REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
V4 Legal
V4 Legal to nowoczesna kancelaria działająca na terenie Słowacji, Czech, Polski oraz Węgier.
Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności /fot. Shutterstock
Problem legitymacji biernej dłużnika w procesie ze skargi pauliańskiej przy umowie darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności /fot. Shutterstock
fot. Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Skarga pauliańska jako instrument prawnej ochrony dłużnika jest stosowana od wieków. W związku jednak ze zmieniającymi się realiami dla swej skuteczności wymaga doprecyzowania istniejących przepisów. Jakkolwiek umowa darowizny z jednoczesnym ustanowieniem służebności na rzecz darczyńcy zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela może być uznana za bezskuteczną na podst. art. 527-534 Kodeksu cywilnego to jednak fragmentaryczne uregulowanie kodeksowe w połączeniu z niejednolitym orzecznictwem stwarza liczne problemy praktyczne.

Regulacja skargi pauliańskiej w Kodeksie cywilnym

Korzenie tzw. skargi pauliańskiej sięgają starożytnego Rzymu okresu klasycznego. Była to instytucja służąca ochronie praw wierzyciela w przypadku nieuczciwych praktyk dłużnika zmierzających do uniemożliwienia mu zaspokojenia roszczeń. W formie niezmienionej przetrwała do czasów współczesnych. W prawie polskim została uregulowana w tytule X Kodeksu cywilnego, w art. 527-534.

REKLAMA

Przesłanki skorzystania z instytucji

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (art. 527 par. 1).

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego do zastosowania skargi pauliańskiej konieczne są:

  1. wynikające z wierzytelności pieniężnej prawo podmiotowe wierzyciela do uzyskania świadczenia, istniejące zarówno w chwili wytoczenia powództwa, jak i w chwili orzekania;
  2. czynność prawna dłużnika dokonana ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela na rzecz osoby trzeciej o wymiernej wartości majątkowej;
  3. działanie osoby trzeciej (odbiorcy świadczenia)w złej wierze.

W przypadku uwzględnienia przez sąd powództwa wierzyciel uzyskuje wobec beneficjenta przysporzenia możliwość zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną ten drugi nabył.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Instytucja ta jest relatywnie rzadko wykorzystywana w praktyce, głównie ze względu na to, że wierzyciele mają utrudniony dostęp do informacji o statusie majątkowym dłużnika w chwili zaciągania przez niego zobowiązania. Nie są w stanie zdobyć informacji o konkretnych czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika z ich pokrzywdzeniem.

Umowa darowizny z oświadczeniem o ustanowieniu służebności jako jedna czynność prawna

REKLAMA

Przepisy regulujące skargę pauliańską mają charakter jednoznaczny i nie budzący wątpliwości interpretacyjnych. W praktyce jednak procesy wytoczone w oparciu o art. 527 k.c. należą do jednych z najbardziej skomplikowanych. W zależności od charakteru i okoliczności faktycznych sprawy konieczne jest bowiem rozważenie wielu dodatkowych kwestii, na które skromna kodeksowa regulacja nie udziela przesądzających odpowiedzi.

Przykładem powyższego jest kazus umowy darowizny dokonanej przez dłużnika nieruchomości z jednoczesnym ustanowieniem na jego rzecz przez obdarowanego służebności osobistej. Wskazane powyżej czynności objęte są jedną umową, zawartą w formie aktu notarialnego. Dłużnik wyzbywa się w nim własności i posiadania budynku, lokalu mieszkalnego lub gruntu rolnego bez wynagrodzenia pieniężnego na rzecz określonej osoby. W ramach rekompensaty jednak nabywca ustanawia na jego rzecz służebność osobistą mieszkania, czyli prawo do korzystania z całości lub części przedmiotu darowizny w celu zaspokojenia potrzeb życiowych.

Już na tym etapie wyłania się zasadniczy problem odnośnie charakteru prawnego niniejszego porozumienia stron. Czy w niniejszym przypadku doszło do jednej czy do dwóch odrębnych czynności prawnych?

REKLAMA

Na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi udzielił Sad Najwyższy w wyroku z dn. 14 listopada 2012 r. II CSK 206/12: ,,(…) Jeśli zatem przeniesienie przez pozwaną B.S. na pozwaną A.S. prawa własności przedmiotowej nieruchomości, nastąpiło w zamian za ustanowienie na jej rzecz służebności osobistej, to z punktu widzenia instytucji skargi paulińskiej stanowi ona jedną czynność prawną, a nie dwie niezależne od siebie czynności w postaci umowy darowizny i ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.”

Fragment ten rodzi jednak dodatkowe wątpliwości odnośnie tego, czym w istocie jest zastosowana konstrukcja prawna. W polskim prawie cywilnym nie funkcjonuje bowiem umowa, której essentialia negoti pokrywałyby się z powyższym opisem. Zasadnicze zaś znaczenie w kontekście skargi pauliańskiej ma to, czy umowa darowizny wraz z ustanowieniem służebności osobistej może być traktowana jako czynność prawna odpłatna czy jako czynność prawna o charakterze darmym.

Obecnie za przeważające w odniesieniu do tego zagadnienia należy uznać stanowisko o darmym charakterze tego typu umowy. Potwierdza to orzecznictwo sądowe, czego przykładem jest m.in. ww. wyrok Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu wskazano: ,,Pokrycie w całości świadczenia wzajemnego przez A.S. na rzecz pozwanej z substratu majątkowego, który nabyła od dłużniczki strony powodowej, kwalifikuje zawartą przez nie umowę przeniesienia własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą, jako czynność prawną nieodpłatną w znaczeniu przesłanki skargi pauliańskiej (art. 528 k.c.). Na gruncie tej instytucji, pojęcie nieodpłatności jest szeroko rozumiane (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2011 r., IV CSK 624/10, niepubl.).”

Powyższe wywody przesądzają nie tylko o charakterze prawnym czynności darowizny wraz z jednoczesnym ustanowieniem służebności na rzecz darczyńcy, ale w konsekwencji o możliwości zaskarżenia jej w całości ze skargi pauliańskiej. Problemem pozostaje jednak to, przeciw komu skierować w powyższym stanie faktycznym powództwo.

Dłużnik jako beneficjent powództwa w skardze pauliańskiej

Nie budzi wątpliwości, że w przypadku skargi pauliańskiej legitymacja czynna przysługuje wierzycielowi, bierna zaś – osobie trzeciej, która otrzymała korzyść od dłużnika. Rozwiązanie to wprost wynika z przepisów, tj. z art. 531 k.c. Legitymowana biernie jest wyłącznie osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową. Zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny, pozwanym w procesie z actio pauliana nigdy nie jest dłużnik niezaspokojonej wierzytelności (por. np. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela, 1995, s. 166; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2009, s. 1275; W. Popiołek, w: Pietrzykowski, Komentarz KC, t. I, 2009, s. 1134). Jednocześnie doktryna jednoznacznie wskazuje, że zakresem skargi o stwierdzenie bezskuteczności względnej powinni być objęci wszyscy beneficjenci dokonanej czynności prawnej. W omawianym kazusie zaś niewątpliwie będzie to także dłużnik.

Problem tego, czy w procesie o uznanie bezskuteczności czynności darowizny wraz z jednoczesnym ustanowieniem służebności osobistej należy pozwać także dłużnika nie został jednoznacznie rozstrzygnięty- ani przez przepisy ani przez orzecznictwo czy doktrynę. W związku z tym praktyka w tym zakresie jest różna.

Część powodów w ww. stanie faktycznym kieruje roszczenie zarówno przeciwko obdarowanemu jak i przeciwko dłużnikowi. Przykładem jest sprawa o sygn. akt I C 1104/16. Sąd Okręgowy w Radomiu I Wydział Cywilny w niniejszej sprawie uznał za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. umowę darowizny zawartą w formie aktu notarialnego, mocą której dłużnik darował osobie trzeciej lokal mieszkalny oraz ustanowienie przez beneficjenta darowizny dożywotnio i nieodpłatnie na rzecz dłużnika służebności osobistej, polegającej na prawie korzystania z nabytego lokalu mieszkalnego (będącego przedmiotem wyżej oznaczonej umowy darowizny).

Rozwiązanie to pociąga jednak za sobą daleko idące konsekwencje. Przede wszystkim stoi niejako w sprzeczności z założeniami skargi pauliańskiej. Wierzyciel uzyskał już uprzednio wyrok zasadzający od dłużnika na jego rzecz określoną kwotę pieniężną. Stąd też należałoby uznać, że w razie skierowania przeciw niemu skargi pauliańskiej dochodzi od niego tych samych roszczeń po raz drugi. Posiadając status strony w takim postępowaniu, dłużnik może po raz kolejny przedstawiać swoje stanowisko w sprawie, wnosić o przeprowadzenie dowodów czy też w konsekwencji zaskarżyć wyrok. Korzystając z prawa strony dłużnik będzie mógł w konsekwencji skutecznie przeciągać proces w dalszym ciągu działając z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Nasuwa się również wątpliwość co do kosztów procesu. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu dłużnik w powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne dla dochodzenia przez niego swych praw. Tym samym wierzyciel powiększyłby swą wierzytelność względem osoby, która i tak nie jest w stanie jej uregulować, nawet w pierwotnej wysokości.

Innym rozwiązaniem jest, zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu art. 531 k.c., pozywając beneficjentów czynności ograniczyć ich krąg do osób trzecich i tym samym pominąć wśród nich dłużnika. Przykładem takiego podejścia powoda są sprawy o sygn. akt: I C.282/16 (wyrok Sądu Rejonowego w Łęczycy z dn. 30 sierpnia 2017 r.) czy I C 17/11 (wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dn. 4 marca 2014 r. ). Przyjęcie ww. koncepcji pozwala na uproszczenie i przyspieszenie postępowania w sprawie z uwagi na mniejszą ilość uczestników.

Powyższe znajduje swoje odzwierciedlenie w praktyce orzeczniczej. Przykładowo w wyroku z dn. 12 kwietnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie - I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt: I ACa 1609/16 oddalił roszczenie wierzyciela ze skargi pauliańskiej w stosunku do dłużnika: ,,(…)Niezależnie od spełnienia przesłanek skargi pauliańskiej wyrok sądu I instancji podlegał zmianie z uwagi na treść art. 531 § 1 k.c., zgodnie z którym uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Mając powyższe na względzie pozwanemu nie przysługiwała legitymacja bierna w niniejszym postępowaniu, a zatem powództwo w stosunku do niego podlegało oddaleniu.”

Polecamy: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej

Praktyka ta nie jest jednak jednolita. W innym, nieprawomocnym wyroku w sprawie o sygn. akt: I C 524/13 Sąd Okręgowy w Tarnowie I Wydział Cywilny zaś oddalił powództwo w zakresie w jakim dotyczyło ono służebności z uwagi na to, że wierzyciel nie pozwał dłużnika-beneficjenta powództwa: ,,Zwrócić należy uwagę, że roszczenie z art. 527 § 1 kc przysługuje wierzycielowi przeciwko osobie trzeciej która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności zawartej z dłużnikiem. Potwierdza to treść art. 531 § 1 i § 2 kc , zgodnie z którym roszczenie takie kierowane powinno być względem właśnie osoby trzeciej a w przypadku rozporządzenia uzyskaną korzyścią przez osobę trzecią na rzecz innej osoby – przeciwko tej osobie. Adresatem powyższego roszczenia nie może być R. S. Nie jest on bowiem osobą, która na skutek dokonania czynności ustanowienia służebności uzyskała korzyść. Natomiast taką korzyść niewątpliwie uzyskali K. S. i D. S. i oni winni być wskazani jako osoby pozwane, zwłaszcza, że byli przecież stroną umowy, a ponadto ewentualne uwzględnienie powództwa umożliwiałoby egzekucję z nieruchomości w stosunku do której przysługuje im służebność osobista.”

Powyższe rozbieżności w wyrokowaniu kreują niepożądany stan niepewności co do tego, jakie rozwiązanie należałoby przyjąć.

Podsumowanie

Zaskarżenie skargą pauliańską umowy darowizny wraz z oświadczeniem o ustanowieniu służebności osobistej stanowi zagadnienie budzące liczne wątpliwości praktyczne. Orzecznictwo sądowe przesądziło o traktowaniu tego typu umowy jako jednej czynności prawnej o charakterze darmym. Kwestią otwartą pozostaje jednak to, kto ma legitymację bierną w procesie zaskarżenia jej na podst. art. 527 -534 k.c. Przepisy wskazują na osoby trzecie - beneficjentów darowizny. Praktyka orzecznicza pokazuje jednak, że po stronie pozwanej może wystąpić także dłużnik.

Radca prawny Karolina Rogoż
Aplikant radcowski Urszula Wójcik
V4 Legal

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
O ile spadną raty kredytów hipotecznych po obniżce stóp procentowych NBP w lipcu 2025 r.

W dniu 2 lipca 2025 r. (ze skutkiem od 3 lipca) Rada Polityki Pieniężnej obniżyła podstawową stopę procentową NBP (stopę referencyjną) do poziomu 5,00%. Z wyliczeń Rankomat.pl wynika, że tylko w wyniku lipcowej obniżki rata kredytu na 500 000 zł na 30 lat spadnie o 85 zł. Połączony efekt dwóch tegorocznych obniżek stóp zmniejszy ratę o 257 zł – z 3 651 zł do 3 394 zł. Z kolei wraz z każdą obniżką rośnie zdolność kredytowa. W przyszłym roku część osób może liczyć na wzrost dostępnej kwoty o ponad 100 000 zł. Prezes Związku Banków Polskich Tadeusz Białek ocenił, że ok 70 zł mniej w miesięcznej racie kredytu zyskają kredytobiorcy z pożyczką 400 tys. zł na okres 20 lat dzięki decyzji Rady Polityki Pieniężnej o obniżeniu stóp procentowych w lipcu.

Komisja Europejska: 90% redukcji gazów cieplarnianych w UE do 2040 r.; pełna neutralność klimatyczna netto do 2050 r.

W dniu 2 lipca 2025 r. Komisja Europejska zaproponowała wyznaczenie celu klimatycznego na 2040 r. Zgodnie z propozycją emisje gazów cieplarnianych powinny wówczas wynieść o 90 proc. mniej względem poziomu z 1990 r. Pomocą w dojściu do celu ma być możliwość wliczania projektów sfinansowanych w krajach trzecich.

Rewolucja w rozwodach: koniec z orzekaniem o winie i przyznawaniem alimentów z powodu odpowiedzialności drugiego współmałżonka za rozpad małżeństwa. Ale skorzystają na tym dzieci

W dniu 23 czerwca 2025 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Rodzinnego, będąca organem działającym przy Ministrze Sprawiedliwości przyjęła projekt ustawy nowelizującej kodeks rodzinny i opiekuńczy, który zakłada eliminację orzekania o winie rozkładu pożycia w sprawach o rozwód i separację. Z powyższym, ściśle związana jest również zmiana zasad alimentacji po rozwodzie i separacji – na przyznanie alimentów nie ma już mieć wpływu odpowiedzialność byłego współmałżonka za rozpad małżeństwa. Na zmianach tych, skorzystać mają przede wszystkim dzieci.

Najnowszy sondaż partyjny 2025

Najnowszy sondaż partyjny 2025: dla Rzeczpospolitej, WP, Onet. We wszystkich sondażach partyjnych wygrywa PiS. Jakie partie są poniżej progu 5%?

REKLAMA

35 stopni Celsjusza - maksymalna temperatura w pracy (w pomieszczeniu). MRPiPS zmienia przepisy BHP. Dlaczego dopiero od 2027 roku?

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej od grudnia 2024 r. pracuje nad nowelizacją rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. MRPiPS chce nowych przepisów dotyczących pracy w czasie wysokich temperatur i nowych obowiązków dla pracodawców. Zmiany mają wejść w życie dopiero od 2027 roku. Pod koniec czerwca 2025 r. ukazała się już trzecia wersja tego projektu - przepisy w dwóch pierwszych wersjach były krytykowane m.in. jako zbyt skomplikowane.

Zmiany dotyczące żłobków: 2 dni wolne w roku, obowiązkowy plac zabaw, Mały ZUS Plus i Aktywny Rodzic

Zmiany dotyczące żłobków obejmują m.in. 2 dni wolne w roku na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, obowiązkowy plac zabaw na terenie placówki czy doprecyzowanie przepisów o Małym ZUS Plus i świadczeniu Aktywny Rodzic. Jak nowe przepisy ocenia Rzecznik MŚP Agnieszka Majewska?

Od 7 lipca 2025 r. Polska przywraca czasową kontrolę na granicach z Niemcami i Litwą

W dniu 1 lipca 2025 r. Premier Donald Tusk zapowiedział przywrócenie od 7 lipca czasowej kontroli na granicy z Niemcami i Litwą. Wyjaśnił, że jest to konieczne, aby zredukować do minimum niekontrolowane przepływy migrantów.

Od 1 lipca 2025 r. wnioski o 3 ważne świadczenia. Kto może je otrzymać?

Startuje nabór wniosków o świadczenie Dobry start. 300 zł na szkolną wyprawkę ZUS wypłaci bez względu na dochód. Rodzice mniej zamożni od 1 lipca 2025 r. mogą również ubiegać się o zasiłki rodzinne i dodatki na nowy okres zasiłkowy. Ważną formą wsparcia wielu dzieci jest fundusz alimentacyjny.

REKLAMA

Likwidacja USAID to śmierć 14 mln ludzi do 2030 r.

Likwidacja amerykańskiej agencji pomocy międzynarodowej USAID może doprowadzić do śmierci 14 milionów osób do 2030 roku – wynika z analiz opublikowanych w brytyjskim czasopiśmie medycznym „Lancet”. Naukowcy szacują, że aż jedną trzecią ofiar będą stanowić dzieci poniżej piątego roku życia.

Kiedy wybrać konto oszczędnościowe, a kiedy lokatę? Praktyczne porady

Oszczędzanie to nie tylko kwestia systematyczności, ale także wyboru odpowiednich narzędzi finansowych. Konto oszczędnościowe i lokata to dwa rozwiązania, które pomagają gromadzić i pomnażać środki, ale ich działanie i cel mogą się istotnie różnić. Jeśli zastanawiasz się, które z nich będzie dla Ciebie lepsze, poświęć chwilę na zrozumienie mechanizmów ich funkcjonowania.

REKLAMA