatela Ukrainy nie mają zastosowania przepisy ustawy COVID-19, za wyjątkiem przepisu art. 15z tej ustawy, który przedłuża terminy na składanie wniosków o udzielenie zezwoleń pobytowych, zaś do końca dnia 31 lipca 2023 r. nie złoży do wojewody stosownego wniosku w przedłużonym na podstawie tego przepisu terminie, nie będzie on mógł już dalej powoływać się na możliwość złożenia takiego wniosku z jego zachowaniem i wypływające z tego konsekwencje dla legalności pobytu w trakcie trwania postępowania.

Należy przypomnieć, że art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej przewiduje szczególną, subsydiarną podstawę udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy na okres 1 roku, stosowaną do 4 marca 2024 r. W przypadku, gdyby zachodziła podstawa do odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy wynikająca z tego, że w odpowiednim terminie nie złożył on wniosku o jego udzielenie (zgodnie z art. 100 ust. 1 pkt 9 ustawy o cudzoziemcach), to zawsze będzie jeszcze istniała możliwość udzielenia tego zezwolenia na okres 1 roku na podstawie art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej.