REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności

V4 Legal
V4 Legal to nowoczesna kancelaria działająca na terenie Słowacji, Czech, Polski oraz Węgier.
Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności /fot. Shutterstock
Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności /fot. Shutterstock
fot. Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Skarga pauliańska jako instrument prawnej ochrony dłużnika jest stosowana od wieków. W związku jednak ze zmieniającymi się realiami dla swej skuteczności wymaga doprecyzowania istniejących przepisów. Jakkolwiek umowa darowizny z jednoczesnym ustanowieniem służebności na rzecz darczyńcy zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela może być uznana za bezskuteczną na podst. art. 527-534 Kodeksu cywilnego to jednak fragmentaryczne uregulowanie kodeksowe w połączeniu z niejednolitym orzecznictwem stwarza liczne problemy praktyczne.

Regulacja skargi pauliańskiej w Kodeksie cywilnym

Korzenie tzw. skargi pauliańskiej sięgają starożytnego Rzymu okresu klasycznego. Była to instytucja służąca ochronie praw wierzyciela w przypadku nieuczciwych praktyk dłużnika zmierzających do uniemożliwienia mu zaspokojenia roszczeń. W formie niezmienionej przetrwała do czasów współczesnych. W prawie polskim została uregulowana w tytule X Kodeksu cywilnego, w art. 527-534.

REKLAMA

Przesłanki skorzystania z instytucji

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (art. 527 par. 1).

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego do zastosowania skargi pauliańskiej konieczne są:

  1. wynikające z wierzytelności pieniężnej prawo podmiotowe wierzyciela do uzyskania świadczenia, istniejące zarówno w chwili wytoczenia powództwa, jak i w chwili orzekania;
  2. czynność prawna dłużnika dokonana ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela na rzecz osoby trzeciej o wymiernej wartości majątkowej;
  3. działanie osoby trzeciej (odbiorcy świadczenia)w złej wierze.

W przypadku uwzględnienia przez sąd powództwa wierzyciel uzyskuje wobec beneficjenta przysporzenia możliwość zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną ten drugi nabył.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Instytucja ta jest relatywnie rzadko wykorzystywana w praktyce, głównie ze względu na to, że wierzyciele mają utrudniony dostęp do informacji o statusie majątkowym dłużnika w chwili zaciągania przez niego zobowiązania. Nie są w stanie zdobyć informacji o konkretnych czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika z ich pokrzywdzeniem.

Umowa darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności jako jedna czynność prawna

REKLAMA

Przepisy regulujące skargę pauliańską mają charakter jednoznaczny i nie budzący wątpliwości interpretacyjnych. W praktyce jednak procesy wytoczone w oparciu o art. 527 k.c. należą do jednych z najbardziej skomplikowanych. W zależności od charakteru i okoliczności faktycznych sprawy konieczne jest bowiem rozważenie wielu dodatkowych kwestii, na które skromna kodeksowa regulacja nie udziela przesądzających odpowiedzi.

Przykładem powyższego jest kazus umowy darowizny dokonanej przez dłużnika nieruchomości z jednoczesnym ustanowieniem na jego rzecz przez obdarowanego służebności osobistej. Wskazane powyżej czynności objęte są jedną umową, zawartą w formie aktu notarialnego. Dłużnik wyzbywa się w nim własności i posiadania budynku, lokalu mieszkalnego lub gruntu rolnego bez wynagrodzenia pieniężnego na rzecz określonej osoby. W ramach rekompensaty jednak nabywca ustanawia na jego rzecz służebność osobistą mieszkania, czyli prawo do korzystania z całości lub części przedmiotu darowizny w celu zaspokojenia potrzeb życiowych.

Już na tym etapie wyłania się zasadniczy problem odnośnie charakteru prawnego niniejszego porozumienia stron. Czy w niniejszym przypadku doszło do jednej czy do dwóch odrębnych czynności prawnych?

REKLAMA

Na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi udzielił Sad Najwyższy w wyroku z dn. 14 listopada 2012 r. II CSK 206/12: ,,(…) Jeśli zatem przeniesienie przez pozwaną B.S. na pozwaną A.S. prawa własności przedmiotowej nieruchomości, nastąpiło w zamian za ustanowienie na jej rzecz służebności osobistej, to z punktu widzenia instytucji skargi paulińskiej stanowi ona jedną czynność prawną, a nie dwie niezależne od siebie czynności w postaci umowy darowizny i ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.”

Fragment ten rodzi jednak dodatkowe wątpliwości odnośnie tego, czym w istocie jest zastosowana konstrukcja prawna. W polskim prawie cywilnym nie funkcjonuje bowiem umowa, której essentialia negoti pokrywałyby się z powyższym opisem. Zasadnicze zaś znaczenie w kontekście skargi pauliańskiej ma to, czy umowa darowizny wraz z ustanowieniem służebności osobistej może być traktowana jako czynność prawna odpłatna czy jako czynność prawna o charakterze darmym.

Obecnie za przeważające w odniesieniu do tego zagadnienia należy uznać stanowisko o darmym charakterze tego typu umowy. Potwierdza to orzecznictwo sądowe, czego przykładem jest m.in. ww. wyrok Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu wskazano: ,,Pokrycie w całości świadczenia wzajemnego przez A.S. na rzecz pozwanej z substratu majątkowego, który nabyła od dłużniczki strony powodowej, kwalifikuje zawartą przez nie umowę przeniesienia własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą, jako czynność prawną nieodpłatną w znaczeniu przesłanki skargi pauliańskiej (art. 528 k.c.). Na gruncie tej instytucji, pojęcie nieodpłatności jest szeroko rozumiane (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2011 r., IV CSK 624/10, niepubl.).”

Powyższe wywody przesądzają nie tylko o charakterze prawnym czynności darowizny wraz z jednoczesnym ustanowieniem służebności na rzecz darczyńcy, ale w konsekwencji o możliwości zaskarżenia jej w całości ze skargi pauliańskiej. Problemem pozostaje jednak to, przeciw komu skierować w powyższym stanie faktycznym powództwo.

Dłużnik jako beneficjent powództwa w skardze pauliańskiej

Nie budzi wątpliwości, że w przypadku skargi pauliańskiej legitymacja czynna przysługuje wierzycielowi, bierna zaś – osobie trzeciej, która otrzymała korzyść od dłużnika. Rozwiązanie to wprost wynika z przepisów, tj. z art. 531 k.c. Legitymowana biernie jest wyłącznie osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową. Zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny, pozwanym w procesie z actio pauliana nigdy nie jest dłużnik niezaspokojonej wierzytelności (por. np. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela, 1995, s. 166; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2009, s. 1275; W. Popiołek, w: Pietrzykowski, Komentarz KC, t. I, 2009, s. 1134). Jednocześnie doktryna jednoznacznie wskazuje, że zakresem skargi o stwierdzenie bezskuteczności względnej powinni być objęci wszyscy beneficjenci dokonanej czynności prawnej. W omawianym kazusie zaś niewątpliwie będzie to także dłużnik.

Problem tego, czy w procesie o uznanie bezskuteczności czynności darowizny wraz z jednoczesnym ustanowieniem służebności osobistej należy pozwać także dłużnika nie został jednoznacznie rozstrzygnięty- ani przez przepisy ani przez orzecznictwo czy doktrynę. W związku z tym praktyka w tym zakresie jest różna.

Część powodów w ww. stanie faktycznym kieruje roszczenie zarówno przeciwko obdarowanemu jak i przeciwko dłużnikowi. Przykładem jest sprawa o sygn. akt I C 1104/16. Sąd Okręgowy w Radomiu I Wydział Cywilny w niniejszej sprawie uznał za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. umowę darowizny zawartą w formie aktu notarialnego, mocą której dłużnik darował osobie trzeciej lokal mieszkalny oraz ustanowienie przez beneficjenta darowizny dożywotnio i nieodpłatnie na rzecz dłużnika służebności osobistej, polegającej na prawie korzystania z nabytego lokalu mieszkalnego (będącego przedmiotem wyżej oznaczonej umowy darowizny).

Rozwiązanie to pociąga jednak za sobą daleko idące konsekwencje. Przede wszystkim stoi niejako w sprzeczności z założeniami skargi pauliańskiej. Wierzyciel uzyskał już uprzednio wyrok zasadzający od dłużnika na jego rzecz określoną kwotę pieniężną. Stąd też należałoby uznać, że w razie skierowania przeciw niemu skargi pauliańskiej dochodzi od niego tych samych roszczeń po raz drugi. Posiadając status strony w takim postępowaniu, dłużnik może po raz kolejny przedstawiać swoje stanowisko w sprawie, wnosić o przeprowadzenie dowodów czy też w konsekwencji zaskarżyć wyrok. Korzystając z prawa strony dłużnik będzie mógł w konsekwencji skutecznie przeciągać proces w dalszym ciągu działając z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Nasuwa się również wątpliwość co do kosztów procesu. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu dłużnik w powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne dla dochodzenia przez niego swych praw. Tym samym wierzyciel powiększyłby swą wierzytelność względem osoby, która i tak nie jest w stanie jej uregulować, nawet w pierwotnej wysokości.

Innym rozwiązaniem jest, zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu art. 531 k.c., pozywając beneficjentów czynności ograniczyć ich krąg do osób trzecich i tym samym pominąć wśród nich dłużnika. Przykładem takiego podejścia powoda są sprawy o sygn. akt: I C.282/16 (wyrok Sądu Rejonowego w Łęczycy z dn. 30 sierpnia 2017 r.) czy I C 17/11 (wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dn. 4 marca 2014 r. ). Przyjęcie ww. koncepcji pozwala na uproszczenie i przyspieszenie postępowania w sprawie z uwagi na mniejszą ilość uczestników.

Powyższe znajduje swoje odzwierciedlenie w praktyce orzeczniczej. Przykładowo w wyroku z dn. 12 kwietnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie - I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt: I ACa 1609/16 oddalił roszczenie wierzyciela ze skargi pauliańskiej w stosunku do dłużnika: ,,(…)Niezależnie od spełnienia przesłanek skargi pauliańskiej wyrok sądu I instancji podlegał zmianie z uwagi na treść art. 531 § 1 k.c., zgodnie z którym uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Mając powyższe na względzie pozwanemu nie przysługiwała legitymacja bierna w niniejszym postępowaniu, a zatem powództwo w stosunku do niego podlegało oddaleniu.”

Polecamy: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej

Praktyka ta nie jest jednak jednolita. W innym, nieprawomocnym wyroku w sprawie o sygn. akt: I C 524/13 Sąd Okręgowy w Tarnowie I Wydział Cywilny zaś oddalił powództwo w zakresie w jakim dotyczyło ono służebności z uwagi na to, że wierzyciel nie pozwał dłużnika-beneficjenta powództwa: ,,Zwrócić należy uwagę, że roszczenie z art. 527 § 1 kc przysługuje wierzycielowi przeciwko osobie trzeciej która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności zawartej z dłużnikiem. Potwierdza to treść art. 531 § 1 i § 2 kc , zgodnie z którym roszczenie takie kierowane powinno być względem właśnie osoby trzeciej a w przypadku rozporządzenia uzyskaną korzyścią przez osobę trzecią na rzecz innej osoby – przeciwko tej osobie. Adresatem powyższego roszczenia nie może być R. S. Nie jest on bowiem osobą, która na skutek dokonania czynności ustanowienia służebności uzyskała korzyść. Natomiast taką korzyść niewątpliwie uzyskali K. S. i D. S. i oni winni być wskazani jako osoby pozwane, zwłaszcza, że byli przecież stroną umowy, a ponadto ewentualne uwzględnienie powództwa umożliwiałoby egzekucję z nieruchomości w stosunku do której przysługuje im służebność osobista.”

Powyższe rozbieżności w wyrokowaniu kreują niepożądany stan niepewności co do tego, jakie rozwiązanie należałoby przyjąć.

Podsumowanie

Zaskarżenie skargą pauliańską umowy darowizny wraz z oświadczeniem o ustanowieniu służebności osobistej stanowi zagadnienie budzące liczne wątpliwości praktyczne. Orzecznictwo sądowe przesądziło o traktowaniu tego typu umowy jako jednej czynności prawnej o charakterze darmym. Kwestią otwartą pozostaje jednak to, kto ma legitymację bierną w procesie zaskarżenia jej na podst. art. 527 -534 k.c. Przepisy wskazują na osoby trzecie - beneficjentów darowizny. Praktyka orzecznicza pokazuje jednak, że po stronie pozwanej może wystąpić także dłużnik.

Radca prawny Karolina Rogoż
Aplikant radcowski Urszula Wójcik
V4 Legal

Autopromocja

REKLAMA

Czy ten artykuł był przydatny?
tak
nie
Dziękujemy za powiadomienie - zapraszamy do subskrybcji naszego newslettera
Jeśli nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania w tym artykule, powiedz jak możemy to poprawić.
UWAGA: Ten formularz nie służy wysyłaniu zgłoszeń . Wykorzystamy go aby poprawić artykuł.
Jeśli masz dodatkowe pytania prosimy o kontakt

REKLAMA

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code
    Wynagrodzenie minimalne 2023 [quiz]
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/15
    Kiedy będą miały miejsce podwyżki minimalnego wynagrodzenia w 2023 roku?
    od 1 stycznia i od 1 lipca
    od 1 stycznia i od 1 czerwca
    od 1 lutego i od 1 lipca
    Następne
    Prawo
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Wadliwe lub nietrafione prezenty świąteczne. Co można z tym zrobić zgodnie z prawem? Reklamacje, gwarancja, zwrot

    Grudzień to czas wzmożonego ruchu w galeriach handlowych i większej aktywności klientów na stronach sklepów internetowych. Święta Bożego Narodzenia są doskonałą okazją do obdarowywania najbliższych upominkami. Jednak co zrobić z prezentem uszkodzonym lub nietrafionym? W tym kontekście warto przypomnieć nowe zasady reklamacji konsumenckiej po blisko roku od ich wejścia w życie.

    Po ponad pół roku znowu rośnie liczba ukraińskich uchodźców w Polsce

    Po raz pierwszy od marca 2023 roku odnotowano wzrost liczby ukraińskich uchodźców objętych ochroną tymczasową w Polsce. Na koniec października tego roku liczba ta osiągnęła ponad 957 tys. osób, co sygnalizuje zmianę dotychczasowej tendencji spadkowej – informuje 11 grudnia 2023 r. Platforma Migracyjna EWL, powołując się na najnowsze dane Eurostat.

    Ochrona danych osobowych pacjentów. Prezes UODO zatwierdził Kodeks postępowania dla sektora ochrony zdrowia

    Dokument ma być narzędziem dla administratorów i podmiotów przetwarzających dane osobowe z branży ochrony zdrowia. To pierwszy w Europie kodeks obejmujący podmioty publiczne i prywatne z sektora medycznego.

    TK: kary „unijne” nałożone na Polskę są niezgodne z naszą Konstytucją

    Niezgodne z Konstytucją RP są przepisy unijne o nakładaniu kar na Polskę za niezastosowanie się do orzeczonego środka tymczasowego.

    REKLAMA

    28 grudnia 2023 r. mija termin wykonania zaległych szkoleń bhp i badań lekarskich pracowników. Należy też sprawdzić ważność orzeczeń lekarskich!

    28 grudnia 2023 r. kończy się okres przejściowy po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego spowodowanego pandemią COVID-19. Pracodawcy muszą zadbać o wykonanie zaległych badań profilaktycznych pracowników i szkoleń bhp. Jeżeli pracodawca nie spełni tego obowiązku, grozi mu kara grzywny do 30000 zł.

    Dodatek osłonowy 2024: nie pomniejszy go ani urząd skarbowy, ani komornik. Można zyskać od 228,80 zł do 822,25 zł

    Od 1 stycznia 2024 r. Polacy po raz kolejny otrzymają wsparcie w postaci dodatku osłonowego. Wnioski będą składać pomiędzy 1 a 30 kwietnia, a wypłaty będą zrealizowanego do 30 czerwca 2024 r. Jednak niektórzy już dziś się martwią, czy otrzymają deklarowane kwoty w całości. Czy trzeba będzie od nich zapłacić podatek oraz czy będą podlegały egzekucji komorniczej.

    Potrącenie w postępowaniu cywilnym po zmianach w 2023 roku. Warunki, zasady, przepisy i wątpliwości

    Skuteczne złożenie zarzutu potrącenia w trakcie postępowania cywilnego, pomimo uregulowania tej kwestii przez ustawodawcę w kodeksie postępowania cywilnego nadal rodzi kontrowersje i rozbieżne rozstrzygnięcia sądu. Nowelizacja art. 203(1) kodeksu postępowania cywilnego wprowadzona od 1 lipca 2023 r. ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, zamiast powstałe rozbieżności usunąć, zrodziła nowe. 

    Marszałek Sz. Hołownia kieruje obradami Sejmu. Obejrzyj transmisję on-line. Dziś expose M. Morawieckiego. Tusk premierem. Duda w Sejmie [Bezpośrednio 11 grudnia]

    Transmisja online obrad Sejmu w dniu 11 XII 2023 r. Co się dzieje? Expose M. Morawieckiego. Tusk premierem. Duda w Sejmie. A wszystkim kieruje Szymon Hołownia.

    REKLAMA

    Świąteczne prezenty kupuj z głową! Poradnik konsumenta - reklamacje, zwroty, ceny

    Do Bożego Narodzenia zostało jeszcze tylko dwa tygodnie, a wiele osób wciąż czeka z zakupem świątecznych prezentów. Galerie handlowe przeżywają oblężenie, a w chaosie łatwo o pomyłkę czy niedopatrzenie podczas zakupów. Jak nie dokładać sobie stresu, kupując gwiazdkowe prezenty? Jakie egzekwować swoje prawa? Co trzeba wiedzieć? Przypominamy.

    W 2024 roku nie trzeba składać nowego oświadczenia podatkowego do ZUS, jeśli nie zaszły żadne zmiany

    ZUS informuje, że nie ma konieczności składania co roku oświadczeń podatkowych w ZUS przez emerytów czy rencistów. Oświadczenia obowiązują także na kolejne lata podatkowe. Nowe oświadczenia składamy w sytuacji zmiany lub odwołania dotychczasowego. 

    REKLAMA