Co zrobić, aby ZUS podwyższył emeryturę po wyroku TK z 4 czerwca 2024 roku? Wzór wniosku do ZUS i odpowiedzi na pytania emerytów

• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Których osób dotyczy?
• Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy
• Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)
• Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Których osób dotyczy?

Dla przypomnienia: 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (SK 140/20), który ma istotne znaczenie dla:
- kobiet urodzonych w latach 1949–1959 (z wyłączeniem roku 1953) oraz
- mężczyzn z roczników 1949–1952 i 1954.

Wyrok dotyczy osób, które przed 6 czerwca 2012 r. wystąpiły z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę. Trybunał Konstytucyjny bowiem uznał, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim prowadził do obniżenia wysokości emerytury powszechnej dla osób, które pobierały wcześniejsze świadczenia. Chodzi więc o to, że osoby, które złożyły wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogły wiedzieć, czy choćby przypuszczać, że w przyszłości zmienią się przepisy w ten sposób, że złożone przez nie wnioski o emeryturę będą miały znaczący wpływ na emeryturę powszechną (z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego). Emeryci, składający wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogli przecież przewidzieć, że od 1 stycznia 2013 r. ustawodawca zmieni przepisy i wprowadzi regulację, która umożliwi pomniejszenie emerytury powszechnej o uprzednio pobieraną emeryturę wcześniejszą. Zakład Ubezpieczeń Społecznych skorzystał natomiast z ów zmiany i w wielu przypadkach zaniża świadczenia niczego nieświadomym emerytom.

Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy

W związku z opisaną sytuacją i stanem niepewności wielu emerytów, w przestrzeni publicznej pojawiły się liczne wzory wniosków do ZUS, które są niestety nieprawidłowe i wręcz komplikują sytuację prawną poszkodowanych emerytów. Chodzi m.in. o wniosek o przeliczenie świadczenia z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 114 ustawy emerytalnej. Należy podkreślić, że wyrok ten nie stanowi nowej okoliczności powodującej przeliczenie emerytury w tym trybie. 
Co istotne, już teraz, na skutek składania przez emerytów takich wniosków, zapadają niekorzystne wyroki oddalające odwołania od decyzji ZUS, w której Organ odmawia ponownego przeliczenia świadczenia. Taki sposób wyrokowania nie powinien dziwić czy tym bardziej oburzać, ponieważ Sąd orzeka zgodnie z treścią tego przepisu:

Art.  114 ustawy emerytalnej: 
1.  W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Dla zobrazowania sytuacji, warto przytoczyć orzecznictwo Sądu Najwyższego, dotyczące art. 114 ustawy emerytalnej. 

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)

Osoby, które nie złożyły odwołania od decyzji ZUS, powinny zatem obecnie wystąpić o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jednakże, jeśli od daty wydania decyzji upłynęło pięć lat, ZUS odmówi uchylenia decyzji. Wynika to wprost z art. 146 k.p.a., który stanowi, że nie uchyla się decyzji, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 5 grudnia 2023 r. (sygn. II OSK 711/21) stanął na stanowisku, że fakt upływu terminu organ musi uwzględnić z urzędu, zatem nie ma możliwości uchylenia decyzji po upływie 5 lat od jej wydania.

Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej

Należy jednak podkreślić, że ZUS ma obowiązek wydawania co roku decyzji waloryzacyjnych, na których wyliczenie ma wpływ również decyzja o wcześniejszej emeryturze oraz o nabyciu prawa do powszechnej emerytury. W mojej opinii jedynym skutecznym rozwiązaniem w tej sytuacji jest złożenie wniosku o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej (jeśli upłynął już terminu na wznowienie postępowania dotyczącego wcześniejszej decyzji), bowiem tylko w tego typu decyzji emeryt będzie mieścił się w pięcioletnim terminie, o którym mowa powyżej.

Wzór wniosku do ZUS (word - do pobrania):

Należy spodziewać się, że ZUS na skutek złożenia takiego wniosku, wyda decyzję odmowną w sprawie ponownego przeliczenia świadczenia, powołując się na brak publikacji wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw. Od takiej decyzji zasadne jednak będzie złożenie odwołania.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.

Pytanie: Znalazłem w Internecie wniosek o przeliczenie emerytury w związku z nieopublikowanym wyrokiem Trybunału. We wniosku wskazałam: „w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. w sprawie SK 140/20, na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej, wnoszę o ponowne ustalenie wysokości mojej emerytury, przyznanej w decyzji z dnia 2 stycznia 2009 r.” Czy ZUS przeliczy mi ponownie emeryturę?

Odpowiedź: Nie, przy tak złożonym wniosku, ZUS przyjmuje, że nie ma podstaw do przeliczenia, ponieważ wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką umożliwiającą modyfikację decyzji zgodnie z powoływanym przepisem. Nie jest to bowiem ani nowy dowód, ani nowa okoliczność mająca wpływ na prawo do świadczeń.

Pytanie: Złożyłam wniosek o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem TK – wskazałam podstawę prawną art. 114 ust. 1 pkt.1 ustawy emerytalnej, czyli z uwagi na ujawnione nowe okoliczności, które mają wpływ na prawo do świadczeń.  Właśnie otrzymałam wyrok z dnia 24.09.2024 r., gdzie sąd oddalił moje odwołanie? Czy zasadne jest składanie apelacji?

Odpowiedź: Nie. Sąd Apelacyjny zapewne podzieliłby zdanie Sądu I instancji, ponieważ podstawy do zmiany decyzji, a w konsekwencji ponownego ustalenia prawa do świadczeń, w przypadku wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie można upatrywać w treści art. 114 ustawy emerytalnej, lecz należy go rozpatrywać w oparciu o art. 145a k.p.a. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 sierpnia 2018 roku, w sprawie o sygn, akt: I UK 355/17, w którym czytamy, że: „za przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2). Po złożeniu takiej skargi do organu rentowego dochodzi do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji dotkniętej opisaną wadą i zastąpienia jej decyzją uwzględniającą stan prawny, który pomija regulację derogowaną orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego”.

Pytanie: Mam sprawę w Sądzie o wysokość emerytury. Ponieważ nie mam pieniędzy na prawnika, sama siebie reprezentuję. Co mam zrobić, aby sąd zastosował wyrok Trybunału w mojej sprawie?

Odpowiedź: Z formalnego punktu widzenia, wyrok Trybunału nie obowiązuje, bo nie został ogłoszony. Jednakże, sądy zawsze, niezależnie od sytuacji, mają obowiązek stosować Konstytucję i nie mogą brać pod uwagę przepisu, który jest z nią niezgodny. Proszę zatem napisać pismo do sądu, załączyć w nim wyrok Trybunału i napisać: „wnoszę o zmianę decyzji i orzeknięcie co do istoty, z pominięciem brzmienia art. art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, z uwagi na jego niezgodność z Konstytucją, co zostało również stwierdzone w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 r. w sprawie o sygn. akt SK 140/20”.

Pytanie: Prawo do emerytury wcześniejszej miałam od 2008 roku. Prawo do emerytury powszechnej nabyłam natomiast w 2010 roku. W 2021 roku wniosłam o ponowne ustalenie prawa do emerytury, bo dalej pracowałam. Jestem jedną z osób poszkodowanych na skutek braku publikacji wyroku TK. We wrześniu złożyłam wniosek o przeliczeni emerytury na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. W odpowiedz na wniosek ZUS mi odpisał:

Czy mój wniosek był prawidłowy?

Odpowiedź: Nie. We wniosku wskazała Pani, że wnosi o wznowienie postępowania w zakresie decyzji z 2010 roku. Od wydania tej decyzji upłynęło już ponad 5 lat. Rekomendowane jest zatem ponowne złożenie wniosku i wskazanie w nim decyzji z dnia 2021 r.

Katarzyna Kalata, Doktor nauk prawnych, radca prawny. Założycielka HR LEX i Kancelarii Kalata.