1000 zł opłaty za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia - od kiedy?

• Oskarżyciel prywatny i sprawy z oskarżenia prywatnego
• Zryczałtowana równowartość wydatków
• Zryczałtowana równowartość wydatków – podwyżka do 1000 zł
• Komentarz adwokata dot. wzrostu opłaty za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia
• Zwrot zryczałtowanych wydatków
• Kiedy nowe rozporządzenie wejdzie w życie?

Oskarżyciel prywatny i sprawy z oskarżenia prywatnego

Na podstawie art. 59. § 1 kodeksu postępowania karnego (kpk), pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Przepis ten daje prawo pokrzywdzonemu pełnienia roli oskarżyciela prywatnego w postępowaniu karnym, i bycia czynną stroną czynną procesu przed sądem. To wyjątek od zasady, że proces karny inicjuje organ państwa – prokurator (tzw. przestępstwa ścigane z urzędu).

Co więcej, inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego jest w znacznie mniej niż ściganych z urzędu. Są to w szczególności:
- zniesławienie (art. 212 kodeksu karnego),
- zniewaga (art. 216 kodeksu karnego),
- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kodeksu karnego),
- lekki uszczerbek na zdrowiu, gdy pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 2 kodeksu karnego),
- nieumyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, gdy pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 3 kodeksu karnego).

Przy czym – na podstawie art. 60 kpk, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator ma również prawo wszcząć postępowanie albo jako oskarżyciel publiczny wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny.

W sprawach z oskarżenia prywatnego stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym z wyjątkami opisanymi w art. 487-499 kodeksu postępowania karnego.

Zryczałtowana równowartość wydatków

Aby oskarżyciel prywatny mógł skutecznie wnieść do sądu akt oskarżenia, ma obowiązek wpłacić do kasy sądu tzw. zryczałtowaną równowartość wydatków (aktualnie 300 zł) i dołączyć do aktu oskarżenia ( lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego się postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił) dowód tej wpłaty. Wynika to art. 621 § 1 kodeksu postępowania karnego. Przepis ten jest wyjątkiem od zasady wyrażonej w art. 619 § 1 kpk, że wszelkie wydatki na koszty działania sądu wykłada tymczasowo Skarb Państwa.

Co istotne, ta zryczałtowana równowartość wydatków nie obejmuje kosztów wskazanych w art. 618 § 1 pkt 5 (ogłoszeń w prasie, radiu i telewizji) i 11 (nieopłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokatów lub radców prawnych).

Również ważne jest, że sąd może – na podstawie art. 624 § 2 kpk zwolnić oskarżyciela prywatnego z obowiązku wpłaty zryczałtowanej równowartości wydatków.

Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, ma obowiązek określić w rozporządzeniu, wysokość zryczałtowanej równowartości wydatków, mając na uwadze przeciętne koszty postępowania oraz zasadę dostępu do sądu.

Aktualna wysokość tej zryczałtowanej równowartości wydatków została określona w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. poz. 980) - wynosi 300 zł.

Zryczałtowana równowartość wydatków – podwyżka do 1000 zł

Minister Sprawiedliwości uznał wreszcie, że ww. 300 zł to kwota nieadekwatna do obecnych kosztów postępowania i nie pokrywa kosztów sądowych. Zwrócił jednocześnie uwagę, że kwota 300 zł. obowiązuje de facto od 1998 r. Poprzednie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 sierpnia 1998 r. sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. poz. 710), które utraciło moc na skutek wejścia w życie ww. rozporządzenia z 28 maja 2003 r., już w okresie od 1 września 1998 r. określało jej wysokość na poziomie 300 zł. A – jak zauważył Minister Sprawiedliwości - od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. najniższe wynagrodzenie za pracę wynosiło 500 zł brutto. Obecnie w 2025 r. płaca minimalna wynosi 4666 zł brutto.

Minister uznał więc, że utrzymywanie w dalszym ciągu zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego w takiej samej – realnie niskiej wysokości 300 zł – powoduje, że nie odpowiada ona aktualnej wysokości wydatków wykładanych przez Skarb Państwa w celu przeprowadzenia postępowania karnego. Dlatego kwota ta ma być zwiększona od 1 lutego 2025 r. do 500 zł. Wynika to z projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego – opublikowanego na stronie Rządowego Centrum Legislacji 5 lutego 2025 r. 2025 r.
Warto wspomnieć, że pierwotnie projekt tego rozporządzenia opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji 10 stycznia 2025 r. przewidywał, że kwota ta miała być zwiększona do 500 zł od 1 lutego 2025 r. ale w toku konsultacji postanowiono zwiększyć ją do 1000 zł.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, podwyższenie opłaty za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia do 1000 zł:
- wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości,
- nie spowoduje ponad miarowo obciążenia społeczeństwa a przede wszystkim zainteresowanych inicjowaniem takich spraw obywateli, przy zachowaniu ich prawa do sądu,
- usprawni system sądowy i zwiększy w tej części dochody budżetu państwa.

Minister zauważył też, że gdy pokrzywdzony zdecyduje się na złożenie prywatnego aktu oskarżenia, a jednocześnie – przy zwiększonej kwocie ryczałtu – nie będzie w stanie wpłacić tej kwoty, będzie on mógł – tak jak dotychczas – wnosić o zwolnienie go od jej uiszczenia w całości lub części na podstawie art. 623 k.p.k., gdy wykaże, że ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość osiąganych dochodów, wyłożenie opłaty byłoby zbyt uciążliwe.

Zwrot zryczałtowanych wydatków

Warto też wiedzieć, że na podstawie art. 622 kodeksu postępowania karnego, w postępowaniu z oskarżenia prywatnego w razie pojednania się stron przed wszczęciem przewodu sądowego, warunkowego umorzenia postępowania, umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy lub znikomej społecznej szkodliwości czynu albo z powodu stwierdzenia w zarzucanym czynie znamion przestępstwa ściganego z urzędu, zmiany trybu ścigania z powodu przyłączenia się prokuratora do postępowania wszczętego przez oskarżyciela prywatnego i zakończenia tego postępowania w trybie publicznoskargowym – prezes sądu lub referendarz sądowy zarządza zwrot uiszczonych przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanych wydatków w całości, a w połowie – w razie pojednania się stron po rozpoczęciu przewodu sądowego.

Kiedy nowe rozporządzenie wejdzie w życie?

Najnowsza wersja omawianego projektu jest datowana na 17 lutego 2025 r. i od 3 marca br znajduje się na etapie Komisji Prawniczej (takie informacje są dostępne na stronie Rządowego Centrum Legislacji. Projekt ten przewiduje wejście w życie z dniem 1 marca 2025 r., co oczywiście już się nie wydarzy. Brak obecnie wiarygodnych informacji odnośnie terminu wejścia w życie tego rozporządzenia. Może się to stać równie dobrze od 1 kwietnia 2025 r. (bo projekt jest na jednym z końcowych etapów rządowego procesu legislacyjnego), jak i w innym terminie.

Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego.