Znęcanie się jako forma przemocy w rodzinie

Przestępstwo to może przybrać formę podstawową, opisaną powyżej, jak i kwalifikowaną, polegającą na zastosowaniu szczególnego okrucieństwa przez sprawcę, bądź też na sytuacji, w której ofiara targnie się na własne życie.

Znęcać można się fizycznie, jak i psychicznie. Przemoc psychiczna w przeciwieństwie do fizycznej nie pozostawia widocznych śladów, jednakże jest tak samo bolesna jak fizyczne akty przemocy. Kodeks karny nie określa, jakie zachowania należy uznać za znęcanie. Takie ograniczenie w sposób oczywisty miałoby wpływ na nierówne podejście ofiar przemocy, których sprawcy mogliby nie zostać ukarani.

Za znęcanie niewątpliwie należy uznać bicie, kopanie, szarpanie, jak też i wyrywanie włosów, czy poniżanie, długotrwałe lekceważenie, ograniczenie snu, stosowanie gróźb zabójstwa. Na względzie należy mieć również fakt, że znęcanie może występować jako działanie, jak i zaniechanie. Może być także działaniem powtarzającym się lub jednorazowym.

Znamię znęcania się zakłada istnienie przewagi sprawcy nad pokrzywdzonym. Przewaga ta może wynikać również z istniejącego między podmiotami stosunku zależności, który zachodzi wtedy, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu, znosząc je ze strachu przed pogorszeniem swojej sytuacji, np. przez utratę pracy, środków utrzymania, mieszkania.

Nie jest istotne przy tym, czy ofiara przemocy broni się przed skierowanymi wobec niej działaniami. Jednakże, jeżeli taka obrona zostanie podjęta, będzie ona traktowana jako obrona konieczna, czyli okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zabronionego. Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, znęcaniem nie jest sytuacja, gdy małżonkowie wzajemnie dokonują wobec siebie aktów przemocy.

W wypadku osoby małoletniej i osoby nieporadnej nie wymaga się spełnienia przesłanki istnienia stosunku zależności. Osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny jest osoba, która z powodu swoich właściwości fizycznych, jak np. podeszłego wieku, kalectwa, choroby lub właściwości psychicznych (np. upośledzenie umysłowe) nie ma możliwości, aby samodzielnie decydować o swoim losie ani zmienić swoje położenie, a tym samym przeciwstawiać się znęcaniu.

Z punktu widzenia prawa karnego, przestępstwo znęcania się może mieć charakter indywidualny bądź powszechny. Podmiotem przestępstwa indywidualnego może być wyłącznie osoba posiadająca właściwości opisane w ustawie, czyli osoba najbliższa lub pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy.